Gomruk Erazisi - Wikipedia
Gömrük ərazisi (ing. Customs territory) — bir ölkənin sərhədləri daxilində yerləşən və gömrük tənzimləmələrinin tətbiq olunduğu əraziyə verilən addır. Bu ərazidə dövlətin gömrük orqanları mal və xidmətlərin idxalı,[1]ixracı və tranziti üzərində nəzarət edir. Gömrük ərazisi, ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyini təmin etmək, gəlir əldə etmək və xarici ticarət əməliyyatlarını tənzimləmək məqsədilə müəyyən edilmiş qaydalara və prosedurlara tabedir. Gömrük ərazisinin daxilində mallar müəyyən tariflərə, rüsumlara və digər tənzimləyici qaydalara məruz qalır.[2]
Gömrük ərazisi təkcə sərhəd əraziləri ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda ölkənin hava limanları, dəniz limanları, dəmir yolu və avtomobil stansiyaları kimi idxal və ixrac əməliyyatlarının həyata keçirildiyi bütün sahələri də əhatə edir. Bu ərazilərdə həyata keçirilən ticarət əməliyyatları və tranzit daşımalarına dair gömrük nəzarəti tətbiq olunur. Malların yoxlanması, gömrük bəyannamələrinin təqdim edilməsi və düzgünlük yoxlamaları bu sahədə əsas fəaliyyətlərdəndir.[3]
Beynəlxalq ticarətdə gömrük əraziləri müxtəlif ölkələr arasında müvafiq ticarət razılaşmalarına uyğun olaraq tənzimlənir. Məsələn, sərbəst ticarət zonaları və ya gömrük ittifaqları kimi razılaşmalar çərçivəsində, müəyyən bölgələrdə gömrük tənzimləmələri yüngülləşdirilərək sərbəst ticarətə şərait yaradılır. Bununla belə, hər bir ölkənin özünün müəyyən etdiyi ticarət və gömrük qaydalarına uyğun olaraq, gömrük ərazisindəki bütün əməliyyatlar diqqətlə izlənilir və tənzimlənir. Bu qaydalar həm daxili iqtisadiyyatın qorunmasına, həm də beynəlxalq ticarətin düzgün və şəffaf aparılmasına kömək edir.[4]
Gömrük ərazisi vahid gömrük qaydalarına malik olan və ərazi daxilində daxili gömrük və ya oxşar vergilər olmayan coğrafi ərazidir. Gömrük əraziləri bir neçə növə bölünə bilər:
- Suveren dövlət, o cümlədən federasiya
- Gömrük ittifaqı olan ticarət bloku
Tarixi
redaktəGömrük ərazisi anlayışının tarixi qədim dövrlərə, xüsusən ilk dövlətlərin yaranmasına və ticarətin təşkili ilə bağlı dövrlərə gedib çıxır. İlk gömrük tənzimləmələri Misir, Mesopotamiya və Çin kimi qədim sivilizasiyalarda tətbiq olunub. Bu dövrlərdə gömrük rüsumları və ticarət tənzimləmələri mal və xidmətlərin idarə olunması və yerli iqtisadiyyatın qorunması məqsədilə tətbiq edilirdi.[5]
Orta əsrlərdə, xüsusilə Avropada, gömrük nəzarəti daha da inkişaf edərək müxtəlif şəhər-dövlətlər və krallıqlar arasında ticarət yollarında tətbiq olundu. Gömrük postları və rüsumları ticarətin nəzarət altına alınmasına[6] və dövlət gəlirlərinin artırılmasına xidmət edirdi. Müasir dövrdə isə gömrük ərazisi anlayışı beynəlxalq ticarətin genişlənməsi ilə əlaqədar daha kompleks bir struktura çevrilmişdir. Dövlətlər arasında sərhəd ticarətini tənzimləyən beynəlxalq müqavilələr və razılaşmaların artması, gömrük ərazilərinin iqtisadi inteqrasiya və əməkdaşlıq baxımından əhəmiyyətini artırmışdır.[7]
Gömrük ərazilərinin siyahısı
redaktəGömrük ərazilərinin siyahısı müxtəlif ölkələrin ticarət və gömrük tənzimləmələrinə əsasən formalaşır. Dünyada bir neçə ərazi var ki, burada gömrük tənzimləmələri xüsusi olaraq müəyyən edilir. Bu ərazilər müxtəlif beynəlxalq razılaşmalar və təşkilatlar tərəfindən tənzimlənir. Ən mühüm gömrük ərazilərinə aşağıdakılar daxildir[8]:
- Avropa İttifaqı (EU) Gömrük Ərazisi: Avropa İttifaqı ölkələri arasında sərbəst ticarət və gömrük rüsumlarının aradan qaldırılması təmin edilir. EU gömrük ərazisində olan ölkələr, məsələn, Almaniya, Fransa, İspaniya, İtaliya, Belçika və digərləri, birgə gömrük qaydalarına və vahid bazara malikdirlər.
