Köhnə azərbaycanca coğrafi cismlər adları siyahısı[a]
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Afrika
|
﴾افریقیّه ﴿افریقیە
|
İfriqiyyə (İfriqiyə)
|
XX əsrə kimi
|
| Albaniya
|
ارناود لق
|
Arnaudluq (Arnavudluq)
|
|
| Amerika
|
ینگی دنیا ، یݣی دنیا
|
Yeni Dünya (Yenidünya)
|
|
| Amsterdam
|
مصردام
|
Mısırdam[1]
|
XVIII-XIX əslərdə işlənmişdir
|
| Asiya
|
اسیا
|
Asya (Asiya, Asia)
|
|
| Aul
|
آغل ، آغیل
|
ağıl
|
|
| Avropa
|
اوروپا
|
Avropa (Ovropa, Oropa, O'ropa)
|
|
| Avstriya
|
نمچە ، نمسە
|
Nemçə, Nemsə
|
Orta əsrlərdə bir çox dillərə daxil olmuş slavyan sözüdür. Hərfi tərcümədə němьcь sözünün anlamı "lal" deməkdir (onların slavyan dilində danışa bilmədiyinə görə) və slavyanlar bu sözü bütün almandilli tayfalar üçün işlədirdi, lakin Türk-Ərəb-Fars terminologiyasında bu ancaq Avstriya anlamı verir[2][3]
|
| Aysberq
|
بوز داغی ، بوز طاغی
|
Buzdağı (Buz dağı)
|
|
| Belçika
|
بیلجیک
|
Belcik (Beljik)
|
|
| Bosniya
|
بوسنه
|
Bosna
|
|
| Bolqarıstan
|
بلغار ، بولغار ، بولغارستان
|
Bulğar, Bulğarstan (Bulğarıstan)
|
|
| Brandenburq
|
ترنداول
|
Tırandavul[4] (Tirandavul, Trandavul[5], Tarandavul)
|
|
| Çexiya
|
چه
|
Çeh
|
|
| Efiopiya
|
حبش ، حبشستان
|
Həbəş, Həbəşistan
|
|
| Xorvatiya
|
خروات
|
Xırvat
|
|
| İordaniya
|
أردن
|
Ürdün
|
|
| Kipr
|
قبرس
|
Qıbrıs
|
|
| Kolombo
|
كلنبو
|
Kalanbu
|
|
| Kordova (İspaniya)
|
قرطبہ
|
Qurtuba
|
|
| Koreya
|
قورە[6] ، قوری
|
Qore [K'ore:], Qorey [K'ore:]
|
|
| Kosovo
|
قوصوه ، قسوه
|
Qosova
|
|
| Krakov
|
کراقوف
|
Kiraqov
|
köhnə yazılışı[7], tələffüzü eyni şəkildə Osmanlı Türkcəsində qeyd olunub[8]
|
| Qalaktika
|
کہکشان
|
Kəhkəşan
|
XX-ci əsrə kimi yazılan bütün lüğətlərdə
|
| Latviya
|
لتونیا
|
Letoniya (Letonya, Lettoniya, Lettonya)
|
|
| Levant
|
شام
|
Şam
|
|
| Leypsiq
|
لیپسق[9]
|
Laypsıq
|
|
| Litva
|
لیتوانیا
|
Litvaniya (Lituvaniya, Litvanya, Lituvanya)
|
|
| Livan
|
لبنان
|
Lübnan
|
|
| Liviya
|
لِیبِیَا
|
Libiya
|
|
| London
|
لوندره
|
Londra[10]
|
|
| Makedoniya
|
فلیبه
|
Filibə
|
|
| Mesopotamiya
|
جزیره
|
Cəzirə
|
|
| Monteneqro
|
قره طاغ
|
Qaradağ
|
Bir çox kitablarda Qaradağ gedir. Tək Azərbaycanca yox, ümmumiyətlə, çox dillərdə Monte Negro (Qara Dağ) sözünün hərfi tərcüməsidir: Crna Gora, Черногория, Karadağ və s.
|
| Niderland
|
فلمنک
|
Fələməng (Fələmənk, Fləmənk, Fləməng)
|
|
| Oman
|
عمان
|
Ümman
|
|
| Polşa
|
لہستان ، له
|
Löhüstan (Lehistan), Löh (Leh)
|
|
| Prussiya
|
پروسیا ، پروسیه ، پروس
|
Prussiya, Purusiyə, Purus
|
|
| Portuqaliya
|
پرتکیز
|
Portəgiz (Portəkiz, Pörtəgiz, Pörtəkiz)
|
|
| Rotterdam
|
روتردام
|
Roturdam
|
|
| Sevilya
|
اشبیلیہ
|
İşbiliyə
|
|
| Slaviya
|
صقالبه ، صقالبت ، صقالبة
|
Səqalibə, Səqalibət
|
|
| Stokholm
|
استوقولم
|
İstoqolm
|
|
| Sürix
|
زوریق
|
Zuruq (Züriq, Zürix)
|
|
| Şkoder
|
اشقودره
|
İşqodra
|
|
| Şotlandiya
|
اسقوچیه
|
İsqoçiya (Isqoçıya, İsqoçiyə, İsqoçiyyə)
|
|
| Şri-Lanka
|
سرنديب ، سیلان
|
Seylan, Sərəndib
|
Serendip, Seren-dip, Sarandib ya Sarandīp kimi adlar ümumi müsəlman (ərəb, fars, türk, hindistani) istilahatında mövcuddur[11][12], bu söz Sinhala-dvipa («Sinhala adası») və ya Suvarna-dvipa («qızıl ada») sözlərindən yarandığı güman edilir[12] Başqa etimologiyaya görə bu söz Tamilcə Cheran (tamillərin bir tayfası) və tivu («ada») sözlərindən gələ bilər[13]
|
| Ştat
|
اشتات
|
İştat
|
|
| Tripoli
|
طرابلس ، طرابلوس
|
Tırabulus (Trabulus, Tırablus, Trablus, Tarabulus, Tərəbülüs)
|
|
| Tunis
|
تونس
|
Tunus
|
|
| Valensiya
|
بلنسیہ
|
Bələnsiyə
|
|
| Vulkan
|
یانار داغ
|
Yanardağ (Yanar Dağ)
|
|
Azərbaycanda yer adlarının dəyişmələrinin bir neçə səbəbi var:
- Çar Rusiyası Azərbaycan işğal etdikdən sonra tarixi böyük şəhərlərə öz adlarını verir (məsələn, Gəncə - Yelizavetpol)
- Çar Rusiyası Azərbaycan işğal etdikdən sonra slavyan və alman mənşəli kolonistləri Azərbaycan sərhədlərinə göndərir və rusca və ya almanca adlar verilir (Vladimirovka, Yelenendorf, Lüksemburq və s.)
