Almaniya Yaponiya Munasibetleri - Wikipedia

Ətraflı bax: Edo dövrü və Bakumatsu

Yaponiya ilə Almaniya arasında əlaqələr Tokuqava şoqunatı (1603–1868) dövründə Niderland Ost-Hind Şirkətində işləmək üçün Hollandiyada xidmət edən almanların Yaponiyaya gəlişi ilə başlamışdır. Bu barədə ilk yazılı məlumatlara müvafiq olaraq 1690 və 1820-ci illərdə alman həkimlər Engelbert Kempfer (1651–1716) və Filip Frans fon Ziboldun (1796–1866) qeydlərində rast gəlinir. Onların hər ikisi də şöngünə xərac vermək məqsədilə Edo şəhəri istiqamətindəki məcburi səyahətdə Deşima holland ticarət limanının direktorunu müşayiət etmişdilər. Zibold XX əsrə qədərki Yaponiya haqqında ən dəyərli məlumat mənbələrindən olan "Nippon, Yaponiyanı təsvir edən arxivlər" (alm. "Nippon, Archiv zur Beschreibung von Japan"‎) kitabının müəllifidir.^[2] Onun bu nailiyyətlərinin şərəfinə 1979-cu ildə Almaniyada "Filip Frans fon Zibold" mükafatı təsis edilmişdir; mükafat hər il yapon alimlərinə təqdim olunur.^[3] Fon Ziboldun Yaponiyaya ikinci səfəri (1859–1862) Yaponiyada Hollandiya siyasətinə təsir göstərməyə və bu ölkədə diplomat olaraq daimi bir vəzifə almağa çalışdığı üçün fəlakətə çevrildi.

1854-cü ildə Amerika Birləşmiş Ştatları Yaponiyanı Kanaqava razılaşmasını imzalamağa məcbur etdi: bununla da Yaponiyanın təcridinə son qoyuldu. Yaponiyanın bir çox güzəştlərə getməsinə baxmayaraq, ABŞ bu güzəştlərə qarşılıq olaraq Yaponiyaya imtiyazlar vermədiyinə görə, razılaşma yapon ictimaiyyəti tərəfindən "qeyri-bərabər müqavilə" kimi qəbul edildi.^[4] Bir çox hallarda Yaponiya eksterritoriallıq sistemini tətbiq etməyə məcbur edilirdi; bu da xarici rezidentlərin Yaponiya hüquq sisteminə deyil, vətəndaşı olduqları dövlətlərin qanunvericiliyinə uyğun hərəkət etmələrinə, eləcə də ticarət limanlarının açılmasına və sonralar hətta xristian missionerlərin ölkəyə daxil olmasına gətirib çıxardı.

Yaponiya təcridinin bitməsindən qısa müddət sonra, Bakumatsu dövründə Yaponiyaya ilk alman tacirləri gəldilər. 1860-cı ildə kont Fridrix Albrext zu Eylenburq Almaniya ittifaqının aparıcı regional dövləti olan Prussiyanın səfiri qismində Yaponiya istiqamətində təşkil edilən Eylenburq ekspedisiyasına rəhbərlik etdi. Dörd ay davam edən danışıqlardan sonra, 1861-ci ilin yanvarında Prussiya ilə Yaponiya arasında rəsmi olaraq dostluq və ticarətə həsr olunmuş digər bir "qeyri-bərabər müqavilə" imzalandı.^[5] O dövrdə Yaponiyaya qarşı edilən çoxsaylı haqsız danışıqlardan biri hesab edilməsinə baxmayaraq, Eylenburq ekspedisiyası və dostluq və ticarət müqaviləsinin həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli nəticələri bu gün rəsmi Yaponiya-Almaniya əlaqələrinin başlanğıcı olaraq qiymətləndirilir. Bu hadisənin 150-ci ildönümünü qeyd etmək üçün həm Almaniyada, həm də Yaponiyada 2010-cu ilin payızından 2011-ci ilin payızınadək "gələcəyə körpü qurmaq məqsədilə" və "ortaq keçmişin xəzinələrini yüksəltmək" ümidi ilə tədbirlər keçirilmişdi.^[6]

1863-cü ildə, fon Eylenburqun Tokio səfərindən üç il sonra Kral I Vilhelmin Prussiyadakı sarayına şöngün nümayəndə heyəti gəldi və Berlində möhtəşəm bir mərasimlə qarşılandı. Müqavilə imzalandıqdan sonra Maks fon Brandt Yaponiyada diplomatik nümayəndə oldu; o, əvvəlcə Prussiyanı, 1866-cı ildən Şimali Alman İttifaqını, 1871-ci ildə isə yenicə qurulan Almaniya imperiyasını təmsil etdi.^[7]

1868-ci ildə Tokuqava şoqunatı devrildi və İmperator Meycinin rəhbərliyi ilə Yaponiya İmperiyası quruldu. Yaponiya imperatorunun hakimiyyəti ələ alması ilə Yaponiya qərb dövlətləri ilə "qeyri-bərabər müqavilələr"in ləğv edilməsini tələb etdi və vətəndaş müharibəsi başladı. Münaqişə zamanı alman silah alverçisi Henri Şnell şoqunata sadiq torpaq mülkiyyətçisi olan Naqaokanın daymyonuna məsləhət verərək silah təqdim edirdi.^[8] Bir il sonra müharibə Tokuqavanın məğlubiyyəti və "qeyri-bərabər müqavilələr"in yenidən müzakirəsi ilə başa çatdı.^[9]

Ətraflı bax: Yaponiya İmperiyası, Meyci dövrü, və Almaniya imperiyası

Meyci dövrünün (1868–1912) başlaması ilə bir çox alman "muzdlu əcnəbilər" (yap. お雇い外国人) adı altında yeni hökumətin müşaviri olaraq Yaponiyaya işləməyə gəldilər və xüsusən tibb (Leopold Müller (1824–1894); Yulius Skriba (1848–1905); Ervin Bals (1849–1913)), hüquq (Herman Roesler (1834–1894); Albert Mosse (1846–1925)) və hərbi sahələrdə (Yakob Mekkel (1842–1906)) Yaponiyanın müasirləşməsinə töhfə verdilər. Mekkel 1885-ci ildə Yaponiya hökuməti tərəfindən Yaponiya Baş Qərargahının müşaviri və Hərbi Akademiyada müəllim kimi dəvət edilmişdi. Yaponiyada üç il keçirən Mekkel Kaçura Taro və Kavakami Soroku kimi nüfuzlu şəxslərlə işləyərək Yaponiya İmperator ordusunun müasirləşməsinə mütləq şəkildə töhfə verdi. Mekkelin ölümündən sonra onun xidmətlərini unutmayan sədaqətli yaponlar Mekkelin vaxtilə Tokyoda dərs keçdiyi hərbi akademiyanın önündə onun xatirəsinə bürünc heykəl ucaltdılar.^[10][11] Ümumiyyətlə, Yaponiya İmperator ordusu 1880-ci illərdə müasir silahlı qüvvələrini qurarkən təşkilatlanmanı Prussiya-Almaniya xətti boyunca sıx şəkildə istiqamətləndirmişdi.

1889-cu ildə Yaponiya İmperiyasının Konstitusiyası elan edildi; konstitusiyanın formalaşmasında alman hüquqşünas alimlər Rudolf fon Qneyst və Lorens fon Şteynin böyük rolu olmuşdur. Hələ 1882-ci ildə Meyci oliqarxı və gələcək Baş nazir İto Hirobumi (1841–1909) Berlin və Vyanada ikən hər iki hüquqşünası ziyarət etmişdi. Alman hökumətinin tələbi ilə Albert Mosse Hirobumi və bir qrup yapon dövlət məmuru və alimləri ilə də görüşmüş və onlara konstitusiya hüququ üzrə bir sıra mühazirələr keçmişdir. Bu zaman Mosse Hirobumini inandırmışdı ki, Prussiya üslubunda monarxiya konstitusiyası Yaponiya üçün ən uyğun versiyadır. 1886-cı ildə Hirobumi və İnoue Kovaşiyə Meyci Konstitusiyasını hazırlamaqda kömək etmək məqsədilə Mosse Yaponiya hökumətinin "muzdlu əcnəbi" müşaviri kimi üç illik müqavilə ilə Yaponiyaya dəvət edildi. Sonralar Mosse digər əhəmiyyətli qanun layihələri, beynəlxalq sazişlər və müqavilələr üzərində işləmiş, Daxili İşlər Nazirliyində kabinet müşaviri olaraq çalışmış və Baş nazir Yamaqata Aritomoya qanun layihələrinin hazırlanmasında və yerli hökumət üçün sistemin qurulmasında kömək etmişdi. XIX əsrin sonlarında onlarla yapon tələbə və hərbi zabit də Almaniyanın hərbi sistemini öyrənmək və alman ordusunun təhsil müəssisələrində və əsasən Prussiya ordusu olmaqla alman ordusu sıralarında hərbi təhsil almaq üçün Almaniyaya getmişdi. Məsələn, əslində hərbi həkim olan məşhur yazıçı Mori Oqay 1872–1874-cü illərdə o vaxtlar tibb təhsili üçün əsas dil hesab olunan alman dilində dərs almışdı. Oqay 1884–1888-ci illərdə Almaniyaya səfər etmiş, Göte, Şiller və Gerhart Hauptmanın əsərlərinin yapon dilinə ilk tərcümələrini hazırlamış və beləcə Yaponiyada Avropa ədəbiyyatına marağı artırmışdı.^[12]

Ətraflı bax: Rus-yapon müharibəsi və Yaponiya Birinci Dünya müharibəsində

XIX əsrin sonunda Yaponiya-Almaniya münasibətləri Almaniyanın və ümumilikdə Avropanın Şərqi Asiyadakı imperialist istəkləri səbəbindən soyudu. 1895-ci ilin aprelində Birinci Çin-yapon müharibəsi başa çatdıqdan sonra Şimonoseki müqaviləsi imzalandı; müqavilənin şərtlərinə əsasən, Çinin bir sıra əraziləri, ən əsası isə Port Artur da daxil olmaqla Lyaodun yarımadasındakı körfəzin şərq hissəsi və Tayvan Yaponiyaya ilhaq edildi. Bununla belə, Rusiya, Fransa və Almaniya Yaponiyanın getdikcə genişlənən nüfuz dairəsindən ehtiyat edir, əvəzində isə öz müstəmləkə ərazilərini genişləndirərək Çinin ağır vəziyyətindən yararlanmağa çalışırdılar. Çəkişmələr 23 aprel 1895-ci ildə "Üçlü müdaxilə" ilə nəticələndi: üç güc birləşərək Yaponiyanı Lyaodun yarımadasındakı əraziləri əldə etməkdən çəkinməyə "çağırdı".^[13][14]

Almaniya–Yaponiya münasibətlərində digər bir gərginlik 1904–1905-ci illər Rus-yapon müharibəsinin gedişində yaranmışdı: müharibədə Almaniya Rusiyaya güclü dəstək verirdi. Bu vəziyyət Yaponiya Xarici İşlər Nazirliyinin müharibə bölgəsindəki Rusiya gəmilərinə kömür çatdıran istənilən gəminin batırılacağı ilə əlaqədar bəyanat verməsinə səbəb oldu.^[15] Rus-yapon müharibəsindən sonra Almaniya zabit və tələbə mübadiləsinin qarşılıqlı olmasında israr etdi və sonrakı illərdə, xüsusilə də yapon ordusu çar ordusu üzərində qələbə qazandıqdan sonra perspektivli yapon ordusunun üstünlüklərini öyrənmək üçün bir neçə alman zabiti Yaponiyaya göndərildi. Bununla belə, Yaponiyanın artan gücü və nüfuzu Almaniya tərəfində inamsızlığın artmasına səbəb oldu.^[13]

Avropada Birinci Dünya müharibəsinin başlaması nəticədə Almaniya–Yaponiya münasibətlərinin həqiqətən nə qədər pisləşə biləcəyini göstərdi. İngiltərə Almaniya imperiyasına müharibə elan etdikdən cəmi üç gün sonra, 7 avqust 1914-cü ildə Yaponiya hökumətinə rəsmi müraciət edərək Çin sularında və onun ətrafında Almaniya İmperatorluq Donanmasının məhv edilməsində kömək etməsini istədi. Cənub-Şərqi Asiyada, xüsusən də Çin sahillərində Avropanın müstəmləkəçi güclərinin varlığını azaltmaq istəyən Yaponiya 14 avqust 1914-cü ildə Almaniyaya ultimatum göndərdi; həmin ultimatuma qarşı tərəfdən cavab gəlmədi. Yaponiya daha sonra 23 avqust 1914-cü ildə Almaniyaya rəsmi olaraq müharibə elan etdi və bununla da Sakit okeanda almanların nəzarəti altında olan Karolin, Marşall və Marian adalarını ələ keçirmək məqsədilə İngiltərənin, Fransanın və Rusiyanın müttəfiqi kimi Birinci Dünya müharibəsinə daxil oldu.

