Elirza Fersi - Wikipedia

Əlirza Fərşi 1979-cu ildə Mərəndin Dizəc Yekan kəndində anadan olub. Atası İran-İraq müharibəsində dünyasını dəyişib^[5]. 1998-ci ildə Şərif Texnologiya Universitetinə daxil olub^[6][7].Burada kompüter mühəndisliyi ixtisası üzrə təhsil alıb. Daha sonra Tehran Universitetində magistr təhsili alıb. Universitetdə təhsil aldığı dövrdə Tehran Universitetində Azərbaycan türkcəsində yayımlanan "Yol" jurnalının redaksiyasında fəaliyyət göstərib. Təhsilini bitirdikdən sonra bir il Təbrizdə yaşayıb. Sonradan Culfa şəhərində yerləşən Azad Universitetində dərs keçməyə başlayıb^[8]. Müəllimlik fəaliyyəti ilə yanaşı Cənubi Azərbaycanda müxtəlif bölgə və kəndlərə uşaqlar üçün kitab toplayıb onların çatdırılmasını təşkil edən Kəndimiz Vəqfini qurub^[9]. Və şəxsən özü kitabların çatdırılmasında iştirak edib^[10]. Kəndimiz Vəqfi fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində onlarla yaşayış məntəqəsində minlərlə kitabı orada yaşayan uşaqlara hədiyyə edib^{[11][12][13][14]}.

2009-cu ilin may ayında Təbrizdə El gölü meydanında ana dilində təhsil üçün keçirilmiş etiraz aksiyasında^[15][16] həyat yoldaşı Sima Didar ilə birlikdə həbs edilib^[17]. Məhkəmə onları bir il müddətinə həbsə məhkum etsə də ikinci instansiya məhkəməsi həbsin müddətini 6 aya endirib^[18]. 2010-cu ildə Culfa şəhərində yerləşən "Azad" Üniversitindən müəllimlikdən azad edilib^[18]. Təbriz həbsxanasına köçürüldükdən sonra vəsiqə qarşılığında müvəqqəti azad olunur. 2011-ci ildə yenidən həbs edilərək Təbriz həbsxanasına köçürülüb.

2014-cü ildə Tehran şəhərində Beynəlxalq Ana Dili Günü mərasimində iştirak etdiyi üçün Əkbər Azad, Behnam Şeyxi, Həmid Mənafi Nadarlı, Mahmud Ocaqlı, Rüstəm Kazımpur, Mənsur Fəthi və Əziz Fərşi ilə birlikdə həbs edilib^[19]. Sonradan məhkəmənin qərarı ilə 15 il həbs və Xuzistan vilayətinin Bağ Məlik şəhərində 2 il sürgündə yaşamağa məhkum edilib^[20][21][22]. Tehranın Evin zindanında saxlanan fəallar Əkbər Azad və Əlirza Fərşini həbslərindən 2 ay keçdikdən sonra həbsxananın daha sərt korpusu olan 305-ci korpusa köçürüblər^[23].

2021-ci il sentyabrın 22-də Əlirza Fərşi İran İslam Respublikasının məhkəmələrində olan hakimlərin qəddar və ədalətsiz hökmlərinə və həmçinin məktəblərdə türklərin ana dilində təhsildən məhrum edilmələrinə etiraz olaraq 3 gün müddətinə aclıq aksiyası keçirəcəyini bildirib. Sonradan siyasi məhbus Abbas Lisani və başqa 7 məhbus da Əlirza Fərşiyə dəstək olmaq məqsədilə həmin aksiyaya qatılıb^[24][25][26].

2021-ci ilin noyabr ayında məzuniyyət hüququndan məhrum olunması ilə əlaqədar məhkəmə rəsmilərinə açıq məktub yazıb. O, məktubunda xəstəliklərinin ağırlaşması, göz əməliyyatına ehtiyacının zəruriliyini və 2-ci tip şəkərli diabet xəstəliyinə tutulmasını izah edərək, məzuniyyətə buraxılmasını və həbsxanadan kənarda müalicə olunmasını tələb edib. Həmçinin məktubunda 20 ay həbs müddəti ərzində sadəcə 3 günlük məzuniyyətə buraxıldığını qeyd edərək Beynəlxalq Ana Dili Günü münasibətilə təşkil edilən mərasimdə iştirak etmək və qanun çərçivəsində türk dili və etniklərin hüquqları mövzusunda göstərdiyi fəaliyyətə görə həbsə məhkum edilməsini tənqid edib^[27].

2021-ci il dekabrın 12-də Böyük Tehran Həbsxanasında cəza çəkən Əlirza Fərşi 3 günlük aclıq aksiyasına başlayıb. Həbsxanadan göndərdiyi açıq məktubda bu aclığı ətraf mühitin çirkləndirilməsi, o cümlədən Urmiya gölünün quruması, Araz çayına tullantıların tökülməsi, fəhlə və müəllim sinfinin dolanışıq vəziyyəti, Azərbaycan bölgəsində olan işsizlik problemi, habelə azərbaycanlı milli fəallara qarşı qeyri-qanuni təzyiqlərə etiraz olaraq etdiyini qeyd edib^[28].