- Sovet İşğalı dönəmi sovet inqilabçılar şərəfinə bir sıra adlar qoyulur (məsələn, Goranboy - Qasım İsmayılov, Hacıqabul - Qazıməmməd və s.)
- Sovet dönəmi tarixi Azərbaycan şəhərləri üçün Azərbaycan xadimləri adları qoyulması (Cəlilabad, Sabirabad və s.), sovet dövrü bunlar əsasən dinə qarşı siyasətlə bağlı idi və bu adlar cürbəcür dinsiz (ateist, panteist, deist) xadimlərin şərəfinə qoyulurdu
- Erməni işğalı zamanı ermənicə ad qoyulan yer adlarının qaytarılması (məsələn, Stepanakert - Xankəndi)
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Beyləqan
|
Орен-кала
|
Örənqala
|
XII əsrə kimi, onda sonra sovet dövrünə kimi dağınıq qalmışdır (bax Örnəqala yaşayış yeri və Örənqala (qədim şəhər yeri))
|
| Cəlilabad
|
حاجی ترخان بازار
|
Həştərxanbazar (Hacıtərxanbazar)
|
1967-ci ildən Azərbaycan yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadənin adını daşıyır
|
| Füzuli
|
قره بولاق
|
Qarabulaq
|
Füzuli şəhərinin 1403-cü ildən 1905-ci ilədək adı Qarabulaq olub. Qarabulaq kəndi Səfəvilər dönəmində Dizaq qəzasına bağlı şenliklərdən biri idi. Kənd ərazisi Səfəvilər dövlətinin son dönəmində Cavanşir elinin qışlağı olub. 1593-cü ilə bağlı Osmanlı qaynağında Qarabulaq qışlağının adı çəkilir. 1727-ci ilə bağlı Osmanlı qaynağında Qarabulaq qışlağı haqqında bilgi var. Qarabulaq kəndi XIX yüzilin sonu, XX yüzilin önlərində el arasında "Malaqan bazarı" adlanırdı. Sonralar çar polkovniki Karyaginin şərəfinə Karyagin adlandı. 1959-cu ildə böyük Azərbaycan şairi Mövlana Məhəmməd bin Süleyman Füzulinin şərəfinə Füzuli adlandı[14]
|
| Qəbələ
|
قوتقاشین
|
Qutqaşın
|
ad türkmənşəlidir və erməni dili ilə əlaqəsi yoxdur (bax Qutqaşen sultanlığı və İsmayıl bəy Qutqaşınlı)
|
| Sabirabad
|
جواد
|
Cavad
|
XIX əsrdə Cavada xeyli ukraynalı kəndli köçürüldü və həmin yaşayış məntəqəsi 1888-ci ildən Petropavlovka adlandırıldı.1931-ci il oktyabrın 7-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Fərmanı ilə Petropavlovkaya Azərbaycanın böyük şairi, klassik ədəbiyyatımzda ictimai satiranın banisi Mirzə Ələkbər Sabirin adı verilmişdir
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Brest
|
برەست
|
Birest
|
"Azərbaycan" qəzetində (1918-1920) bir çox yerdə işlənmişdir[15], XX-əsrə qədər برەست yerinə برست yazılırdı (ە "e"-siz, intəhası tələffüzü eyni idi)
|
| Minsk
|
مینسق
|
Minisq
|
"Azərbaycan" qəzetində (1918-1920) bir çox yerdə işlənmişdir[15]
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Cimasar
|
𐰋𐰾𐰉𐰞𐰶
|
Beşbalıq
|
Beşbalıq adı 713-cü ildə Orxon abidələrində qeyd olunub[16][17]
|
| Çin
|
خطا ، چین
|
Xita, Çin
|
|
| Çyuançjou
|
زيتون
|
Zeytun
|
Müsəlman Şərqi yazılarındakı Çinin Zeytun şəhəri Çyuançjou (Quanzhou) ilə eyniləşdirilməsi XIX-cu əsrdə mübahisəli idi, bəzi alimlər Polo və İbn Battutanın bu adı Syamen (Xiamen) limanına dediyini düşünürdü. Amma sonra, Çin tarixi mənbələri bu şəhərin keçmiş statusu və əsrlər boyu yavaş-yavaş çökən limanının əvvəlki mükəmməlliyi qeyd edir
|
| Hançjou
|
خنسای
|
Xansay
|
Cəmi ət-Təvarix (XIV əsr), Tarix-i Bənakəti, Nüzhət əl-Qulub (1340-cı illər), Xitaynamə (XVI əsr) kimi kitablarda qeyd olunub[18]
|
| Qaoçanq
|
قره خواجه
|
Qaraxoca (Qara Xoca)
|
Yuan sülaləsi və Min sülaləsi vaxtlarında "Halahezhuo" (哈拉和卓) [Halahıcuo] və indiki uyğurca adı Qaraxocadır
|
| Quançjou
|
خانفو
|
Xanfu
|
Qədimi mənbələrdə Xanfu olaraq qeyd olunub[19]
|
| İnin
|
قولجا ، غولجا
|
Qulca
|
qazaxca və uyğurca İnin (Yíníng) şəhərinin yerli adı, deyilənə görə Orxon abidələrində qeyd olunub. Kökü Mancur dilində "uxulca" (uhulja) sözündən gəlir və Altay dağ qoyunu və ya Arxar deməkdir[20]
|
| Mancuriya
|
ماچین
|
Maçin
|
|
| Pekin
|
خان بالق
|
Xanbalıq
|
Çinin Türk-Monqol tayfaları hökuməti (Yuan sülaləsi) vaxtında belə adlanıb[21][22]
|
| Şandonq
|
𐱁𐰦𐰆𐰭 ⁚ 𐰉𐰞𐰶
|
Şantunbalıq
|