Yaponiya ilə Almaniya arasında baş verən yeganə böyük döyüş Tszyaoçjou körfəzində almanların nəzarətində olan Çinin Sindao limanının mühasirəyə alınması oldu. Alman qüvvələri 1914-cü ilin avqustundan noyabr ayınadək yapon-ingilis birliklərinin güclü artilleriya atəşi altında dirənərək mühasirədə qaldılar; bu fakt almanlara həm mühasirədə ikən, həm də məğlubiyyətdən sonra ruh yüksəkliyi vermişdi. Yapon qoşunları şəhərə hücum etdikdən sonra həlak olmuş almanlar Sindaoda dəfn edildi. Qalan alman qoşunları Yaponiyaya aparıldı və Bando əsir düşərgəsi kimi düşərgələrdə yerləşdirildi.^[16] 1919-cu ildə Almaniya Versal sülh müqaviləsini imzaladıqdan sonra bütün əsirlər azadlığa buraxıldı və əksəriyyəti Avropaya geri qayıtdı.

Almaniya üçün ağır nəticələr nəzərdə tutan Versal müqaviləsinə Yaponiya da imza atmışdı. Müqaviləyə əsasən, Yaponiya Sakit okeanda ekvatorun şimalındakı alman adalarını (Marşall, Karolin, Marian və Palau adaları) və Çindəki Tszyaoçjou ərazisini əldə etmişdi.^[17] Müqavilənin 156-cı maddəsinə uyğun olaraq, Almaniya Çin Respublikasına suveren hakimiyyəti qaytarmaq əvəzinə Şantunda əldə etdiyi güzəştləri Yaponiyaya ötürdü; bu məsələ sonralar Şantun problemi adlandırıldı. Çinin bu maddəyə qarşı qəzəbi nümayişlərə yol açdı və 4 may hərəkatı adlanan mədəni hərəkatla nəticələndi; hərəkat Çini müqaviləni imzalamamağa vadar edirdi. 1919-cu ilin sentyabrında Çin Almaniyaya qarşı müharibəsinin bitdiyini elan etdi və 1921-ci ildə Almaniya ilə ayrıca müqavilə imzaladı. Bu fakt Almaniyanın gələcək illərdə Şərqi Asiyada strateji tərəfdaşı kimi Yaponiyaya deyil, məhz Çinə güvənməsinə çox kömək etdi.^[18]

Ətraflı bax: Veymar Respublikası, Üçüncü Reyx, və Yaponiya İmperiyası

Ətraflı bax: Alman-çin əməkdaşlığı (1911-1941)

Almaniya Sakit Okean və Asiyadakı mövqelərinin böyük hissəsini Yaponiyaya vermək məcburiyyətində qaldıqdan sonra, eləcə də çin-alman əməkdaşlığının da güclənməsi ilə Berlin və Tokio arasındakı münasibətlər, demək olar ki, bitmişdi. 1920–1928-ci illərdə Almaniyanın Yaponiyadakı səfiri kimi fəaliyyət göstərmiş Vilhelm Zolfun təşəbbüsü ilə mədəniyyət mübadiləsi yenidən gücləndi. 1926-cı ildə mədəniyyət sahəsində müqavilənin imzalanması ilə "Alman-yapon Cəmiyyəti" yenidən qurulmuş (1926); Berlində "Yapon İnstitutu" (1926), Tokioda "Yapon-alman Mədəniyyət Cəmiyyəti" (1927), Kiotoda isə "Yapon-alman Tədqiqat İnstitutu" (1934) təsis edilmişdi.^[19][20] Həm Fransa, həm də Almaniya 1920-ci illərdə valyutalarını aşağı dəyərdə saxladığından, hər iki ölkə xaricdə təhsil almaq istəyən yaponların diqqətini çox cəlb edirdi.^[21] Alman universitetləri fransız həmkarlarından üstün hesab edildiyinə görə, xaricə gedən yapon tələbələrin 80%-i Almaniyanı seçirdi.^[21] Əslində, 1930-cu illərdə Yaponiyada panasiyanizm hərəkatının lideri olan insanların bir çoxu 1920-ci illərdə Almaniya universitetlərində təhsil almışdılar ki, bu da yapon tarixçisi Hotta Erinin qeyd etdiyi kimi almanların Yaponiyadakı panasiyanizmdə güclü təsiri ilə nəticələnmişdi.^[21]

30 yanvar 1933-cü ildə Adolf Hitlerin rəhbərlik etdiyi Nasist Partiyası (NSAFP) hakimiyyətinin ilk iki ayı ərzində Veymar Respublikasının demokratik sistemini ləğv edərək Almaniyada hakimiyyəti ələ aldı. Bu siyasi dönüş nöqtəsi Almaniya ilə Yaponiya arasındakı əlaqələr üçün geniş məna kəsb edirdi. 1933-cü ilin yazında və payızında NSAFP-nin yarı-hərbi qolu olan Hücum dəstələri Almaniya universitetlərində təhsil alan asiyalıları döyməyə başlayanda alman-yapon münasibətləri pozuldu. Yaponiya və Çinin səlahiyyətli şəxsləri Almaniya qəzetlərindəki "sarı təhlükə" təbliğatından, Almaniyanın millətlərarası münasibətləri qadağan etmək planlarına dair bəyanatlardan və bütün ölkədə asiyalı tələbələrə qarşı davam edən zorakılıqdan şikayətlənirdilər. 1933-cü ilin oktyabrında Yaponiya hökuməti Almaniyanın asiyalılar üçün təhlükəli olduğunu qeyd edərək, öz vətəndaşlarına Almaniyaya səfər etməmələri barədə xəbərdarlıq etdi. 1933-cü ilin noyabrında Çin hökuməti oxşar xəbərdarlıqla vətəndaşlarına müraciət ünvanladı. Almaniyanın xarici işlər naziri Konstantin fon Neyrat Hücum dəstələrinin asiyalılara qarşı zorakılığı dayandırması məsələsində Hitleri yola gətirməyə çalışır və Çinin dövlət başçısı Çan Kayşinin Almaniya hərbi missiyasını qovub onu fransızlarla əvəz edəcəyi barədə təhdid etdiyinə işarə edirdi. Yaponiya ilə əlaqədar Neyrat Almaniya universitetlərində oxuyan bir çox yapon elitasının varlığının əlverişli olduğunu qeyd edir və bunun uzun müddətdə Almaniya üçün saysız-hesabsız üstünlüklərə yol açacağını bildirirdi. Ancaq həmin dövrdə Almaniya, getdikcə daha çox alman silahı alan və alman hərbi missiyasının təlim keçdiyi Milli İnqilab Ordusuna malik olan Çinlə daha yaxın əlaqələrə sahib idi.^[22] Təkcə Yaponiyanın etirazlarına qarşı yox, eyni zamanda Yaponiyadan deyil, məhz Çindən gələn şikayətlərə də cavab olaraq, nəhayət Berlin bu məsələdə mövqeyini dəyişdi.^[23]

1933-cü ilin sonu 1934-cü ilin əvvəllərində Almaniyanın Yaponiyadakı yeni səfiri və alman-yapon əməkdaşlığının açıq tərəfdarı Herbert fon Dirksenin, Nasist Partiyasının üzvü və nüfuzsuz iş adamı Ferdinand Heyenin Çinin şimalındakı Yaponiyanın Mançjou-qo kukla əyaləti üzrə Xüsusi Alman Ticarət Komissarı təyin edilməsini dəstəkləməsi daha bir gərginliyə səbəb oldu. Berlinin Mançjou-qo ilə qarşılıqlı əlaqəsi zəif idi; çünki Yaponiya bu ərazinin Almaniya tərəfindən rəsmi diplomatik tanınmasını istəsə də, reallaşdığı halda Çin-Almaniya əlaqələrinə böyük zərər vura bilərdi. Bölgədəki alman ticarətini inhisarı altına almaq məqsədilə Almaniyanın Mançjou-qonu tanıyacağı ilə bağlı yanlış vədlər vermiş Heyeni rədd etməsi ilə Hitlerin Çini tərəfdaş kimi saxlamaq istəyi hər kəsə məlum oldu.^[24] 1935-ci ilin yayında Xarici İşlər Nazirliyindən müstəqil fəaliyyət göstərən Almaniyanın xarici siyasət rəsmisi İoahim fon Ribbentrop dostu, Yaponiyanın Almaniyadakı hərbi attaşesi general Hirosi Osima ilə birlikdə, hər üç ölkəni birləşdirəcək anti-kommunist təbliğatını yaymaqla, Almaniyanı Çin-Yaponiya dilemmasından azad etməyi planlaşdırırdı. Lakin Konsantin fon Neyratın idarəsində olan Almaniya Xarici İşlər Nazirliyi Çin ilə ticarət əlaqələrinin əhəmiyyətli olduğunu nəzərə alıb Çan Kayşinin qoşulmayacağı bir müqavilə ilə bu əlaqələri riskə atmamaq üçün bu yanaşmaya veto qoydu.^[25]

Təxminən eyni vaxtda fon Rippentrop İngilis-alman Dəniz Müqaviləsi ilə bağlı danışıqlar aparırdı; hansı ki, elə həmin müqavilə 1935-ci ilin iyununda imzalananda Almaniya-Yaponiya əlaqələrinin müvəqqəti olaraq pisləşməsinə səbəb olmuşdu. O dövrdə admiral İsoroku Yamamoto (Nasist Almaniyası ilə ittifaqın açıq-aşkar əleyhinə idi) da daxil olmaqla bir çox yapon siyasətçi Almaniyanın Böyük Britaniya ilə ittifaq yaratmağa çalışması kimi görünən bu hadisəyə çox təəccüblənmişdilər.^[26] Lakin o zamanlar Tokioda nəzarətdə olan hərbi dəstə liderləri belə qənaətə gəlmişdilər ki, bu, almanların Krallıq donanması ilə uyğunlaşmaq üçün vaxt qazanmaq məqsədilə hazırladıqları bir hiylədir. Nə də olsa, Hitler artıq "Mein Kampf"da öz planlarını qurmuşdu; o, burada İngiltərəni potensial müttəfiq kimi təyin etmişdi, Yaponiyanı isə "beynəlxalq yəhudiliyin" hədəfi kimi göstərdiyindən Almaniyanın potensial olaraq ittifaq qura biləcəyi dövlət hesab etmişdi:

Ətraflı bax: Antikomintern paktı

Tokionun hərbi rəhbərləri sonda "Böyük Şərqi Asiya ortaq rifah sahəsi" yaratmaqla İmperatorluğun resurslarla təchiz olunmasını təmin edən planlar hazırlamağa başladılar. Ümumilikdə daha böyük genişlənmə nəzərdə tutulurdu; Hokusin-ron planına görə SSRİ-yə hücum, Nansin-ron planına görə isə cənubdakı Fransa, Hollandiya və/və ya İngiltərə koloniyalarını ələ keçirmək düşünülürdü.^[27] Hitler isə Lebensraum üçün Şərqi Avropada yeni əraziləri fəth etmək planından heç vaxt əl çəkmədi; beləliklə, Polşa və daha sonra Sovet İttifaqı ilə qarşıdurmalar qaçılmaz görünürdü.