- Avropa İqtisadi Məkanı (EEA): Avropa İttifaqına daxil olmayan, lakin gömrük tənzimləmələrini uyğunlaşdıran İslandiya, Norveç və Lixtenşteyn kimi ölkələr də Avropa İttifaqı ilə əlaqəli gömrük ərazisindədirlər.
- Gömrük İttifaqları: Müxtəlif ölkələr arasında ticarət ərazilərinin tənzimlənməsi üçün qurulan ittifaqların da xüsusi gömrük əraziləri vardır. Məsələn:
- Eurasian Economic Union (EAEU): Rusiya, Qazaxıstan, Belarus, Ermənistan və Qırğızıstanın daxil olduğu gömrük ərazisi.
- Cənubi Amerika Ortak Bazarı (MERCOSUR): Argentina, Braziliya, Paraqvay və Uruqvay arasında yaradılmış gömrük ərazisi.
- Sərbəst Ticarət Zonaları (ing. Free Trade Zones - FTZ): Bu zonalarda, müəyyən ərazilərdə ticarət və gömrük qaydaları daha yüngülləşdirilmişdir. Məsələn, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Dubai Free Zone və Çin Xalq Respublikasının Shenzhen Free Trade Zone kimi bölgələr.
- Beynəlxalq Tranzit Gömrük Əraziləri: Bu ərazilər gömrük nəzarətindən keçən malların yalnız tranzit məqsədilə hərəkət etdiyi ərazilərdir. Məsələn, bəzi tranzit yollarda tətbiq olunan gömrük qaydaları müəyyən bir gömrük ərazisinin tərkibində deyil, ancaq həmin ərazidən keçən ticarət yollarında sərt tənzimləmələr tətbiq olunur.
Bu siyahı gömrük ərazilərinin müxtəlifliyini göstərir və beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu ərazilərdəki hər bir qayda və tənzimləmə, beynəlxalq ticarətin daha effektiv və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsini təmin edir.
İstinadlar
redaktə- ↑ For example: Interim Agreement on trade and trade-related matters between the European Community, of the one part, and the Republic of Montenegro, of the other part.
- ↑ "New Separatist Recruits for Russia's Customs Union". Eurasianet.
- ↑ Some of the special EU member state territories are covered by EU law (Art.52 TEU and Art.355 TFEU), but nevertheless remain outside the EU customs territory. "Annex 1: Overview of European Union countries" (PDF). İstifadə tarixi: 21 Apr 2014.
- ↑ "External Territories". Australian Border Force.
- ↑ Tokelau Customs Regulations 1991
- ↑ Niue Customs Act 1966, Niue Customs Tariff Act 1982
- ↑ Cook Islands Customs Legislation and Tariffs
- ↑ Separate Customs Territory of Taiwan, Penghu, Kinmen and Matsu (Chinese Taipei), World Trade Organization, İstifadə tarixi: 2014-09-10,
Chinese Taipei has been a member of WTO since 1 January 2002.
Xarici keçidlər
redaktə- "List of non-EU countries". İstifadə tarixi: 2014-04-12.