Qədim Azərbaycan (Türk) mənbələrində bu şəhər Şantuŋbalıq kimi ilə qeyd olunub, Şantuŋ isə həmin şəhərin yerləşdiyi vilayyətin adıdır[23][24]
|
| Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu
|
شرقی تركستان
|
Şərqi Türkistan
|
ərazinin tarixi adı[25][26]
|
| Tibet
|
𐱅𐰇𐰯𐰇𐱅 ⸰ تُبُتْ
|
Tüpüt
|
Qədim türk dilində bu məkanın adı Tüpüt (𐱅𐰇𐰯𐰇𐱅) olaraq tanınırdı. Bu sözün qədim türkcə 𐱅𐰇𐰯𐰇 (töpö/töpü/tüpü - təpə) sözündən gəlməsi ehtimal olunur.[27] Mahmud Qaşqarlının məşhur Divanü Lüğat-it-Türk kitabında Qaraxanlı türkcəsində eyni qədim türk dilindəki kimi Tübüt (تُبُتْ) olaraq qeydə alınıb, lakin həmin əlifbada olmadığına görə P hərfinin işlənməməsini qeyd etmək olar.
|
| Tzin imperiyası
|
چین ماچین
|
Çinimaçin
|
|
| Tyanşan
|
تَݣری طاغ ⸰ 𐱅𐰭𐰼𐰃 ⁚ 𐱃𐰍
|
Tanrı dağ (Tanrıdağ, Tanrıdağı, Tanrı dağı)
|
|
Tarix boyu Ermənistan hökumətləri yaşayış məntəqələrin adlarını rəsmi olaraq dəyişsə də, Azərbaycan hökuməti Qərbi Azərbaycanın tarixi şəhərlərinin orijinal adlarını işlədir (bax Ermənistanın adları dəyişdirilmiş şəhərlərinin siyahısı)
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Abaran
|
باش آباران
|
Baş Abaran
|
Erm. SSR AS RH-nin 3.1.1935-ci il fərmanı ilə adı dəyişdirilib Aparan qoyulmuşdur[28]
|
| Abovyan
|
|
Ellər
|
adı 12.10.1961 tarixində ermənicə qoyuldu
|
| Alaverdi
|
|
Allahverdi
|
|
| Apaven
|
صاری يار
|
Sarıyar
|
Ermənistan prezidenitinin 19. IV. 1991-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Apavan qoyulmuşdur
|
| Artaşat
|
|
Qəmərli
|
|
| Berd
|
|
Tovuzqala[29]
|
|
| Dzoravank
|
قره قيا
|
Qaraqaya
|
Qaraqaya (1991-ci ildən Dzoravank) Ermənistan SSR-in Mixaylovka – Çəmbərək rayonunda, Tərsəçayın sol sahilində, rayon mərkəzindən 27 km şimal-qərbdə azərbaycanlılar yaşamış kənd. Meşəkənd (1991-ci ildən Antarameq) heyvandarlıq sovxozu ilə birləşdirilmişdi
|
| Eçmiədzin
|
﴾اوچ موذن ﴿ئۆچمُؤَذِّن
|
Üçmüəzzin (Üç Müəzzin)
|
|
| Gümri
|
كومرى
|
Gümrü
|
Əbcəd yazı qaydalarına görə köhnə dildə yazılışı Gümri (كومرى) idi amma tələffüzü indiki kimi Gümrü
|
| Hrazdan
|
|
Aşağı Axta
|
1959-cu ildə[30]
|
| İcevan
|
|
Karvansara[31]
|
|
| İrəvan
|
روان ، اروان ، ایروان
|
Rəvan, İravan (İrəvan)
|
|
| Kotayk mərzi
|
قرق بولاق
|
Qırxbulaq
|
1930-cu ildə Qırxbulaq mahalının ərazisində Ellər rayonu təşkil edildi. 1948-ci ildə buradan sonuncu azərbaycanlı əhali də deportasiya olunduqdan sonra rayonun adı dəyişdirilərək Kotayk edildi[32]
|
| Marqahovit
|
حمزه چمنی
|
Həmzəçimən (Həmzəçəməni)
|
Erm. SSR AS RH-nin 25.l.1978-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Markahovit qoyulmuşdur
|
| Martuni
|
|
Aşağı Qaranlıq
|
1926-cı ildə[33]
|
| Mets Masrik
|
مزرعه
|
Məzrəə (Böyük Məzrə)
|
19 аprеl 1991-ci ildə kəndin adı Medz Masrik qoyulmuşdur
|
| Noyemberyan
|
|
Barana
|
04.01.1938 tarixində
|
| Sevan (göl)
|
کوکچه
|
Göyçə
|
böyük olduğuna görə Gökçə Dəniz ~ Göyçə Dənizi (كوكچه دكز) də deyilirdi
|
| Sisian
|
قره كليسا
|
Qarakilsə
|
02.03.1940 tarixində[34][35][36]
|
| Tsaxqadzor
|
دره چچك
|
Dərəçiçək
|
Toponim Azərbaycan dilində «iki dağ arasında dərin çuxur» mənasında işlənən dərə sözü ilə Azərbaycan dilində «çiçəkləri olan bitki», «gül» mənasında işlənən çiçək sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Kəndin adı 1847-ci ildə dəyişdirilib Konstantinovka adlandırılmışdır. 1920-ci illərdə yaşayış məntəqəsinin adı kalka edilərək Zaxqadzor (Dərəçiçək) qoyulmuşdur
|
| Tsovinar
|
كوله كيرن
|
Kolagirən
|
Kolagirən kəndinin adı 3 yanvar 1935-ci ildə dəyişdirilərək "Tsovinar" qoyulmuşdur
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Fələstin
|
قدس متصرف سنجاغی
|
Qüds Mütəsərrif Sancağı
|
Qüds Sancağı, Qüds Mütəsərrifliyi və Qüds Mütəsərrifatı kimi də gedirdi (bax Qüds Sancağı)
|
| Xaldeya
|
کلدان
|
Kəldan
|
|
| Qalileya
|
جَلِيله ، غلیله
|
Cəlilə, Qəlilə
|
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Fransa