Alman-yapon qarşılıqlı maraqlarının hüquqi baxımdan ilk möhkəmləndirilməsi 1936-cı ildə, iki ölkə ümumilikdə Kominternə, xüsusən də Sovet İttifaqına qarşı yönəlmiş Antikomintern paktını imzaladıqda baş verdi. Pakt imzalandıqdan sonra Nasist Almaniyası hökuməti yapon xalqını da "fəxri arilər" anlayışına daxil etdi.^[28] Şahzadə Titibu-no-miya Yasuhito daha sonra 1937-ci ildə Almaniyada Nürnberq konqresində iştirak etdi və şəxsi münasibətlərini gücləndirməyə çalışdığı Adolf Hitlerlə tanış oldu.^[29] Benito Mussolininin başçılıq etdiyi faşist İtaliyası elə həmin il Antikomintern paktına qoşuldu və bununla da Roma, Berlin və Tokio arasında "Məhvər" adlanan birliyin yaranması istiqamətində ilk addımlar atıldı.

İlk əvvəllər Almaniyanın millətçi Çin hökuməti ilə çox yaxın əlaqəsi var idi, hətta Çin Respublikasına hərbi yardım da edirdi. Lakin bu münasibətlər 7 iyul 1937-ci ildə İkinci Çin-yapon müharibəsinin başlamasından və qısa müddət sonra Çinin Sovet İttifaqı ilə Hücum etməmək haqqında Pakt imzalamasından sonra pisləşdi. Yüksək səviyyəli Çin-alman iqtisadi əlaqələrinə baxmayaraq, Hitler Yaponiyanın daha etibarlı geostrateji tərəfdaş olacağı qənaətinə gəldi və daha müasir və hərbi cəhətdən daha güclü Yaponiya ilə əməkdaşlığın qarşılığında çinlilərlə ittifaqına son qoymağı seçdi.^[30] 1938-ci ilin mayında Reyxstaqa müraciətində Hitler Yaponiyanın kukla dövləti Mançjou-qonun Almaniya tərəfindən tanındığını elan etdi və Sakit okeanda yerləşən, hazırda Yaponiya imperiyasının nəzarətindəki keçmiş koloniyalara olan iddialarından imtina etdi.^[31] Hitler Çinə silah təchizatının dayandırılmasını və Çin ordusuna bağlı olan bütün alman zabitlərinin geri çağırılmasını əmr etdi. Bu hərəkətinə baxmayaraq, Hitler yapon və Çin sivilizasiyalarının alman mədəniyyətindən aşağı olmaması fikrində qalırdı. Adolf Hitler öz vəsiyyətində belə yazırdı:

Yaponiya ilə Almaniya arasındakı əlaqələr 1930-cu illərin sonlarında daha da güclənməyə davam etdi və siyasi və təbliğat səbəbləri ilə olsa da, bir neçə mədəni mübadilə baş verdi. Gənclərin mübadiləsinə diqqət yetirilir və çoxsaylı qarşılıqlı səfərlər təşkil edilirdi; məsələn, 1938-ci ilin sonlarında Gneisenau gəmisi Hitleryugendin 30 üzvündən ibarət bir heyəti təhsil ziyarəti üçün Tokioya aparmışdı.^[33]

1938-ci ildə Almaniya–Yaponiya tərəfdaşlığının əks etdirilməsi üçün nümayəndəliklə bağlı tədbirlər görüldü və Berlində yeni Yaponiya səfirliyi binasının inşasına başlandı. Əvvəlki səfirlik binası Hitlerin və Albert Şpeerin Berlini dünya paytaxtı Almaniyaya çevirmək planlarına boyun əymək məcburiyyətində qaldıqdan sonra, Tirqarten yaxınlığında yeni qurulan diplomatik bölgədə yeni və daha təmtəraqlı bina inşa edildi. Səfirliyin binası Şpeerin nəzarəti altında Lüdviq Moşamer tərəfindən dizayn edildi və İtaliya səfirliyi ilə üzbəüz yerləşdirildi; bununla da Roma-Berlin-Tokio oxuna memarlıq vurğusu verilmişdi.^[34][35]

1936-cı il Antikomintern paktında SSRİ-yə qarşı ortaq alman-yapon yaxınlaşmasına yönəlmiş, hələ qeyri-müəyyən olan planlara işarə edilmiş olsa da, 1938–1939-cu illərdə Yaponiyanın şimala (yəni SSRİ-yə qarşı) deyil, cənuba doğru genişlənmə barədə qərarı artıq qəti idi. Yaponiyanın Sovetlərə qarşı iki sərhəd döyüşündə – Xasan gölü və Xalxin gölü döyüşlərində qəti şəkildə məğlub olması imperiyanı o dövrdə ağır tanklara və buna bənzər texnikaya malik olmayan Yaponiya İmperator ordusunun Sovet Ordusuna meydan oxuya bilməyəcəyinə inandırdı. Buna baxmayaraq, Hitlerin SSRİ əleyhinə fikirləri qısa müddətdə Yaponiya ilə daha da yaxınlaşmalara səbəb oldu; Hitler inanırdı ki, Yaponiya gələcəkdə ya aktiv (cənub-şərqi Sibiri işğal edərək), ya da passiv şəkildə (Qırmızı Ordunun böyük hissəsinin diqqətini yayındırmaqla; belə ki, Qırmızı Ordu Yaponiyanın Mançjou-qoda yerləşən, 1930-cu illərin sonunda heyətini 700,000 nəfərə çatdıran Kvantun ordusundan qorxurdu) SSRİ-yə qarşı müharibədə Almaniya ilə müttəfiq olacaq.^[27]

Nəzərdə tutulanın əksinə, Yaponiyanın ABŞ-la görünüşdə sonu gəlməyən çətin müzakirələr aparması və SSRİ ilə müharibəyə qarşı çıxmağa meylli olması ilə planlar alt-üst oldu^[36] və Hitlerin gecikdirmə konsepsiyası Sovetlərlə müvəqqəti əməkdaşlığı təcəssüm etdirən Molotov-Ribbentrop paktının bağlanmasına gətirib çıxartdı; pakt 1939-cu ilin avqustunda imzalandı. Nə Yaponiya, nə də İtaliya Almaniyanın Sovetlərlə bağladığı müqavilə haqqında əvvəlcədən məlumatlandırılmamışdı: bu da nasist Almaniyası ilə tərəfdaşları arasında şüuraltı inamsızlığı nümayiş etdirirdi. Nə də olsa, pakt gizli protokolda Polşa və Baltikyanı dövlətlərin hər iki imzalayan dövlət arasında bölünməsini nəzərdə tutmaqla kifayətlənməmiş, həm də Antikomintern paktını az-çox mənasız etmişdi. Hitlerin bu hərəkətinin Almaniya–Yaponiya münasibətlərinə gətirdiyi gərginliyi aradan qaldırmaq məqsədilə, Almaniya və Sovet İttifaqının Polşaya hücumu bitdikdən və Böyük Britaniya ilə Fransa Almaniyaya müharibə elan etdikdən bir neçə həftə sonra, 1939-cu ilin noyabrında Yaponiya ilə Almaniya arasında Mədəni Əməkdaşlıq sazişi imzalanmışdı.^[37]

Növbəti il Yaponiya da genişlənmə planlarını davam etdirdi. 22 sentyabr 1940-cı ildə Fransız Hind-Çininin şimal ərazilərinin işğalı (o vaxta qədər bölgəyə Vişi rejiminin birgə hökuməti tərəfindən nəzarət edilirdi) və Yaponiyanın Çinlə davam edən qanlı qarşıdurması ABŞ–Yaponiya əlaqələrini kəskin şəkildə gərginləşdirdi. 1940-cı il iyulun 26-da ABŞ Yaponiyaya neft, dəmir və polad ixracını dayandıran İxracata Nəzarət Qanunu qəbul etdi.^[38] Bu qabaqlayıcı siyasət Vaşinqtonun hər hansı hərbi ekspansiya olacağı təqdirdə bunun daha çox sanksiyalarla nəticələnəcəyi ilə bağlı Yaponiyaya xəbərdarlığı idi. Bununla belə, ABŞ-nin bu cür hərəkətləri Yaponiyanın militarist liderləri tərəfindən imperatorluğun vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün radikal tədbirlər görməli olduqları barədə bir işarə kimi şərh edildi və beləcə, Yaponiyanı Almaniyaya daha da yaxınlaşdırdı.^[39]

Ətraflı bax: Üçlər paktı və Məhvər dövlətləri

Nasist Almaniyası Fransa da daxil olmaqla, qitə Avropasının böyük hissəsini işğal etməklə kifayətlənməyib Britaniyanın da yaxın zamanlarda məğlubiyyətlə üzləşəcəyi təəssüratını yaradarkən,^[40] Tokio Avropadakı bu vəziyyəti qərb demokratiyasının başlıca və ölümcül zəifliyi kimi şərh edirdi. Yaponiya rəhbərliyi belə qənaətə gəldi ki, mövcud vəziyyətdən istifadə etmək lazımdır;^[36] buna müvafiq olaraq, hökumət sonradan Berlin ilə daha da sıx əməkdaşlıq etməyə başladı. Hitler, öz növbəsində, İngiltərə ilə uzunmüddətli çıxılmaz vəziyyətdən qorxmaqla yanaşı, həm də Sovet İttifaqının işğalı ilə bağlı planlar qurmağa başlamışdı. Bu vəziyyət, eləcə də xammal və qida çatışmazlığı Berlinin Yaponiya ilə daha güclü bir ittifaqa marağını artırırdı.^[41] Almaniyanın xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentrop Yaponiya ilə yeni müqaviləni müzakirə etmək üçün göndərildi; nəticədə Yaponiyanın Almaniya və İtaliya ilə münasibətləri 27 sentyabr 1940-cı il tarixli Üçlər paktı ilə möhkəmləndirildi. Sonradan bu üç dövlət "Məhvər dövlətləri" (və ya "Ox dövlətləri") adlandırıldı.

