Deyok - Wikipedia
Deyok və ya Dayaukku (yunan: Δηιόκης; e. ə. 700-cü illər – e.ə. 675) – Herodota görə Midiya dövlətinin əsasını qoymuş şəxs və həmin dövlətin ilk hökmdarı.[1] Deyok e.ə. VIII əsrdə Mannanın Midiya vilayətinin hakimi olmuş, həmin vilayəti müstəqil elan edərək Midiya dövlətinin əsasını qoymuşdur.[2]
| Deyok | |
|---|---|
.jpg) | |
 | |
Vəzifədədir | |
| e.ə. 728 – e.ə. 675-ci ildən | |
| Əvvəlki | Ualli (Manna hökmdarı) |
| Sonrakı | Fraorta |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | e. ə. 700-cü illər |
| Vəfat tarixi | e.ə. 675 |
| Milliyyəti | maday |
| Fəaliyyəti | hakim |
| Uşağı | Fraorta |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Herodotun qeydlərində
redaktəHerodot qeyd edir ki, Deyok hələ dövlətin əsası qoyulmamışdan əvvəl "böyük bacarığa və gücə malik olmuş" Fraortanın oğludur. Ona tabe olan insanlar, eləcə də qonşu kəndlərin əhalisi mübahisələr zamanı, onu həll etməsi üçün Deyoka müraciət edirdilər. Beləliklə onu öz hökmdarları seçərək dedilər ki, "bizim üçün elə qaydalar müəyyənləşdir ki, biz normal qaydaları olan dövlətdə yaşayaq və belə qarışıq bir vəziyyətdə öz evlərimizi tamamilə itirməyək."[3] Onlar Deyokun rəhbərliyi altında özlərinə yaşayış evləri inşa etdilər və beləliklə sonralar böyük Midiya dövlətinin paytaxtı olmuş möhtəşəm Ekbatan şəhərinin əsası qoyuldu. O, tabelik haqqında ciddi müqavilə hazırladı və hər kəs həmin müqavilənin şərtlərinə tabe oldu. Deyok ölkəni ədalətlə və ciddi qanunlar əsasında idarə etdi və əlli üç hökmranlıq sürdü. Onun varisi və davamçısı, Assur dövlətini süquta uğratmış və Midiyanı Şərqin ən güclü dövlətinə çevirmiş Kiaksarın atası, Fraortadır.
Rüdiger Şmidt yazır:
"Herodotun qeydlərindən görünür ki, o daxili qayda-qanunlardan bəhs edir, Deyok Midiya hökmdar sülaləsinin əsasını qoyaraq Mada vilayətini Assur ağalığından azad etmişdir. Lakin o da qeyd edilməlidir ki, Herodot öz əsərində bəzən tarixi gerçəkliklə yunan və şərq əfsanələrini qarışdırdığından onun söylədiyi fikirlərin qəti tarixi gerçəkliyi əks etdirməsi şübhəlidir. Deyokun, eləcə də Herodotun da vurğuladığı, onun oğlu Fraortanın hakimiyyətdə olduğu və illəri dəqiqləşdirmək olduqca çətindir. Lakin böyül ehtimal ki, bu e.ə. VII əsrin I yarısına düşən tarixi dövrdür"[4]
Assur mixi yazılarında
redaktəAssur yazılarında Dayaukku kimi xatırlanan Deyokun adı II Sarqonun (e.ə. VIII əsr) dövrünə aid mixi yazılı kitabələrdə tez-tez xatırlanır. Lakin Assur mənbələri onu Mannanın Assurla sərhəd vilayətinin hakimi (šaknu) kimi qeyd edir. Assur mixi yazılarına görə Dayaukkunun oğlu Urartu hökmdarı tərəfindən əsir alınmış, buna görə də o, Manna hökmdarı Ullusununun əleyhinə Urartu ilə ittifaq bağlamağa məcbur olmuşdu. Lakin II Sarqon Dayaukkunun hakimlik etdiyi vilayətə yürüş edərək onu və ailəsini tutmuş və Suriyadakı Həməd şəhərinə sürgün etmişdir.[5]
Deyok və Dayaukkunun eyni tarixi şəxsiyyətlər olması çox mübahisəli məsələdir. Onların həyatları və yaşadıqları ərazi arasında hç bir oxşarlıq yoxdur. Bəzi mütəxəssislər Herodotun qeyd etdiyi Deyok və Assur mixi yazılarında xatırlanan Dayaukkunun sadəcə ad eyniliyi olan iki fərqli tarixi şəxsiyyətlər olduğunu qeyd edirlər. Hər halda onların eyni fərd olmasını sübut edən tarixi dəlillər də yoxdur.[4]
Adın etimologiyası
redaktəAsur mənbələrində ad Dayaukku kimi qeyd edilmişdir. Asur dilində "k" səsi qoşalaşdırılmışdır. Əsl forması Dayauk olmuşdur. İ. M. Dyakonov bu adın qədim farsca dahuyi – ölkə, tayfa ittifaqi (fars dilində dəh – kənd sözünün qədim forması) və -k şəkilçisindən ibarət olduğunu yazmışdır[6], lakin düşünməmişdir ki, ölkə, tayfa ittifaqı sözü heç vaxt şəxs adına çevrilə bilməz. Ad şumercə da – (Allahın) qərarı ilə və uku – övlad, varis (qədim türkcədə də uk – varis, oğul, nəsil[7] sözlərindən ibarətdir. Ad Allahın qərarı ilə doğulmuş övlad mənasındadır.[8]
İstinadlar
redaktə- ↑ Cuneiform Da-a-a-uk-ku; this, like the Greek form, presumably reflects an Iranian *Dahyu-ka-, based on dahyu- 'land': Rüdiger Schmitt, "Deioces[ölü keçid]," Encyclopaedia Iranica.
- ↑ Webster's New Biographical Dictionary (Springfield, Mass.: Merriam-Webster, 1988), p. 270: "Historically, probably a tribal chieftain confused by Herodotus with Phraortes."
- ↑ Herodotus: The Histories, tr. Aubrey De Sélincourt (Penguin Books, 1954), p. 54.
- ↑ 1 2 Schmitt, "Deioces[ölü keçid]," Encyclopaedia Iranica.
- ↑ Y. Yusifov – Qədim Şərq tartixi, Bakı, 2007, səh 258
- ↑ Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956, səh 178
- ↑ Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, I, səh 582
- ↑ Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994
Xarici keçidlər
redaktəDeyok Doğum: ? Vəfat: e.ə. 675
| ||
| Hakimiyyət titulları | ||
|---|---|---|
| Sələfləri Midiya İmperiyası quruldu |
Midiya İmperiyası Şahı e.ə. 728 - e.ə. 675 |
Xələfləri Fraort |