|
فرنگستان
|
Firəngistan (Frəngistan)
|
|
| Korsika
|
قورسوغه
|
Qursuğa
|
Piri Rəisin xəritəsində Korsika adası Cəzirət Qursuğa deyə qeyd olunmuşdur[37]
|
| Marsel
|
مارسلیه
|
Mərseliyə
|
bir çox şərq mənbələrində
|
| Nitsa
|
نیسه
|
Nisə
|
köhnə xəritələrdə[38]
|
| Ramatyuel
|
رحمت الله
|
Rəhmətüllah
|
orijinal adı Rəhmətüllah olub[39]
|
| Tulon
|
تولون
|
Tulun
|
|
| Tuluza
|
تولوشہ ، تولوز
|
Tuluz, Tuluşa (Tuluşə)
|
|
| Tur
|
بلاط الشهداء
|
Bəlatüşşühəda (Bəlat əş-Şəhada)
|
10 Oktyabr 732 tarixindəki döyüş ilə əlaqədər müsəlmanlar tərəfindən verilən ad
|
1936-ci ildə SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (НКВД) və Mərkəzi İcra Komitəsinin (ЦИК СССР) sənədinə görə Gürcüstan SSR-nin yaşayış məntəqəsinin adları bütün sovet xalqlarının dillərində gürcü dilindəki adının transkripsiyası olmalıdır. Bir çox yaşayış məntəqələrinin adlarına sadəcə "İ" hərfi əlavə olunub.[40]
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Abastumani
|
اباسوبان
|
Abasuban, Abbas-Tuman (Abbastuman)
|
Şəhər 1595 tarixli Dəftər-i Müfəssəl-i Vilayət-i Gürcüstan-da "Abasuban" (اباسوبان) olaraq yazılmışdır, daha sonra Abbas-Tuman (Abbastuman) kimi qeyd olunurdu[41], bunun səbəbi Şah I Abbasın Kartli və Katexiyaya yürüşlərindən sonra Şah Abbasa məsxərə qurulması ola bilər. 1936-ci ildə gürcüsayağı Abastumani kimi adlandırılıb
|
| Abxaziya
|
ابازه
|
Abaza
|
Abxaz və Abazin (Abaza) bir-birinə ən yazın millət olaraq Abaza istilahı Abhaz və Abaza ikisi üçün işlənilir, ayrıca yerli xalqlar arasında da bu söz qarışdırılır. Abaza və Abhaz sözü bir kökdən gəlir
|
| Anakliya (Redut-Kali)
|
ردوت قلعه
|
Redutqala[42]
|
Tarixi Redutqalaya aid dağıntılar indiki Anakliyada və Kulevidə tapılır (aralarında 15 km məsafə var)
|
| Bağdati
|
بغدادجق
|
Bağdadcıq
|
1940-ci ilə qədər Bağdad adı ilə tanınırdı, onu əsl Bağdad ilə qarışdırmamaq üçün Bağdadcıq deyirdilər, sonra rusca Mayakovski (Маяковский) adlandırıldı; 1990-cı ildə gürcüsayağı Bağdati (t harifi ilə) adlandırıldı
|
| Batumi
|
باطوم
|
Batum
|
|
| Bolnisi
|
Чорук-Кемерли[43]
|
Çörük Qəmərli
|
Çörük Qəmərli adı ilə salınıb, lakin 1817-1819-cu illərdə Russsiya İmperiyası Katarinenfeld olaraq dəyişdi, daha sonra Sovet vaxtında 1921-ci ildə Lüksemburq oldu və 1944-cü ildə gürcü dilində Bolnisi adlandırıldı
|
| Dmanisi
|
Башкечид
|
Başkeçid
|
1947-ci ildə Başkeçidin adını gürcü dilində Dmanisi qoydular[44][45]
|
| Xaşuri
|
|
Bəytaxtı
|
tarixi adı Bəytaxtı olub[46][47]
|
| İmereti
|
آجـق باش ، باش آجـق
|
Başaçıq (Açıqbaş)
|
yerli insanların çox hallarda başlarına papaq qoymadığına görə bu bölgəyə belə ad verilmişdir
|
| Kazbek dağı
|
قازبک طاغ
|
Qazbək dağı (Qazbəy dağı)
|
köhnə Azərbaycan orfoqrafiyasına görə "bəy" sözü "bək" (بک) olaraq yazılırdı[48]
|
| Kobuleti
|
چوروک صو ، چورک صو ، چوریک صو
|
Çürüksu[42]
|
|
| Kulevi (Redut-Kali)
|
ردوت قلعه
|
Redutqala[42]
|
Tarixi Redutqalaya aid dağıntılar indiki Anakliyada və Kulevidə tapılır (aralarında 15 km məsafə var)
|
| Kutaisi
|
﴾کوتایس ﴿کتایس
|
Kutayis (Kütayis)
|
|
| Qardabani
|
قره تپه ، قره يازى
|
Qaratəpə, Qarayazı
|
1947-ci ilə iki adla Qaratəpə və Qarayazı kimi tanınırdı[49]
|
| Marneuli
|
ساربان ، بورچالی
|
Sarvan, Borçalı
|
1929-cu ilə kimi Sarvan və 1947-ci ilə Borçalı olub, sonra Gürcülər gürcü dilində ad verdilər
|
| Ninotsminda
|
آلتون قلعه
|
Altınqala
|
Osmanlının Çıldır vilayətinin bir qalası (1717-1730)
|
| Poti
|
فاش
|
Faş
|
Şərqi Qara dənizdəki quldurluq halının bitməsi üçün xaraba halda olan Faş qalası 26 iyul, 1579-cu ildə yenidən inşa edildi. 1858-ci ildə şəhər liman statusu almışdır
|
| Tsalka
|
بارْمَقْسِز
|
Barmaqsız
|
1932-ci ildə Barmaqsız adını Tsalka (Цалка) olaraq dəyişdirdilər[50][51]
|
| Stepantsminda
|
قازبک
|
Qazbək (Qazbəy)
|
köhnə Azərbaycan orfoqrafiyasına görə "bəy" sözü "bək" (بک) olaraq yazılırdı[48]