Pakt adı açıqlanmayan bir gücə qarşı yönəlmişdi: bu gücün ABŞ olduğu güman edilirdi. Paktın məqsədi həmin gücü İngiltərəni dəstəkləməkdən çəkindirmək, bununla da təkcə Şimali Afrika kampaniyasında və Aralıq dənizindəki hərbi əməliyyatlarda Almaniyanın və İtaliyanın mövqeyini gücləndirmək deyil, həm də Yaponiyanın hücumundan əvvəl Cənub-şərqi Asiyada Britaniya koloniyalarını zəiflətmək idi. Müqavilədə üç ölkənin müvafiq təsir sahələrində bir-birlərinin "liderliyinə" hörmət edəcəkləri və kənar bir tərəfin hücumuna məruz qaldıqları təqdirdə bir-birlərinə kömək edəcəkləri qeyd edilmişdi. Lakin paktın imzalanmasından sonra da davam etməkdə olan münaqişələr açıq şəkildə istisna edilirdi. Bu müdafiə terminologiyası ilə pakta üzv dövlətin üzv olmayan bir dövlətə qarşı təcavüzü pakt üzrə heç bir öhdəlik ilə nəticələnməyəcəkdi. Bu məhdudiyyətlər o zamankı Almaniya–Yaponiya münasibətlərinin, öz hökumətlərinin ortaq militarist, ekspansionist və millətçi ideologiyaları tərəfindən dəstəklənən qarşılıqlı şəxsi mənfəətlər tərəfindən istiqamətləndirildiyinin bir əlaməti kimi şərh edilə bilər.^[42]

Almaniya–Yaponiya ittifaqında digər bir həlledici məhdudiyyət iki xalqın yəhudilərə qarşı siyasəti arasındakı təməl fərqlər idi; məlum olduğu kimi Nasist Almaniyasında güclü antisemitizm mövcud idi, halbuki Yaponiya bənzər mövqe sərgiləməkdən çəkinirdi. 1940-cı il dekabrın 31-də Yaponiyanın xarici işlər naziri, Üçlər paktının güclü tərəfdarı Yosuke Matsuoka bir qrup yəhudi iş adamına müraciət edərək demişdi:

Bənzər bir bəyanata görə hər iki ölkə müharibənin geri qalan dövründə digər tərəfin törətdiyi hər hansı müharibə cinayətlərini gizlətməyə davam edəcəkdi. Yaponiyanın müharibə cinayətləri, məsələn, Çindəki vəziyyət alman ictimaiyyətindən gizli saxlandığı kimi, Holokost da Tokiodakı rəhbərlik tərəfindən sistematik olaraq gizlədilmişdi.^[43] Yapon ordusunun 1937-ci ildə Nankində törətdiyi vəhşiliklər buna misal ola bilər; hadisə alman iş adamı Yon Rabe tərəfindən tənqid edilmişdi. Daha sonra Almaniya rəhbərliyi Rabenin bütün hesabatlarını müsadirə etmiş və mövzu ilə əlaqədar müzakirələrin aparılmasını qadağan edərək Rabeyə Berlinə qayıtması ilə bağlı göstəriş vermişdi.^[44]

Bütün bunlara baxmayaraq, Üçlər paktının imzalanmasından sonra siyasi və hərbi xarakterli qarşılıqlı səfərlər artmışdı. Alman paraşüt mütəxəssisi və öz sahəsinin ən yaxşılarından olan Ernst Udet yapon hava qüvvələrini yoxlamaq məqsədilə 1939-cu ildə Yaponiyaya səfər etmiş və Herman Görinqə verdiyi hesabatda "yapon pilotlar ürəkli və istəkli olsalar da, havada mübarizə apara biləcək səviyyədə deyillər" deyə bildirmişdi. Bu hadisədən sonra 1940-cı ilin sonlarında general Tomoyuki Yamasitaya Yaponiya Hərbi Hava Qüvvələrini yenidən təşkil etmək tapşırılmışdı. Bu məqsədlə Yamasita 1941-ci ilin yanvarında Berlinə gəldi və burada təxminən altı ay qaldı. O, almanların yardığı Majino xəttini və Fransa sahillərindəki alman istehkamlarını nəzərdən keçirmiş, təlim zamanı alman pilotlarını izləmiş və hətta Lüftvaffenin rəhbəri Herman Görinqi Yaponiyanın "Yüksələn Günəş" nişanı ilə təltif etdikdən sonra İngiltərəyə edilən hava hücumunda iştirak etmişdi. Hitlerlə də görüşüb danışmaq imkanı əldə edən general Yamasita onun haqqında aşağıdakı fikirləri söyləmişdi:

Yamasitaya görə, Hitler almanlara "əbədi olaraq yapon ruhuna bağlı olmağı" tapşırmaqla öz vəsiyyətində Yaponiyanı xatırlayacağına dair söz verib.

Almaniya–Yaponiya əlaqələri, eləcə də Yaponiyanın cənubdan Cənub-şərqi Asiya istiqamətində ekspansiya planları 11 noyabr 1940-cı ildə alman köməkçi kreyseri Atlantisin heyətinin İngiltərənin yük gəmisi SS Automedonu ələ keçirməsi ilə qəti şəkildə möhkəmləndi. Belə ki, gəmidə İngiltərənin Uzaq Şərq Komandanlığına aid 15 tam məxfi poçt çantası tapıldı; bunlara Yaponiya imperiyasının Uzaq Şərqdəki hərbi gücünün ən son qiymətləndirilməsini ehtiva edən dəniz kəşfiyyat hesabatları, eləcə də Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin bölmələri haqqında ətraflı məlumat, donanmanın gücü və Sinqapurun müdafiəsi ilə bağlı qeydlər daxil idi. Bu məlumatlar ingilislərin Uzaq Şərqdə quruda və dənizdəki imkanlarının qaranlıq mənzərəsini yaratmış və İngiltərənin Yaponiya ilə müharibə riskini gözə ala bilməyəcək qədər zəif olduğunu göstərmiş oldu. Poçt dekabrın 5-də Tokiodakı Almaniya səfirliyinə çatdı və daha sonra Transsibir dəmiryolu xətti ilə Berlinə əl ilə çatdırıldı. Alman hərbi dəniz attaşesi Paul Vennekerin təşəbbüsü ilə sənədlərin bir nüsxəsi yaponlara verildi; bu da Qərb güclərinə qarşı hərbi əməliyyatlara başlamazdan əvvəl dəyərli kəşfiyyat məlumatlarını təmin etmiş oldu. Bu hadisələrlə əlaqədar Atlantisin kapitanı Bernhard Rogge bəzəkli katana olan Samuray qılıncı ilə mükafatlandırıldı; bu qılınca layiq görülən digər yeganə almanlar isə Herman Görinq və feldmarşal Ervin Rommel olmuşlar.^[46]

Ələ keçirilən sənədləri oxuduqdan sonra 7 yanvar 1941-ci ildə Yaponiya Admiralı Yamamoto Dənizçilik nazirinə məktub yazaraq, Yaponiya Amerikanı məğlub edərsə, yaponların öldürücü zərbə endirməsi üçün qalan ingilis və holland qüvvələrinin də zəiflədilib-zəiflədilməməsini soruşdu. Beləliklə də, Yaponiya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin cənubda əməliyyat aparmasını nəzərdə tutan Nansin-ron konsepsiyasının vaxtı gəlib çatdı və daha çox tərəfdar qazandı.^[47][48]

Həmin illərdə Hitler də öz növbəsində Sovet İttifaqının işğalını nəzərdə tutan Barbarossa əməliyyatına hazırlıqları yekunlaşdırırdı. Fürer yaxın zamanlarda şərqə hücumunu birbaşa və ya dolayısı ilə dəstəkləməsi üçün 1940–1941-ci illərdə dəfələrlə Yaponiyaya təklif etmişdi ki, Uzaq Şərqə hücum planlarını yenidən nəzərdən keçirsin. 1941-ci ilin fevralında Hitlerin təkidi nəticəsində general Osima səfir kimi Berlinə qayıtdı. 5 mart 1941-ci ildə Silahlı Qüvvələrin Baş Komandanlığının rəhbəri Vilhelm Keytel "Yaponiya ilə əməkdaşlıqla əlaqədar 24 nömrəli Əsas Qayda"nı imzaladı. Sənəddə aşağıdakılar nəzərdə tutulurdu:

1. Üçlər paktına əsaslanan əməkdaşlığın məqsədi Yaponiyanı ən qısa zamanda Uzaq Şərqdə aktiv tədbirlər görməyə sövq etməkdir. Beləliklə, qüdrətli İngiltərə ordusu çıxılmaz vəziyyətə düşəcək və Amerika Birləşmiş Ştatlarının maraqlarının ağırlıq mərkəzi Sakit okeana yönəldiləcək. Rəqiblərinin hələ müharibəyə hazırlıqlarının bitməyəcəyini nəzərə alsaq, Yaponiya nə qədər tez müdaxilə edərsə, uğur qazanmaq imkanı o qədər çox olacaq. Barbarossa əməliyyatı bunun üçün xüsusilə əlverişli siyasi və hərbi şərait yaradacaq.
2. Əməkdaşlıq yolunu hazırlamaq üçün Yaponiyanın hərbi potensialını bütün mövcud vasitələrlə gücləndirmək lazımdır. Bu məqsədlə Silahlı Qüvvələrin Baş Komandanlıqlarının bölmələri Almaniyanın müharibə və döyüş təcrübəsi ilə əlaqədar məlumat almaq, hərbi-iqtisadi və texniki məsələlərdə kömək etmək üçün Yaponiyanın istəklərini hərtərəfli və səxavətlə yerinə yetirəcək. Qarşılıqlı fəaliyyət arzuolunandır, amma bu amil danışıqlara mane olmamalıdır. Təbii ki, müharibə aparmaq üçün Yaponiyanın dərhal tətbiq ediləcək istəklərinə üstünlük verilməlidir. Xüsusi hallarda Fürer qərarları özü verəcək.
3. Hər iki tərəfin əməliyyat planlarının uyğunlaşdırılması Hərbi Dəniz Komandanlığının məsuliyyətidir. Bu fəaliyyət aşağıdakı rəhbər prinsiplərə tabe olacaq:
   1. Müharibənin aparılmasının ümumi məqsədi İngiltərəni tez bir zamanda sıxışdırmaq və bununla da ABŞ-ni müharibədən uzaqlaşdırmaqdır. Bunun xaricində Almaniyanın Uzaq Şərqdə Yaponiyanın niyyətləri ilə bağlı hər hansı qeyd-şərtə səbəb olacaq siyasi, hərbi və ya iqtisadi maraqları yoxdur.
   2. Almaniyanın ticarət müharibəsində əldə etdiyi böyük uğurlar eyni məqsəd üçün güclü yapon qüvvələrinin istifadəsini xüsusilə əlverişli edir. Bununla əlaqədar olaraq, Almaniyanın ticarət müharibəsini dəstəkləmək üçün hər fürsətdən istifadə edilməlidir.
   3. Pakt üzvlərinin xammal vəziyyəti tələb edir ki, Yaponiya, xüsusilə ABŞ müdaxilə edəcəyi təqdirdə, müharibəni davam etdirməsi üçün lazım olan əraziləri ələ keçirsin. Almaniya üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən kauçuk tədarükü Yaponiya müharibəyə daxil olduqdan sonra da həyata keçirilməlidir.
   4. İngiltərənin Uzaq Şərqdəki əsas mövqeyi kimi Sinqapurun ələ keçirilməsi üç gücün bütün müharibənin aparılmasında həlledici uğuru deməkdir. Bundan əlavə, İngiltərənin hərbi dəniz donanmasının digər bazalarına hücum edilməsi (əgər ABŞ-nin müharibəyə daxil olmasının qarşısını almaq mümkün olmasa, amerikan hərbi dəniz qüvvələrinə də hücum ediləcək) həm düşmənin regiondakı güc sisteminin zəifləməsi, həm də dəniz rabitəsinə edilən hücumlarda olduğu kimi hər cür əhəmiyyətli qüvvələrin (məsələn, Avstraliyanın) sıxışdırılması ilə nəticələnəcək. Əməliyyatlarla bağlı müzakirələrin başlanacağı tarix hələ dəqiqləşdirilə bilməz.
4. Üçlər paktına uyğun olaraq yaradılacaq hərbi komissiyalarda bütün məsələlər yalnız iştirak edən üç gücü bərabər səviyyədə maraqlandıracaq şəkildə həll edilməlidir. Bunlara ilk növbədə iqtisadi müharibə problemləri daxildir. Detalların hazırlanması üçün məsuliyyət Silahlı Qüvvələrin Baş Komandanlığının iştirakı ilə əsas komissiyanın üzərinə düşür.
5. Yaponlara Barbarossa əməliyyatı barədə heç bir məlumat verilməməlidir.^[49]