Fəaliyyətində heç bir cinayət tərkibi olmadığı üçün, eləcə də insan haqları və ana dili haqlarını müdafiə etdiyi üçün Amnesty İnternational tərəfindən vicdan məhbusu elan edilib və dərhal azad edilməsi tələb olunub^[3].

2021-ci ilin may ayında "Ərk"-Azərbaycan İnsan Haqları Cəmiyyəti "Azərbaycanlı mədəni məhbusların vəziyyətinin monitorinqi" başlığı altında BMT-yə məktub ünvanlayıblar. Bu məktubda onlar Əlirza Fərşinin vəziyyətindən narahat olduqlarını qeyd ediblər. Əlirza Fərşi həbsdə olduğu müddətdə şəkər xəstəliyinə tutulub və müalicə imkanları olmadığı üçün vəziyyəti daha da ağırlaşıb. Bundan başqa görmə qabiliyyəti zəifləsə də, gözlərinin əməliyyata ehtiyacı olsa da onun müalicə və əməliyyatı üçün heç bir şərait yaradılmayıb^[29].

2021-ci iyulun 5-də milli mədəni fəallar siyasi məhbus Əlirza Fərşiyənin azadlıq tələbi ilə Təbriz küçələrində vərəqələr paylayıblar. Fəallar üzərində "Əlirza Fərşi, insan azadlığa məhkumdur", "Azərbaycan türk millətinin milli qəhrəmanı ata Babəkin doğum günü qutlu olsun" şüarlar yazılmış afişa və vərəqələri Təbrizin əksər bölgələrində divarlara yapışdırıb, əhali arasında paylayıblar. Bununla yanaşı iyulun 5-də Mərənd şəhərində də Əlirza Fərşiyə dəstək və ona qarşı haqsızlıqlara qarşı aksiya keçirilib. Mərənd şəhərinin milli-mədəni fəalları "Əlirza Fərşinin həyatı təhlükədədir", "azərbaycanlı siyasi dustaqlar bizim qırmızı xəttimizdir" məzmunlu afişalar yayıb, şəhərin körpüsü üzərində baner asıblar^[30][31].

2021-ci il iyul ayının 16-da 18 insan haqları qrupu birlikdə Əlirza Fərşiyə dəstək bəyanatı yayımlayıblar. Onlar öz bəyanatlarında Əlirza Fərşinin həbsxanada qəddar, qeyri-insani və aşağılayıcı rəftara məruz qaldığını, ehtiyacı olduğu tibbi yardımı almamasını qeyd ediblər. Bu baş verən hadisələrə görə onlar İran İslam Respublikası rəsmilərini Əlirza Fərşinin həyatı və sağlamlığını qorumaq üçün lazımi addımları atmağa və ehtiyacı olan ixtisaslaşdırılmış tibbi yardımı təmin etməyə çağırıblar. Bundan başqa Əlirza Fərşinin dərhal və qeyd-şərtsiz sərbəst buraxılmasını, habelə ona qarşı qanunsuz ittihamlar irəli sürən və pis rəftar tətbiq edənlərin mühakimə olunmasını tələb ediblər^[32][33].

2021-ci ilin avqust ayında BMT-nin İranda insan haqları üzrə xüsusi məruzəçisi Cavid Rəhman İranda baş verən hüquq pozuntuları ilə bağlı növbəti hesabatını BMT-nin Baş Assambleyasına təqdim edib. O, təqdim etdiyi 25 səhifəlik hesabatda İran Azərbaycanında fəaliyyət göstərən Abbas Lisani və Əlirza Fərşi kimi türk vətəndaş cəmiyyəti fəallarının azlıqların hüquqlarını müdafiə etdikləri üçün hədəf alındıqlarını, həbsxanada Əlirza Fərşinin fiziki zorakılıq və pis rəftara məruz qaldığını qeyd edib^[34]

2021-ci ilin oktyabr ayında milli mədəni fəallar Təbriz küçələrində üzərində "Azadlıq", "Əlirza Fərşi", "insan azadlığa məhkumdur", "Ver əlini əlimə, uçmağından qovulmuş həsrətində yanıram — 43 ildir uzaqda qara yerdə yatıram" şüarları yazılmış banerlər asıblar^[35][36].

• Abbas Lisani
• Səid Mətinpur

• Fərşi ədalətsiz məhkəmə iclasına etiraz edib
• Əlirza Fərşi haqqında çəkilmiş "Ana dilim" filmi
• Əlirza Fərşi: Ana dilimizin unutdurulmasını istəmirik
• İranda Əlirza Fərşinin həbs cəzası 50 ay artırıldı / Azadlıq Radiosu
• Əlirza Fərşi haqqında / Günaz TV
• VOA: Əli Rza Fərşi ilə müsahibə / Amerikanın səsi
• Tanınmış milli fəal Əlirza Fərşi 3 günlük aclıq aksiyasına başlayıb / Günaz TV
• Əlirza Fərşinin azadlığı tələbi ilə Mərənddə asılmış baner
• Əlirza Fərşi: İran hökuməti yardım səylərini əngəlləyir [Audio] / Amerikanın səsi
• GünAz TV| Ana dili günü və Əlirza Fərşi sənədli film