|
| Suxumi
|
صوقوم قلعه
|
Suqumqala[42]
|
|
| Tbilisi
|
تفلیس
|
Tiflis
|
|
| Telavi
|
قره جه لر
|
Qaracalar
|
|
| Tetritskaro
|
Ағбулаг
|
Ağbulaq
|
1940-ci ildən sonra Ağbulaq gürcü dilində Tetritskaro adlandırıldı[52][53][54]
|
Britaniya imperiyasından azadlıq əldə edən Hindistan etnik cəhətdən həssas addəyişmə siyasətini aparır (və bu yalnız yaşayış məntəqələrinə aid deyil, həmçinin küçə adları, simvolikalar və s.). Bharatiya Canata Partiyası (BJP) 1990-cı və 2001-ci illərdə Əhmədabad şəhərini Karnavati olaraq və Allahabad şəhərini Prayaqrac olaraq dəyişdi.[55] Prayaqrac adının qəbul edilməsindən sonra BJP rəsmisi bildirib: "Bu gün BJP hökuməti Əkbərin etdiyi səhvi nətər lazımdı düzəltdi".[56] 2018-ci ildə Övrəngabad şəhəri Çhatrapati Sambhaci Naqar və Osmanabad şəhəri Dharaşiv olaraq dəyişdirildi. Maharaştra ştatının rəisi Uddhav Thackerey 2020-ci ildə qeyd etdi ki, bunların səbəbi «islami» adlardan hindu adlarına keçməkdir.
Hindistan mədəniyyəti etnik və dini qrupların əsrlər boyu bir-bir ilə sülh içində yaşamaqda idi, lakin Hindistan şəhərlərinin və yerlərinin adlarının dəyişdirilməsi kimi hadisələr bu qruplar arasında əsas gərginliyi üzə çıxarır. Bu, ən asan şəkildə millətin müsəlman və hindu əhalisi arasında ziddiyyətli maraqlar və tarixi şərhlər vasitəsilə nümayiş etdirilir. Hindu millətçi partiyası Bharatiya Canata Partiyasının (BJP) siyasətdə hindu millətçiliyinin artan tendensiyası nəticəsində müsəlmanlarda və başqa hindlərdə müsəlman keçmişlərinə qorxu və nifrət yaradır. Bu məyusluğa səbəb olan mühüm hadisələr arasında Feyzabad rayonunun adının Ayodhya rayonu (hinduizmin müqəddəs şəhəri) adlandırılması daxildir.
Hindistanın dəyişən imici ilə yanaşı, onun tarixi tədricən müsəlman deyil, hindu irsini əks etdirən adlarla yenidən yazılır. Hindistanlı müəllif Puşpa Sundar yazır: “Addəyişdirilmələrin arxasında duran məqsəd, istər əvvəllər, istərsə də indi edilir, digərinin etdiyi yaxşılığın və pisin hökm sürən yaddaşını silməkdir və eyni zamanda, cari dövrün şərh etdiyi kimi, tarixə böyük təsir göstərməkdir”. O, oxucuları nəsillərin dəyərləri və münasibətləri dəyişdikcə tarixin yenidən yazılmasının arxasında duran əxlaqı nəzərdən keçirməyə sövq edir. Bu hadisələr müsəlman olan Hindistan vətəndaşlarını öz barədə «ikinci sort» düşüncəsini yayır və bu Hindistanın dünyəvi, çoxkonfessiyalı bir millət olması iddiasına zidd görünür.
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Ayodxya rayonu
|
فیض آباد محلی
|
Feyzabad mahalı
|
|
| Benqaliya
|
بنگاله
|
Bengalə
|
|
| Benqal körfəzi
|
بنگاله کورفزی
|
Bengalə körfəzi
|
|
| Çennai
|
مدراس ، مَدرَس
|
Mədrəs
|
|
| Dehli
|
شاه جہان آباد ، شاه جهان آباد
|
Şahcahanabad (Şah-Cahan-Abad)
|
|
| Hindistan
|
هند
|
Hind
|
Köhnə dildə Hindistan ərazisi üçün sadəcə Hind (هند) sözü işlənirdi
|
| Karnataka
|
میسور و حیدرآباد
|
Məysur və Heydərabad
|
1956 ildə Hindu millətçiləri tərəfindən ştatları yeni yenidən qurma nəticəsində müsalman əhalili Heydərabad ştatı Andhra Pradeş və Məysur arasında bölünür, bunun mənası müsəlmanları deorqanizasiya etmədir. 1973-cü ildə Məysur ştatı müsəlman adına oxşadığına görə adını dəyişdirərək Karnataka edirlər
|
| Narmadapuram
|
ہوشنگ آباد
|
Hüşəngabad
|
2021-ci ilin Mart ayında Hindu millətçilərin addəyişmə siyasəti ilə əlaqəli "müsəlman" adı Hindu adına dəyişdirildi[57][58]
|
| Tamil-Nadu ştatı
|
مدراس ریاستی
|
Mədrəs rəyasəti
|
14 yanvar 1969-cu ildə Hindu millətçilərinin addəyişmə siyəsətində dəyişdirildi
|
| Varanasi
|
بنارس
|
Bənarəs
|
Hindu millətçlərin ləhcəsində yazılmağa başladı
|
İranda şəhərlərin adını dəyişməsi əsasən 1925-ci ildən hökumətə fars milliyyətçi Pəhləvilərin keçməyi ilə əlaqəlidir, bir çox türkdilli adlar ya başqa farsca sözlə əvəz olunub və ya hərfi tərcümə olunub.