18 mart 1941-ci ildə Hitler, Alfred Yodl, Vilhelm Keytel və Erix Rederin iştirak etdiyi bir müşavirədə admiral Reder aşağıdakıları qeyd etmişdi:

Hitlerin, xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentropun, onun o zamankı yapon məsləkdaşı Yosuke Matsuokanın, eləcə də müvafiq olaraq Berlin və Tokionun səfirləri Oygen Ott və Hirosi Osimanın iştirak etdiyi danışıqlarda Almaniya tərəfi geniş şəkildə şərqdən SSRİ-yə hücum etməyə və ya Cənub-şərqi Asiyadakı İngiltərə koloniyalarına zərbə vurmağa, bununla da İngiltərənin başını qatıb Avropadan diqqətini yayındırmağa və beləcə, Almaniyanın arxasını möhkəmlətməyə işarə edir, lakin bu istəyini açıq-aşkar dilə gətirmirdi.^[27] Almaniya Yaponiyanın SSRİ-yə hücum etməsini açıq şəkildə bəyənsə də, iki müttəfiq arasındakı mübadilə, Hitlerin səfir Osimaya verdiyi açıqlamada (2 iyun 1941-ci il) göstərildiyi kimi, hər zaman həddən artıq formal və dolayı şəkildə davam edirdi:

Matsuoka, Osima və Yaponiya İmperator ordusunun bir hissəsi Yaponiyanın Almaniya ilə birlikdə SSRİ-yə qarşı koordinasiyalı hücumu və Şərqi Sibiri ələ keçirməyi hədəfləyən şimal strategiyasına – Hokusin-ron planına tərəfdar çıxmışdılar. Ancaq Yaponiya ordusunun hakim olduğu hərbi rəhbərlik, yəni ordu naziri Hideki Toco kimi şəxslər Yaponiya İmperiya donanması tərəfindən daim təzyiqlərə məruz qalırdılar və beləliklə, 1940-cı ildə Nansin-ron planına qarşı güclü bir meyl yarandı; bu da cənuba doğru irəliləmək və Avropalıların Cənub-şərqi Asiyadakı təbii sərvətlərlə zəngin koloniyalarını işğal edərək zəifləmiş Avropa ordularını istismar etmək mənasına gəlirdi. Cənuba doğru genişlənərkən Yaponiyanın arxasında təhülkəsizliyi təmin etmək məqsədilə, həmçinin Almaniyaya münasibətdə sülhpərvər niyyətini nümayiş etdirən SSRİ-nin səyləri nəticəsində^[51] Matsuoka Berlindəki səfərdən geri dönərkən 13 aprel 1941-ci ildə Moskvada SSRİ-Yaponiya Neytrallıq Paktını imzaladı. İosif Stalin Yaponiyanın bitərəfliklə bağlı öhdəliyinə sadiq qalacağına çox az inanırdı, lakin bu müqavilənin Almaniyaya olan ictimai sevgini gücləndirmək üçün siyasi simvolizm cəhətdən vacib olduğunu düşünürdü.^[52] Yaponlar tərəfindən əvvəlcədən məlumatlandırılmayan və müqaviləni əməliyyatları dayandırmaq üçün bir hiylə hesab edən Hitler diplomatik vəziyyəti səhv şərh etdi və düşündü ki, onun SSRİ-yə hücumu Şərqi Asiyada Yaponiyanın vəziyyətini rahatlaşdıracaq və bununla da yaponların müdaxiləsi vasitəsilə amerikalılar üçün daha güclü təhlükə yaradacaq.^[36] Nəticədə, Nasist Almaniyası iki ay sonra 22 iyunda Məhvər tərəfdaşlarına heç bir xüsusi xəbərdarlıq etmədən Sovet İttifaqına hücum edərək Barbarossa əməliyyatı ilə irəliləməyə başladı.

Yaponiyanın nöqteyi-nəzərindən, Rusiyaya hücum etmək, demək olar ki, Üçlər paktının pozulması demək idi; çünki Yaponiya imperiyası Sibirdən gələn hər hansı təhlükənin qarşısını almaq üçün Moskva ilə yaxşı münasibətlərin saxlanılmasında Almaniyadan asılı idi. Baş nazir Fumimaro Konoenin aprel ayında Berlində olan Osimadan aldığı raportda deyilirdi: "Almaniya Rusiyanı məğlub edəcəyinə əmindi və istənilən vaxt döyüşmək üçün hazırlıq görür". Bu məlumatı aldıqdan sonra Konoe ən pis ssenaridən qorxsa belə, almanların Barbarossa haqqında onları xəbərdar etmələri üçün Məhvər müttəfiqlərinə çox az güvəndikləri qənaətinə gəlmiş və xəyanətə uğradığını hiss etmişdi. Digər tərəfdən xarici işlər naziri Matsuoka çalışırdı ki, imperatoru, hökuməti və ordu heyətini SSRİ-yə təcili hücum etməyə razı salsın. Ancaq həmkarları istənilən belə təklifi rədd edir, hətta onu "Hitlerin köməkçisi" hesab edərək bildirirdilər ki, yapon ordusu Vermaxtın Qızıl Ordunu məğlubiyyətə uğradıb onu darmadağın etməyindən əmin olmayınca özlərinin yüngül və orta tankları ilə Sovet tanklarına və aviasiyasına hücum etmək niyyətində deyillər.

Daha sonra Konoe Matsuokanı kabinetdən uzaqlaşdırdı və Yaponiyanın ABŞ ilə müzakirələrini yenidən sürətləndirdi, ancaq yenə də Çin və Hind-Çin məsələlərində uğursuz oldu, eləcə də Amerika hər hansı həll yolu gözləntisi ilə Yaponiyanın Üçlər paktından çıxmasını tələb etdi. Vaşinqtonla bağlı heç bir perspektiv görməyən Matsuoka hiss edirdi ki, onun hökuməti Almaniyanı pakta sadiqliyinə inandırmalıdır. Berlində Almaniya xarici işlər naziri Ribbentropa "Yaponiya hökuməti İngiltərə və ABŞ-yə təzyiqi artırmaq məqsədilə Fransız Hind-Çinindəki ordunun toplaşdığı yerin (fr. point d'appui) təhlükəsizliyini təmin etmək (yəni həm də onun cənubunu işğal etmək) qərarına gəlib" xəbərini çatdırmaq və bunu "siz almanlar ruslarla döyüşərkən biz yaponlar hasar üstündə oturmayacağıq" deyə vəd verərək "ümumi cəbhəyə dəyərli bir töhfə" kimi təqdim etmək barədə Osimaya göstəriş verilir.^[36]

İlk aylarda Almaniyanın Sovet Rusiyasındakı irəliləyişi möhtəşəm idi və Stalinin həmin dövrdə Cənub-şərqi Sibiri yaponların potensial hücumundan qoruyan qoşunlarını Moskvanın gələcək müdafiəsinə yönləndirmək ehtiyacı artdı. Yaponiyanın Mançjou-qodakı Kvantun ordusu daim manevrlərdə saxlanılırdı və Almaniyanın xarici işlər naziri Ribbentrop ilə danışıqlarda Berlində olan səfir Osima dəfələrlə SSRİ-yə qarşı "yaxınlaşan yapon hücumu"na işarə edirdi. Bununla belə, əslində o zamanlar Tokio rəhbərliyi heç bir vəchlə fikrini dəyişmirdi və bu hərəkətlər Sibirdəki Sovet qoşunlarının diqqətini yayındırmaq məqsədilə SSRİ-yə qarşı şərq təhdidi görüntüsü yaratmaqdan başqa bir şey deyildi.^[53] Yaponiya və Almaniyanın tanımadığı, lakin Almaniyanın Tokiodakı səfiri Oygen Ott üçün çalışan alman jurnalist kimi özünü qələmə vermiş Sovet casusu Rixard Zorge 14 sentyabr 1941-ci ildə Qızıl Orduya xəbər göndərir ki, aşağıdakılar baş verməyincə yaponlar Sovet İttifaqına hücum etməyəcəklər:

1. Moskva işğal edilməli;
2. Kvantun ordusunun heyəti SSRİ-nin Uzaq Şərqdəki qüvvələrindən üç dəfə çox olmalı;
3. Sibirdə vətəndaş müharibəsi başlamalı idi.^[54]

1941-ci il sentyabr ayının sonlarına doğru Zorge Yaponiyanın Şərqdə SSRİ-yə qarşı hərbi əməliyyatlara başlamayacağı və bununla da Sibirdə yerləşən Qızıl Ordu diviziyalarının Moskvanın müdafiəsi üçün istifadə edilə biləcəyi barədə məlumat ötürür. 1941-ci ilin oktyabrında Zorgenin maskası düşür və yaponlar tərəfindən həbs edilir. Görünür, Almaniya səfiri Oygen Ott ona tamamilə etibar edirmiş ki, Tokiodakı səfirlikdə Zorgenin Berlindən gələn ən gizli məlumatlarla tanış olmasına icazə verilmişdi. Bu hadisə 1943-cü ilin yanvarında Ottun vəzifədə Henrix Georq Ştammer ilə əvəz edilməsinə gətirib çıxartdı. Digər tərəfdən, Zorge 1944-cü ilin noyabrında edam ediləcək və Sovet İttifaqında milli qəhrəman səviyyəsinə yüksələcəkdi.^[55]

1941-ci ilin sentyabrında Yaponiya cənubi Hind-Çin bölgəsindəki hərbi mövcudluğunu genişləndirməklə (ordunun toplaşdığı yerin (fr. point d'appui^[36]) təhlükəsizliyini təmin etmək üçün) cənuba doğru genişlənməyə başladı və mövcud hərbi heyətin və təyyarələrin sayını qəti şəkildə artırdı. Bu da ABŞ, İngiltərə və digər Qərb hökumətlərini Yaponiyadakı aktivlərini dondurmağa təhrik etdi, eyni zamanda Yaponiya neftinin 80%-ni təmin edən^[56] ABŞ bu hərəkətə cavab olaraq, Yaponiya imperiyasına tam neft embarqosu qoydu.^[57] Nəticədə Yaponiya Cənub-şərqi Asiyadakı ambisiyalarından imtina etmək və Çinə qarşı müharibəni davam etdirmək, ya da ehtiyac duyduğu təbii sərvətləri güc tətbiq etməklə ələ keçirmək arasında seçim etmək məcburiyyətində qaldı. Yaponiya ordusu birinci versiyanı seçməyi düşünmürdü; belə ki, 1939-cu ildə Yaponiyanın Xalxin gölü döyüşündəki alçaldıcı məğlubiyyətindən sonra Cənubi Asiyaya genişlənmək əvəzinə Sovet Rusiyasına hücum etmək variantı getdikcə öz əhəmiyyətini itirmişdi, digər tərəfdən də Almaniya SSRİ-yə hücum etdikdən qısa müddət sonra Yaponiya yaxın gələcəkdə Sibirə hücum etməkdən son anda imtina etmişdi. Üstəlik, bir çox zabit Amerikanın neft embarqosunu danışılmamış müharibə elanı hesab edirdi.^[58] ABŞ-nin tətbiq etdiyi sərt neft sanksiyalarından sonra Yaponiya rəhbərliyi Çində qalmaq məsələsində indi daha da qərarlıydı. Almaniya Yaponiyaya sintetik yanacaq hazırlamaq üçün çertyojları satmaqdan imtina etmişdi, buna görə də Yaponiyanın neftə olan yeganə ümidi ABŞ və İngiltərəyə qarşı müharibə ilə nəticələnəcək addımı atmağa, yəni Niderland Ost-Hindini işğal etməyə idi. Uğur qazanmaq üçün yaponlar ABŞ-nin güclü olan Sakit okean donanmasını zərərsizləşdirmək məcburiyyətində idilər; ona görə ki, bununla həmin donanmanın gələcəkdə Cənub-şərqi Asiyada hərbi əməliyyatlar aparacaq olan Yaponiyaya müdaxilə etməsinin qarşısını ala və güclü tərəf qismində sülh müqavilələri bağlaya bilərdilər.^[59] Hitler və Ribbentrop, yaponlar 17 noyabr 1941-ci ildə ABŞ ilə müharibə etmək istədiklərini ilk dəfə onlara bildirdikləri zaman razılığa gəldilər ki, Almaniya da yaxın günlərdə hökmən müharibə elan etsin.^[60]