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Arasbaran
|
قره داغ
|
Qaradağ
|
1925-ci ildə Rza Şah Əhməd Şah Qacarı taxtdan salıb Pəhləvi sülaləsini quranda Arasbaranın tədricən tənəzzülü başladı. Yeni padşah türk (Azərbaycan) əhalisinə qarşı mədəni və etnik millətçilik və assimilyasiya siyasətini həyata keçirməyə başladı və Qaradağ şəhərinin adını Arasbaran olaraq dəyişdi[59][60]
|
| Həştrud
|
سرسکند
|
Sərəskənd
|
Bölgənin Azərbaycan türkcəsində istifadə olunan adı Sərəskənddir. Hazırki rəsmi adı olan "Həştrud" isə farsca "həşt" (səkkiz) və "rud" (çay, axar su) sözlərindən ibarətdir. Şəhərin əsası Teymurilər dövləti dövründə salınıb
|
| Məhabad
|
ساوق بلاغ
|
Soyuqbulaq
|
Məhabad adı ilk dəfə Birinci Dünya Müharibəsindən sonra, Pəhləvi Rza şahın (1925–1941) dövründə olmuşdur. Bundan əvvəl türkcə soğuq-bulaq sözünün farsca təhrifi olan Savojbolagh kimi tanınırdı
|
| Məlikan
|
مَلِکْ کَنْدی
|
Məlikkəndi (Məlik Kəndi)
|
Farsca Məlikan kimi tanınan şəhərin adı Qacar süləlasinin vaxtında Məlikkəndi adıyla yaranmışdır[61]
|
| Miyandoab
|
قوشاچای
|
Qoşaçay
|
Şəhərin Azərbaycan türkcəsindəki adı olan Qoşaçay adı "cüt, iki dənə olan" mənalarını daşıyan "qoşa", və "təbii axar su" demək olan "çay" sözlərindən ibarətdir. Hazırkı rəsmi farsca adı olan Miyandoab adı isə "miyan" (orta, ortasında), "do" (iki), və "ab" (su) sözlərindən ibarətdir
|
| Nəqədə
|
سۇلدۇز
|
Sulduz
|
Monqol tayfasının şərəfinə Sulduz adı ilə salınıb (yerli əhalə həm də Sundus deyir)[62]
|
| Puldəşt
|
عَرَبْلَر
|
Ərəblər
|
Şəhərin əski adı Ərəblər olsa da sonradan 1938-ci ildə farslaşdırılaraq Puldəşt adı verilmişdir[63]
|
| Siyahçeşmə
|
قره عینی
|
Qaraəyni (Qara Əyni)
|
Şəhərin Azərbaycan türkcəsindəki adı olan Qaraeyni adı Azərbaycan türkcəsindəki "qara" (bu söz yer adlarında istər qara rəng, istər "böyük, əzəmətli, [bəzən] uca" mənalarını verir) və ərəbcə "göz, bulaq" mənalarını verən "eyn / əyn" sözlərindən ibarətdir. Lakin şəhərin hazırkı rəsmi farsca adı olan Siyahçeşmə bu şəhərin əsl doğma adının (Qaraeyni) farscaya sözbəsöz tərcümə edilməsiylə yaranıb; belə ki, "qara" sözü "siyah" sözü ilə, "eyni" (bulaq) sözü isə "çeşmə" sözü ilə (hər iki söz xalis fars sözləridirlər) əvəz olunub
|
| Şahindej
|
صاین قلعه افشار
|
Sayınqala Əfşar
|
şəhərin köhnə adı, Zəncandakı Sayınqala (Sainqala) ilə qarışdırmamaq üçün Əfşar sözü əlavə olunur
|
| Təkab
|
تیکان تپه
|
Tikantəpə
|
1938-ci ildə Rza xan Palani Pəhləvinin toponimlərin farslaşdırılması proqramına uyğun olaraq tarixi adı Tikantəpə olan şəhərin adı dəyişdirilərək Təkab olmuşdur[64][65]
|
| Üskü
|
اوشقایا
|
Üşqaya
|
yazılışı Üşqaya-dır (Üçqaya deyil), bunun səbəbi "üç" sözü ilə əlaqəsi olmamasıdır[61]
|
İsrail yer adlarının dəyişilməsi 1948-ci ildə İsrail Dövlətinin yaranmağı və daha sonra sərhədlərinin genişlənməsi ilə bağlıdır. İsrail hökuməti Osmanlı, Məmlük və eləcə də yerli ərəb yer adlarını İvritcə qoyur.
İngilis mandatı altında müxtəlif dövrlərdə Fələstinin yer adları üçün ivritcə adlar işlənmişdir; 1948-ci ildə Ərəb-İsrail müharibəsi nəticəsində Fələstinlilər qaçqın tüşəndən sonra ərəb adları silinməsi güclənir; və daha sonra 1967-ci ildə İsrail tərəfindən işğal edilmiş Fələstin ərazilərində müsəlman yer adları daha da azalır. 1992-ci ildə aparılan araşdırmaya görə 340 kənd və qəsəbə, 1000 Xirbat (xarabalıq), 560 vadi və çay, 380 bulaq, 198 dağ və təpə, 50 mağara, 28 qala və saray, 14 hovuz və göl daxil olmaqla, adları yahudiləşmiş 2780 tarixi yer adları dəyişdirilir.
Fələstində mövcud olan bir çox yer adları naməlum etimologiyalara əsaslanır. Bəziləri təsviri xarakter daşıyır, bəziləri qədim Nabati, İbrani Kənanlı və ya digər adların sağ qalanlarıdır və təsadüfi ad İbrani İncilində və ya Talmudda tapılan formalardan dəyişdirilməyib.
Yer adlarının İbraniləşdirilməsi İsrail hökuməti tərəfindən, əksəriyyəti son onilliklərdə köçmüş yəhudilərin torpaqla əlaqəsini gücləndirmək məqsədi ilə təşviq edilmişdir. Bu prosesin bir hissəsi olaraq, bir çox qədim Bibliya və ya Talmud yer adları "qaytarılır"; lakin, arxeoloqlar tərəfindən səhvlər təsbit edildikdən sonra pauza oldu. Digər hallarda, İbrani dili fərqli məna daşısa da, ərəb dilinin homofonu olduğuna görə ərəb adlarını ivrit dilinə yaxın tələffüzünə dəyişdirir lakin bu hal yer adının etimologiyasına zid olur.
Ətraflı oxu: Fələstinin yer adlarının yahudiləşdirilməsi
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Aşdod
|
إِسْدُود
|
İsdud
|
|
| Beer-Şeva
|
بئر السبع
|
Birüssəba
|
|
| Eylat
|
ايله
|
Ayla
|
|
| Hayfa
|
حيفا
|
Hayfa (Heyfə)
|
|
| Xaldeya
|
کلدان
|
Kəldan
|
|
| İsrail
|
قدس متصرف سنجاغی
|
Qüds Mütəsərrif Sancağı
|
Qüds Sancağı, Qüds Mütəsərrifliyi və Qüds Mütəsərrifatı kimi də gedirdi (bax Qüds Sancağı)
|
| Qalileya
|
جَلِيله ، غلیله
|
Cəlilə, Qəlilə
|
|
| Lod
|
اللِّد
|
əl-Lüdd (əl-Lidd)
|
|
| Nazaret
|
نَّاصِرَة
|
Nəsirə
|
|
| Netanya
|
أم خالد
|
Ümmüxəlid (Ümm-Xəlid, Müxəlid)
|
|
| Petax-Tıkva
|
ملبس
|
Müləbbəs
|
|
| Rişon-le-Sion
|
عيون قاره
|
Ayun Qara (Uyun Qara)
|
avropa mənbələrinda Ayun Kara[66] və Ayun Qara kimi qeyd olunur
|
| Safed
|
صفد
|
Səfəd
|
|
| Təl-Əviv
|
یافه
|
Yafə
|
ərəb dilində يافا kimi yazılır, lakin tarixi türkdilli mənbələrin hamsında یافه kimi yazılıb
|
| Yerusəlim
|
قدس
|
Qüds
|
şəhərin həm də Beytəlmüqəddəs (Beyt-ül-Müqəddəs), Qüdsixəlil (Qüdsi-Xəlil), Qüdsişərif (Qüds-i Şərif) kimi ləqəbləri də var
|
Adların çoxusu 831-1072 illərdə olan Siciliya əmirliyi ilə bağlıdır. Cənubi İtaliyanı şəhərlərin adları çoxusu ərəbcədir.
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Alkamo
|
القاموق
|
əl-Qamuq
|
şəhəri salan kişinin adına görə (əl-Qamuq)
|
| Baqeriya
|
بحریه
|
Bəhriyyə
|
|
| Florensiya
|
فلورنچه
|
Florança
|
"Dictionnaire Turc - Français" (1837) lüğətində; Məhəmməd İdrisi İflürənsə (إِفْلُورَنْسَة) kimi qeyd etmişdir[67]
|
| Genuya
|
جَنَويزْ
|
Cənəviz ~ Gənəviz
|
|
| İtaliya
|
ایتالیه
|
İtaliyə (İtaliyyə, İtalya, İtalyə)
|
|
| Kaltanissetta
|
قَلْعَةُ النِّسَاءِ
|
Qələtənnisə (Qalanisə)
|
ən birinci adı Castra Nicia (Kastranisiya) olmuşdu; müsəlman fəthindən sonra oldu Qələt ən-Nisə (قَلْعَةُ النِّسَاءِ) — 'Qadın qalası'[68]
|
| Kataniya
|
[69][70][71]قَطَانِیه
|
Qətəniyə (Qətəniyyə)
|
Bələdülfil (Bələd-ül-Fil - "Fil şəhəri") adı da var[72]
|
| Lombardiya
|
أَنْبَرْدِیه
|
Ənbərdiyə
|
Məhəmməd İdrisi qeyd etmişdir[73]
|
| Marsala
|
مَرْسَى عَلِيّ
|
Mərsa Əli (Mərsaəli) [mərsəli]
|
Məhəmməd İdrisi qeyd etmişdir, mənası "Əli Limadı" deməkdir. Daha sonra "Mərsa Allah" (مَرْسَى الله) olaraq dəyişmişdir, bunu italyanlar Marsala kimi deməyə başladı
|
| Messina
|
[74]﴾مسینه ﴿مَسِّينَةُ
|
Məsinə (Məssinə)
|
842-ci ildə müsəlmanların fəthi nəticəsində uyğunlaşmış ad, daha öncə fərqli variantlar var idi: Messana, Messene, Missina və s.