25 noyabr 1941-ci ildə Almaniya indi yeni üzvlərin – Macarıstan və Rumıniyanın da qoşulduğu 1936-cı il Antikomintern paktını rəsmən canlandıraraq Sovet Rusiyasına qarşı ittifaqını daha da möhkəmləndirməyə çalışırdı.^[61] Ancaq bir tərəfdən Moskva ətrafındakı Sovet qoşunlarının mövqeyinin Şərqi Sibir diviziyaları ilə gücləndirilməsi, digər tərəfdən də 1941-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Rusiyada qışın başlaması Almaniyanın hücumunu xeyli yavaşlatdı. Uğursuz Blitzkriq taktikası qarşısında, xüsusən də Reyxin qərb cəbhəsində ABŞ-nin dəstəklədiyi İngiltərənin daimi bir təhlükə olması ilə Hitlerin müharibənin uğurlu və sürətli bir şəkildə sona çatacağına inamı azaldı. Üstəlik, ABŞ-nin o vaxta qədər səthi olaraq qoruduğu "bitərəfliyin" tezliklə İngiltərənin Almaniya əleyhinə açıq və məhdudiyyətsiz dəstəyinə çevriləcəyi aydın idi. Beləcə Hitler Yaponiyanın 7 dekabr 1941-ci ildə Pörl-Harbordakı ABŞ hərbi-dəniz donanmasına hava hücumu ilə qəfildən müharibəyə daxil olmasını və ardınca ABŞ və İngiltərəyə müharibə elan etməsini eynilə Almaniya ordusunun Moskvada ilk dəfə hərbi məğlubiyyətə uğraması kimi məmnuniyyətlə qarşıladı. Yaponiyanın uğurlu hücumundan xəbər tutan Hitler hətta eyforiyaya qapılaraq "belə bacarıqlı müttəfiqlə bu müharibədə məğlub ola bilmərik" deyə bildirmişdi.^[62] Yaponiyanın hücumundan əvvəl Berlin və Tokio arasında çoxsaylı kommünikeler olmuşdu. Səfirlər Ott və Osima, imzalayan tərəflərdən birinə ABŞ hücum etdikdə və ya əksinə ABŞ onlardan hansısa birinə hücum etdikdə Almaniya, Yaponiya və İtaliyanın bir-birlərinə sədaqət göstərməli olduqlarına dair şərti nəzərdə tutan Üçlər paktına dəyişiklik hazırlamağa çalışırdılar. Protokol vaxtında tamamlansa da, Pörl-Harbora hücumdan dörd gün sonrayadək Almaniya tərəfindən rəsmi olaraq hələ imzalanmayacaqdı. Tərəflərin kommünikeleri arasında Yaponiyanın Rusiyaya qarşı hər hansı müharibə planını rədd etməsi də var idi:

Buna baxmayaraq, Almaniya rəhbərliyi yeni müttəfiqlərini alqışladı^[63] və səfir Osima Almaniya Qartalı ordenini alan 8 adamdan biri oldu. Osimaya mükafatı şəxsən təqdim edən Hitler aşağıdakıları qeyd etmişdi:

Üçlər paktına dəyişiklik hələ qüvvəyə minməsə də, Hitler ABŞ-yə müharibə elan etməyi seçdi və ABŞ Yaponiya İmperiyasına müharibə elan etdikdən üç gün sonra İtaliya ilə yanaşı Reyxstaqa da əmr etdi ki, onlar da belə etsinlər. Ruzveltin "görən kimi vur" əmri nəticəsində 1941-ci ilin sentyabrında Almaniya və İtaliyaya dəniz müharibəsi elan edildi^[65] və Almaniya dekabrın əvvəllərində Göyqurşağı 5 planından xəbər tutdu.^[66] Hitler artıq ABŞ-nin İngiltərə və SSRİ-yə verdiyi iqtisadi və hərbi yardımın miqdarına məhəl qoymaya bilməzdi.^[67] Hitlerin, əvvəlki rəddlərə baxmayaraq, Yaponiyanın Sovet İttifaqına qarşılıqlı olaraq hücum edəcəyinə dair ümidləri gerçəkləşmədi; çünki Yaponiya şimala deyil, cənuba hücumu nəzərdə tutan Nansin-ron strategiyasına sadiq qaldı və Sovet İttifaqı ilə mövcud əziyyətli sülh vəziyyətini saxlamağa davam etdi.^[68] Buna baxmayaraq, Almaniyanın müharibə elan etməsi Almaniya–Yaponiya münasibətlərini daha da möhkəmləndirdi və Almaniyanın Yaponiya ilə həmrəyliyini göstərdi ki, bu da hər iki tərəfi indi ingilislərə qarşı əməkdaşlıq etməyə təşviq edirdi. Yaponiyanın Pörl-Harbora hücumundan sonra bir neçə ay ərzində cənub-şərqi Asiyada və Sakit okeandakı hərəkətləri, eləcə də HMS Prince of Wales və HMS Repulse gəmilərinin batırılması, Sinqapur, Honkonq döyüşləri, Birmanın işğalı, Hind okeanı və Avstraliyaya hava hücumları müəyyən dərəcədə İngiltərənin müharibə cəhdlərinə böyük zərbə oldu və müttəfiqləri çaşdırdı; nəticədə Almaniyaya qarşı Atlantika uğrunda müharibə və Şimali Afrika kampaniyası aparan ingilis (Avstraliya da daxil olmaqla) və amerikan qüvvələri mövqelərini dəyişərək Asiya və Sakit okeanda Yaponiyaya qarşı mübarizə aparmağa başladılar. Bu mənada İngiltərənin olduqca böyük qüvvələri Şimali Afrikadan Sakit okean cəbhəsinə çəkildilər və onların yerinə keçməli olanlar sadəcə nisbətən təcrübəsiz və seyrək dağılmış bölüklər idi. Bu vəziyyətdən istifadə edən Ervin Rommelin Afrika Korpusu, Pörl-Harbordan cəmi altı həftə sonra müvəffəqiyyətli bir şəkildə hücuma keçdi və nəticədə müttəfiqləri Əl-Ələmeyn şəhərinə qədər şərqə doğru geri çəkilməyə məcbur etdi.^[69]

SSRİ-yə hücuma qədər Almaniya və Yaponiya Transsibir dəmiryolundan istifadə edərək təchizat və kadr mübadiləsi edə bilmişdilər. Daha sonra Yaponiya İmperiya donanmasının sualtı qayıqları Yanagi adlanan missiyalara göndərilməli idi,^[70] çünki ABŞ və İngiltərə donanmaları açıq dənizləri Məhvər dövlətlərinin yerüstü yük gəmiləri üçün çox təhlükəli hala gətirmişdilər. Lakin sualtı qayıqların məhdud imkanları nəzərə alınmaqla, gözlər qısa müddətdə ingilislərin müharibə səyləri üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən Aralıq dənizi, Yaxın Şərq və Britaniya Hindistanına yönəldildi. Uzun müddətdə Almaniya və Yaponiya silahların və resursların, habelə potensial birgə hərbi əməliyyatların ötürülməsinə imkan verən, ingilislərin əlində olan Hindistan yarımadası boyunca ortaq bir əlaqə qurmağı düşündülər. Nə də olsa, müharibə zamanı potensial ticarət tərəfdaşlarının seçimi çox məhdud idi: Almaniya kauçuk və qiymətli metallar üçün narahat idi, yaponlar isə sənaye məhsulları, texniki avadanlıqlar və kimyəvi mallar axtarırdılar.^[28] 1942-ci ilin avqustuna qədər Almaniyanın Şimali Afrikadakı irəliləyişi İsgəndəriyyə və Süveyş kanalına hücum etməyə imkan verdi; bu da öz növbəsində Hind okeanı vasitəsilə Avropa və Yaponiya arasında dəniz ticarətinə imkan yaratdı. Digər tərəfdən, 1942-ci ilin iyununda Miduey döyüşündə məğlub olub dörd aviadaşıyıcısını itirən Yaponiya donanması, qüvvələrini tez bir zamanda yenidən qurmaq məqsədilə əlavə resurslar əldə etmək üçün bütün imkanları axtarmağa qərar verdi. Nəticədə, Berlindəki səfir Osimaya göstəriş verildi ki, Almaniyadan Yaponiyaya göndəriləcək böyük miqdarda polad və alüminiumun alınması üçün geniş bir "istək siyahısı" təqdim etsin. Almaniyanın xarici işlər naziri Ribbentrop Tokionun təklifini tez bir zamanda rədd etdi, çünki bu mənbələr elə Almaniyanın öz sənayesi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edirdi. Bununla belə, Cənub-şərqi Asiyadakı alman şirkətlərinin hüquqlarına da təminat verməli olan yeni Almaniya–Yaponiya ticarət müqaviləsi üçün Yaponiyanın dəstəyini qazanmaq məqsədilə, Ribbentrop Hitlerdən yaponların tələblərini ən azından qismən qəbul etməyini xahiş etdi. İqtisadi Əməkdaşlıq Müqaviləsi 20 yanvar 1943-cü ildə imzalanana qədər reyxsmark-yen məzənnəsi üzərində gedən mübahisələr və üçüncü imzalayan dövlət qismində İtaliya hökuməti ilə əlavə danışıqların aparılması əlavə 5 ay çəkdi.^[53]

Bu müqaviləyə baxmayaraq, nəzərdə tutulan Almaniya-Yaponiya iqtisadi əlaqələri heç vaxt əsas etibarilə təbliğat xarakterli bir vəziyyətdən kənara çıxa bilmədi. İngilislər Süveyş kanalı üzərində nəzarəti davam etdirdilər və çox kiçik yük qabiliyyətinə malik sualtı qayıqlar əsas əlaqə vasitəsi olaraq qaldı. Şimali Afrikanın itirilməsi və Stalinqradda ağır məğlubiyyətdən sonra Almaniya 1943-cü ilin əvvəlindən müdafiə mövqeyinə çəkildi və təşəbbüsü bir daha ələ keçirə bilmədi.

1942-ci ilin iyununda Midueydəki məğlubiyyətdən sonra daha çox daşıyıcı istehsal etməyə başlayan Yaponiya hücum əməliyyatları həyata keçirə bilmədi. Vəziyyət o həddə çatmışdı ki, yaponlar hətta Sakit okean adalarındakı qarnizonlarını qida ilə təmin edə bilmirdilər. Tokionun Avstraliya istiqamətində yerləşən Solomon adalarını fəth etmək planı yaponların davamlı olaraq geri çəkilmələri ilə əvəz olunmuşdu: bu geri çəkilmələr isə 1943-cü ilin əvvəlində Quadalkanal döyüşündəki məğlubiyyətdən sonra başlamışdı. Yaponiyanın Hindistana hücumu İmfal və Kohimada dayandırıldı və Hindistana qarşı hər hansı birgə əməliyyatı qeyri-mümkün etdi.

Sualtı gəmilər nasistlərin nəzarətində olan Avropa ilə Yaponiya arasında praktiki cəhətdən yeganə keçid kimi qaldığına görə ticarət tezliklə texniki planlar və silah çertyojları kimi strateji mallara yönəldildi. Təkcə altı sualtı qayıq okean vasitəsilə hərəkət etməyə nail olduğundan, malların yalnız 20–40%-i təyinat yerinə çata bilmiş və müharibə zamanı yalnız 96 nəfər sualtı qayıqla Avropadan Yaponiyaya, 89 nəfər isə əksinə səyahət etməyi bacarmışdı. Həmin sualtı qayıqlar aşağıdakılardır: Pörl-Harbora hücum zamanı istifadə edilən Tip 91 hava torpedosunun təsvirlərini və nümunələrini çatdıran I-30 sualtı qayığı (avqust, 1942-ci il),^[71] I-8 (iyun, 1943-cü il), I-34 (oktyabr, 1943-cü il), I-29 (dekabr, 1943-cü il), I-52 (mart, 1944-cü il) və alman sualtı qayığı U-511 (avqust, 1943-cü il). I-29 hələ 1943-cü ilin dekabrında Almaniyanın işğalı altında olan Fransaya yola düşməzdən əvvəl, Hind okeanında daha öncəki səfəri zamanı alman sualtı qayığı U-180 ilə görüşmüşdü. 1943-cü il aprelin 28-dəki bu görüş zamanı Hindistanın müstəqillik hərəkatının nümayəndəsi Subhas Çandra Bos I-29-a keçmiş, bununla da İkinci Dünya müharibəsində iki fərqli donanmanın iki sualtı qayığı arasında baş tutan yeganə mülki şəxs mübadiləsi kimi tarixə düşmüşdü.^[72][73] U-234 isə 1945-ci ilin mayında yarımçıq dayandırılmış Yanagi missiyasının ən məşhur nümunələrindən biridir.^[70] Həmin qayığın daşıdığı yüklər arasında ən yeni elektrik torpedolarının nümunələri, bir ədəd Me 262 reaktiv təyyarəsi, bir ədəd Henschel Hs 293 hava bombası və 560 kq uran oksidi vardı. Bu uranın silah tipli material olub-olmaması isə bu günə kimi dəqiqləşdirilməyib.^[74][75]

Nadir hallarda, alman suüstü gəmiləri də Yaponiyaya çata bilirdi. Həmin gəmilərə nümunə kimi 1942-ci ilin sonunda Kriqsmarine rəhbərləri Almaniyanın nəzarətində olan Avropa limanlarına qayıtmağın praktik olmayacağını anladıqdan sonra Yokohamaya gətirilən Mixel və Tor köməkçi kreyserlərini göstərmək olar.^[76] Alman təchizat gəmiləri (Ukermark) və alman tacir basqınçıları tərəfindən ələ keçirilən xarici gəmilər də Yaponiya limanlarına gətiriləcəkdi.

Uğursuz müharibə planları qarşısında Yaponiya və Almaniya nümayəndələri kiçik qələbələri qabardıb itkiləri heçə sayaraq taktiki brifinqlərdə bir-birlərini getdikcə daha çox aldatmağa başlamışdılar. 1943-cü ilin yazında və yayında generaloberst Alfred Yodl ilə Yaponiyanın Berlindəki hərbi attaşesi, vitse-admiral Naokuni Nomura arasında baş tutmuş danışıqlarda Yodl alman ordusunun yuxarıda qeyd edilən məğlubiyyətlərini əhəmiyyətsiz hesab etmişdi; məsələn, o, Sovetlərin hücumunun tezliklə bitəcəyini və "Vermaxtın quruda göndərilə biləcəyi istənilən ərazini ələ keçirəcəyindən əmin olduğunu, ancaq dənizdə əməliyyat aparmağın bir qədər çətinləşdiyini" iddia edirdi.^[77] Digər tərəfdən də Yaponiya, nəinki Sakit okeandakı həqiqi strateji mövqeyini açıqlamaqdan yayınır, həm də Vladivostokda ABŞ-yə məxsus yüklərin boşaldılmasına və Şərqi Sibirdən qərbdəki alman cəbhəsinə çox sayda adamın və materialların daşınmasına müdaxiləni rədd edirdi. Sovet qoşunlarının şərqdəki qüvvələr hesabına davamlı güclənməsini və Yaponiyanın bu prosesə heç bir müdaxilə etməməsini izləmək məcburiyyətində qalmaq Hitlerə tikan kimi batırdı. Yaponların, xüsusən də yaxın zamanlarda keçirilmiş Kasablanka konfransına açıq-aşkar laqeyd qalmalarını nəzərə alanda bu hiss daha da şiddətlənirdi. Həmin konfransda müttəfiqlər bəyan etmişdilər ki, onlar Məhvər dövlətlərinin yalnız və yalnız qeyd-şərtsiz təslim olmalarını qəbul edə bilərlər. 5 mart 1943-cü ildə şəxsi brifinq zamanı Hitler aşağıdakıları bildirmişdi:

Müharibə irəlilədikcə və Almaniya daha da geri çəkilməyə başladıqca, Yaponiya səfiri Osima Almaniyanın qalib gələcəyinə əminliyindən heç vaxt tərəddüd etmədi. Lakin 1945-ci ilin martında o, Tokioya "Berlinin döyüş meydanına çevrilmə təhlükəsi" haqqında məlumat verdi və "başqa bir ayda Berlinin tərk edilə biləcəyi" barədə qorxusunu bildirdi. Aprelin 13-də Osima Ribbentropla görüşərək (bu, onların sonuncu görüşü idi) böhran saatlarında Üçüncü Reyxin liderlərinin yanında olacağına söz versə də, Hitlerin birbaşa əmri ilə Berlini dərhal tərk etməli oldu.^[79] 7–8 may 1945-ci ildə Almaniya hökuməti müttəfiq dövlətlərə təslim olanda Osima və onun işçiləri nəzarətə alınaraq ABŞ-yə gətirildi. İndi daha çıxılmaz müharibə ilə üz-üzə qalan Yaponiya hökuməti Almaniyanın təslim olmasını dərhal xəyanət aktı kimi pislədi və bir neçə almanı nəzarətə alaraq Yaponiya ərazisindəki bütün alman əmlakını (məsələn, sualtı qayıqları) müsadirə etdi.^[43] Halbuki dörd ay sonra, sentyabrın 2-də Yaponiya öz təslim sənədlərini imzalamalı oldu.

İkinci Dünya müharibəsi rəsmi olaraq Yaponiya imperiyasının təslim olması ilə başa çatdıqdan sonra, 1946-cı ildə əsas alman və yapon müharibə cinayətkarlarının mühakimə edilməsi planları sürətlə həyata keçirildi. Yapon məmurlar Tokio tribunalında mühakimə edilərkən, almanların müharibə cinayətlərinə Nürnberq tribunalında baxılırdı. Burada Müttəfiq ittihamçıların məqsədi Üçüncü Reyx və Yaponiya imperiyası arasındakı məhdud əməkdaşlığı dünyanın Məhvər tərəfdaşı olan iki dövlət arasında bölünməsi ilə bağlı çoxdan planlaşdırılan bir əməliyyat kimi təsvir etmək və bununla da iddia edilən birgə uzunmüddətli müharibə planlarının ifadə etdiyi ümumi zorakılığın növbəti nümayişini təqdim etmək idi.^[80]

İkinci Dünya müharibəsi zamanı Yaponiya və Almaniya arasında məhdud və ehtiyatlı hərbi əməkdaşlıq olmasına baxmayaraq, hər iki dövlətin hərbi əməliyyatlarının uzunmüddətli planlaşdırılmasını və ya real koordinasiyasını təsdiq edən heç bir sənəd mövcud deyil.^[81]

İkinci Dünya müharibəsində məğlub olduqdan sonra həm Yaponiya, həm də Almaniya işğal edildi. Yaponiya 1952-ci ildə San-Fransisko müqaviləsi ilə öz suverenliyini bərpa etdi və 1956-cı ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv oldu. Almaniya iki dövlətə bölündü. 1951-ci ildə Yaponiya və Qərbi Almaniya arasında diplomatik münasibətlərin yenidən qurulması razılaşdırıldı.^[82] Qərbi Almaniya ilə Yaponiya arasında ikitərəfli diplomatik əlaqələr 1955-ci ildə, Şərqi Almaniya və Yaponiya arasında isə 1973-cü ildə, yəni hər iki alman dövlətinin BMT-yə üzv olduğu il tam bərpa olundu.^[83]

1950-ci illərdən başlayaraq, yapon şirkətləri Düsseldorfdakı kiçik yapon biznes icması ilə Almaniyanın Rur regionunda polad və kimyəvi məhsullar kimi lazımlı xammal əldə etməyə çalışırdılar.^[84] 1974-cü ildə Qərbi Almaniya və Yaponiya arasında elm və texnologiya sahəsində əməkdaşlıq, birgə elmi səylərin və texnoloji mübadilənin yenidən intensivləşdirilməsi haqqında hökumətlərarası saziş imzalandı. Razılaşma əsasən dənizdə tədqiqatlar və yer haqqında elmlər, təbiət elmləri və ətraf mühit tədqiqatlarına yönəlmiş çoxsaylı layihələrlə nəticələndi. Bundan əlavə, 1974-cü ildən bəri hər il keçirilən "Gənclər Zirvəsi" də daxil olmaqla, gənclərin mübadilə proqramlarına start verilmişdi.^[85]

1973-cü il neft böhranına cavab olaraq, hər iki ölkənin 1975-ci ildə ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və İtaliya ilə birlikdə "Altılıq" qrupunun, başqa sözlə "G6"-nın yaradılmasında iştirak etməsi ilə Almaniya-Yaponiya siyasi əlaqələri genişləndirildi. G6 tezliklə Kanada, daha sonra isə Rusiyanın qoşulması ilə genişləndi; o vaxtdan bəri hər il G6, G7 və G8 sammitləri keçirilir.^[86]

Yaponiya və Almaniya arasında elmi-akademik mübadiləni artırmaq məqsədilə sonrakı illərdə, məsələn, 1985-ci ildə Berlində Yaponiya-Almaniya Mərkəzi,^[87] 1988-ci ildə Tokioda Yaponiya Araşdırmaları üzrə Almaniya İnstitutu^[88] kimi qurumlar yaradıldı.

Təxminən 1980-ci illərin ortalarında alman və yapon nümayəndələr 1938-ci ildə inşa edilmiş, Berlindəki köhnə Yaponiya səfirliyini bərpa etmək qərarına gəldilər. İkinci Dünya müharibəsi zamanı bina tamamilə dağıdıldıqdan sonra onun qalıqları istifadə olunmamış qalmışdı. Orijinal komplekslə yanaşı, 2000-ci ilə qədər binaya bir sıra dəyişikliklər və əlavələr edildi; belə ki, səfirliyin əsas girişi Hiroşima küçəsinə (küçə eyni adlı Yaponiya şəhərinin şərəfinə adlandırılıb) köçürüldü və ərazidə ənənəvi yapon bağı salındı.^[89][90]

Yaponiya ilə hər iki Almaniya dövləti, eləcə də 1990-cı ildən bu yana birləşmiş vahid Almaniya arasındakı müharibədən sonrakı münasibətlər, ümumiyyətlə, iqtisadi və işgüzar məsələlərə yönəlmişdi. Azad ticarətə sadiq olan Almaniya hazırda Yaponiyanın Avropada ən böyük ticarət tərəfdaşı olmaqda davam edir. Bu ümumi mövqe Yaponiyanın xarici işlər naziri Yohey Kono və Almaniyanın xarici işlər naziri Yoşka Fişer tərəfindən 30 oktyabr 2000-ci ildə razılaşdırılmış "7 əməkdaşlıq sütunu" adlanan sənəddə də öz əksini tapmışdır:^[91]

• Sütun 1: Beynəlxalq ictimaiyyətin sülh və sabitliyə töhfəsi
• Sütun 2: Qloballaşmadan yararlanaraq iqtisadi və ticari əlaqələrin möhkəmləndirilməsi
• Sütun 3: Qlobal problemlərin həllinə töhfə və sosial vəzifə və öhdəliklər
• Sütun 4: Regionlarda sabitliyə töhfə (Koreya yarımadası, Çin Xalq Respublikası, keçmiş Yuqoslaviya, Rusiya, Cənubi Asiya, yeni müstəqil dövlətlər, Yaxın Şərq və Körfəz regionu, Mərkəzi və Cənubi Amerika, Şərqi Timor, Afrika)
• Sütun 5: Yaponiya və Almaniya arasında sadiq siyasi əlaqələrin daha çox qurulması
• Sütun 6: İqtisadi əlaqələrin təşviqi
• Sütun 7: Qarşılıqlı anlaşmanın və mədəni əlaqələrin təşviqi

2000-ci ildə ikitərəfli mədəni mübadilə "Almaniyada Yaponiya" ili ilə yekunlaşdı, daha sonra bunu 2005–2006-cı illərdə "Yaponiyada Almaniya" ili izlədi.^[92] Həmçinin 2005-ci ildən Tokioda hər il Alman Filmləri Festivalı keçirilir.^[93]

2004-cü ildə Almaniya kansleri Gerhard Şröder və Yaponiyanın baş naziri Cuniçiro Koyzumi İraq və Əfqanıstanın yenidən qurulmasına yardım,^[94][95] iqtisadi mübadilə fəaliyyətlərinin təşviqi,^[96] gənclər və idman sahəsində mübadilələr,^[97] həmçinin elm, texnologiya və akademik sahələrdə mübadilə və əməkdaşlıq haqqında razılığa gəldilər.^[98]

1990-cı illərin sonu, 2000-ci illərin əvvəllərində Almaniya və Yaponiya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının müvafiq olaraq ikinci və üçüncü ən böyük maliyyə vəsaiti ayıran üzvləri kimi BMT Təhlükəsizlik Şurasında islahatların keçirilməsini və onun daimi üzvlərinin sayının artırılmasını tələb edirdilər. Bu məqsədlə hər iki dövlət Braziliya və Hindistanla birlikdə "G4 dövlətləri" adlandırılan qrup yaratdılar. 21 sentyabr 2004-cü ildə G4 iki Afrika ölkəsi ilə birlikdə bir-birlərinin daimi üzvlüyə olan iddialarını qarşılıqlı şəkildə dəstəkləyən birgə bəyanat verdi. Bu təklif "Konsensus üçün birləşmə" adlı bir qrup ölkədə etirazla qarşılandı. 2006-cı ilin yanvarında Yaponiya G4 qətnaməsinin yenidən masaya qoyulmasını dəstəkləməyəcəyini və öz qətnaməsi üzərində işlədiyini bildirdi.^[99]

Almaniya və Yaponiya arasında ikitərəfli əməkdaşlığa dair müəyyən səmərəsizliklər 2005-ci ildə Berlindəki Yaponiya–Almaniya Mərkəzinin 20 illiyinə həsr olunmuş anım mərasimində Yaponiyanın keçmiş baş naziri Kiiti Miyadzavanın qeyd etdiyi yazıda da öz əksini tapmışdır.

Buna baxmayaraq, 2008-ci ildə Yaponiya hələ də Almaniyanın Asiyada Çindən sonra ikinci ən böyük ticarət tərəfdaşı idi.^[101] 2006-cı ildə Almaniyanın Yaponiyadan idxalı 15,6 milyard avro, Almaniyanın Yaponiyaya ixracı isə 14,2 milyard avro təşkil edib (əvvəlki ilə nisbətən müvafiq olaraq 15,4% və 9% çoxdur). 2008-ci ildə isə Yaponiyanın Avropa İttifaqına ixracı və idxalı qlobal maliyyə böhranı səbəbindən 2007-ci ildə 5,8% artdıqdan sonra 7,8 və 4,8% azalmışdı. 2008-ci ildə Almaniya ilə Yaponiya arasında ikitərəfli ticarət də zəifləmişdi; belə ki, Yaponiyadan idxal 6,6%, Almaniyanın Yaponiyaya ixracı isə 5,5% azalmışdı. Yaponiyanın 2008-ci ildə Çindən sonra Almaniyanın Asiyadakı əsas ticarət tərəfdaşı olaraq qalmasına baxmayaraq, ümumi Almaniya xarici ticarəti baxımından Yaponiyanın həm ixracda, həm də idxalda payı nisbətən aşağıdır və dünyanın üçüncü və beşinci ən böyük ölkələri arasındakı potensialdan xeyli aşağıdır.^[85]

Durğun alman-yapon ticarət əlaqələrindən təsirlənməyən, Avropanın ən böyük yapon şəhərciyinə ev sahibliyi edən Düsseldorfdakı yapon icması 1980–1990-cı illər tənəzzülündən sonra yenidən böyüməyə başladı. 2008-ci ildə bir yapon məktəbi, iki uşaq bağçası, üç kitabxana və çoxsaylı yapon klublarının yerləşdiyi Düsseldorf şəhərində 8000-dən çox yapon yaşayırdı. Bundan əlavə, ərazidə 20.000-dən çox iş yeri yaradan 200-dən çox yapon şirkəti fəaliyyət göstərməkdədir.^[102] Yapon icması Düsseldorf üçün böyük sərvət hesab olunur.

14–15 yanvar 2010-cu il tarixində Almaniyanın xarici işlər naziri Gido Vestervelle Yaponiyaya ilk şəxsi səfərini həyata keçirmiş və yaponiyalı həmkarı Katsuya Okada ilə danışıqlar zamanı həm ölkənin ikitərəfli əlaqələri, həm də qlobal məsələlər ətrafında müzakirə aparmışdı. Vestervelle bu görüşdə vurğulamışdı ki,

Bu görüşdən sonra hər iki nazir öz nazirliklərinə Berlin və Tokionun birlikdə beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim edə biləcəkləri tərksilah təşəbbüsləri və strategiyaları hazırlamağı tapşırdılar. Xüsusilə İranın nüvə proqramı ilə bağlı o da vurğulanmışdır ki, texniki cəhətdən hansısa kütləvi qırğın silahına sahib olmaq imkanı olan,^[103] lakin buna baxmayaraq, ondan çəkinən Yaponiya və Almaniya nüvə silahlarından azad dünyanın yaradılmasında aparıcı rolu öz üzərinə götürməli və uyğun təzyiq aləti kimi beynəlxalq sanksiyalar tətbiq edilməlidir. Bundan əlavə, Vestervelle və Okada Əfqanıstanda əməkdaşlığı genişləndirmək və iki ölkə arasında durğun vəziyyətdə qalmış ikitərəfli ticarəti gücləndirmək barədə razılığa gəldilər. Səfər Yaponiyanın baş naziri Yukio Hatoyama ilə danışıqlarla yekunlaşdı. Hələ bu görüşdən əvvəl Almaniyanın xarici işlər naziri Tokionun mərkəzində yerləşən məşhur Meyci məbədini ziyarət etmişdi.^[104]

2011-ci ilin 11 martında, cümə günü Yaponiyada, eləcə də dünyada o dövrədək ən güclü hesab edilən zəlzələ baş verdi. Yaponiyanın baş naziri Naoto Kan Honşunu darmadağın edən bu zəlzələ barədə qeyd etmişdi ki, "bu hadisə İkinci Dünya müharibəsinin bitməsindən sonrakı 65 il ərzində Yaponiya üçün ən ağır və ən çətin böhran olmuşdu".^[105] Zəlzələ və onun nəticəsində yaranan sunami təkcə Miyaqi prefekturasının geniş sahil ərazilərini dağıtmaqla kifayətlənməmiş, həm də Fukuşima Daiiçi nüvə fəlakətinə səbəb olmuş, bu da öz növbəsində Fukuşima-1 AES-ni əhatə edən geniş daimi evakuasiya ilə nəticələnmişdi.^{[106][107][108]} Almaniya kansleri Angela Merkel dərhal bütün zərərçəkənlərə dərin hüznlə başsağlığı vermiş və Yaponiyaya lazım olan hər cür yardımı edəcəklərinə dair fikir bildirmişdi. Nəticədə Technisches Hilfswerk-in xilasedici mütəxəssisləri, həmçinin I. S. A. R. Almaniyanın (Beynəlxalq Axtarış və Xilasetmə) əməkdaşları Yaponiyaya göndərildi, lakin zədələnmiş elektrik stansiyasının yaxınlığında radiasiya təhlükəsi səbəbindən alman heyətinin bir hissəsi geri çağırılmalı oldu.^[109] Bundan əlavə, Almaniya Aerokosmik Mərkəzi təsirə məruz qalan ərazinin TerraSAR-X və RapidEye peyk şəkillərini təqdim etdi.^[110] Fəlakətdən sonrakı günlərdə Almaniyanın aparıcı siyasətçiləri də daxil olmaqla, yerli əhali Berlindəki Yaponiya səfirliyinin qarşısına çoxlu güllər, şamlar və oriqamilər qoyurdular.^[111] Heç vaxt həyata keçirilməsə belə, yardım üçün edilən əlavə təkliflər arasında Almaniya Silahlı Qüvvələrinin xüsusi bölmələrinin Yaponiyaya göndərilməsi də var idi; belə ki, Almaniya Silahlı Qüvvələrinin zərərsizləşdirmə avadanlığı dünyanın ən müasir avadanlıqlarından hesab olunurdu.^[112]

2 aprel 2011-ci ildə Almaniyanın xarici işlər naziri Vestervelle Asiya səyahəti zamanı Tokioya səfər edərək, əvvəlki ayın sunami və sonrakı nüvə fəlakətindən xilas olmaq üçün yenidən Yaponiyaya "lazım olan hər cür yardımı" təklif etdi. Vestervelle həmçinin Yaponiya iqtisadiyyatının bərpasını sürətləndirmək üçün Yaponiya ilə Avropa İttifaqı arasında azad ticarət sazişi ilə irəliləyiş əldə etməyin vacibliyini vurğuladı. Yaponiyanın xarici işlər naziri Takeaki Matsumoto da həmin görüşdə alman həmkarı ilə birlikdə BMT Təhlükəsizlik Şurasında islahatların keçirilməsi ilə bağlı Tokio və Berlin arasında potensial yeni əməkdaşlıq sahələrinə toxunmuşdu.^[113]

• Yaponiya Milli Tarix Muzeyində "Almaniya və Yaponiya arasında əlaqələr: 150 illik dostluq" adlı sərgi, 2015-ci il. (ingilis dilində)
• Yaponiya Araşdırmaları üzrə Almaniya İnstitutu, Tokio
• Yaponiya-Almaniya Mərkəzi, Berlin