|
| Neapol
|
آنابولى
|
Anabolu
|
"Antonio Ciadyrgy Dizionario Italiano e Turco" (1834) və Osmanlı mənbələrində
|
| Palermo
|
باندرمه
|
Bandırma
|
"Antonio Ciadyrgy Dizionario Italiano e Turco" (1834) və Osmanlı mənbələrində
|
| Roma
|
قزل الما ، روم
|
Qızıl Alma (Qızılalma), Rum (Urum)
|
bax Qızıl Alma; qız alma bir çox türkdilli (osmanlı, türkiyə, qırımtatar və s.) lüğətlərdə Roma şəhərinin qarşılığı kimi verilib. Başqa mənbələrdə yenə Romada yerləşən Vatikan cırtdan dövlətinin Pyotr bazilikası (Basilica Sancti Petri) ola bilər. Ayrıca, "romalı" sözün tərcüməsi də "qızılalmalı" kimi verilir
|
| Siciliya
|
سچلیا ، چچلیه
|
Siçiliya (Siçilya), Çiçiliyə (Çiçiliyyə)
|
|
| Taranto
|
طارنت
|
Tarant[75][76]
|
|
| Tirren dənizi
|
دوقه دكزی
|
Duqa dənizi
|
|
| Triest
|
[77]ترِیـٔـسـته
|
Triyəstə
|
"Antonio Ciadyrgy Dizionario Italiano e Turco" (1834) kitabında 733-cü səhifəsində. Məhəmməd İdrisi İstəcənkü (إصطاجانكو) kimi yazmışdır
|
| Turin
|
طَرُونَه
|
Tərünə
|
Məhəmməd İdrisi qeyd etmişdir[73]
|
| Venesiya
|
وندیک
|
Venedik
|
|
| Verona
|
[78]فيرونه
|
Feyruna
|
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Baykonur
|
باي قوݣور
|
Bayqonur
|
Bay və Qonur birləşməsindən
|
| Fort-Şevçenko
|
توپ قراغان
|
Tüpqarağan (Tüpqırağan, Tüp Qırağan)
|
|
| Jarkent
|
جار کند
|
Carkənd
|
Car («carçı», «car çəkmək» sözləri ilə əlaqəlidir) və kənd birləşməsindən
|
| Oral (Uralsk)
|
تکه قلعەسی ، تکه
|
Təkə, Təkə qalası (Təkəqalası)
|
|
| Petropavlovsk
|
قزل جار
|
Qızılcar
|
Qızıl və Car («carçı», «car çəkmək» sözləri ilə əlaqəlidir) birləşməsindən. Lazar Budaqov 1871-ci ildə qeyd etmişdir[79]
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Bessarabiya
|
بوجاق
|
Bucaq
|
Bucaq Moldovanın cənubu və Ukraynanın Odessa vilayyətinin qərb hissəsindən ibarət tarixi bölgədir. Lazar Budaqovun lüğətində və 1876-cı ilin Турецкий собеседник kitabında Bessarabiya sözünün tərcüməsi kimi yazılıb
|
| Dnestr
|
﴾ طورله ﴿طورلا
|
Turla
|
tarixi xəritələrdə və lüğətlərdə[80]
|
| Kauşen
|
قاوشان
|
Qovşan (Qavşan)
|
Lazar Budaqov lüğətində
|
| Kişinyov
|
قشلانو
|
Qışlanöv
|
Lazar Budaqov lüğətində
|
| Komrat
|
کومرات
|
Kömürat (Kömrat)
|
Komrat adı yerli tatar (qaqauz) dilindən "kömür at" (kömür rəngli at, qara at) ifadəsindən gəlməsi ehtimal olunur[81] və şəhər gerbində həmin at təsvir olunub. Köhnə əlifba ilə کومرات kimi yazıldığına görə bunu bir neçə cür oxumaq olur: Kömürat > Kömrat > Komrat. Bunun haqqında bir xalq sözü var: “...yaşamak erinin saabisi tatarmış, Orumbet Oglu adıymış. Onun bir beygiri Komur at varmış. At yarışmakların çoyunda o ensärmiş. Bu beygirin adını tatar küüyünä koymuşlar...” — "yaşayış yerinin sahibi tatar imiş, adı Or Məhəmməd Oğlu imiş. Onun "Kömür At" adında bir atı var imiş. At yarışlarının çoxunu o udurmuş. Bu atın adını Tatar kəndinə qoymuşlar."
|
| Moldova
|
قره افلاق ، قَرَه اَفْلاق ، بوجاق
|
Qara Əflaq, Bucaq
|
Tarixi Əflaq (Valaxiya) ərazisinin bir hissəsi olduğuna görə bura əraziyə də Əflaq deyilir, amma dəqiqləşdirmək üçün Qara Əflaq ifadəsi deyilirdi. Bucaq isə Moldovanın cənubu və Ukraynanın Odessa vilayyətinin qərb hissəsindən ibarət tarixi bölgədir
|
| Ştefan Voda
|
قزل
|
Qızıl
|
1949 ildə adını dəyişdirdilər
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Braşov
|
|
Barasu
|
"bara su" sözü Bulğar Türkcəsindən "ağ su" mənası verir[82][83]
|
| Breila
|
ابرائل
|
İbrayıl (İbrail)
|
|
| Buxarest
|
بکرش
|
Bükrəş (Bükürəş)
|
|
| Curcu
|
یر گوگی
|
Yergöyü
|
avropa mənbələrində Iergogi[84] və Jergiogi[85] kimi qeyd olunurdu, əbcədlə Yergöyü sözü qaydaya görə "yer gögi" (یر گوگی) kimi yazılır
|
| Çokırliya
|
|
Bülbül
|
iki kənddən birləşir: Kiçik Bülbül və Böyük Bülbül; komunnanın köhnə adı Bülbül idi (1968)
|
| İstriya
|
|
Qaranəsif
|
|
| Konstansa
|
كوستنجه
|
Köstəncə
|
yerli dildə adı: yerli qaraçılar, bolqarlar, dombruca tatarları və türklər işlətdiyi şəhər adı Köstəncədir
|
| Krayova
|
قره يوه
|
Qarayuva (Qara Yuva)
|
osmanlı xəritələrində və yazılarında keçdiyi ad[86]
|
| Neqru Vode
|
قره عمر
|
Qaraömər (Qara Ömər)
|
1715-ci ilə Qaraömər adı ilər salınıb Romınca 1926-cı ilə kişi yazılışı Caraomer, yerli türklər Karaömer deyir
|
| Nevodari
|
|
Qaraqoyun
|
şəhər 1421-ci Qara Qoyun adı ilə salınıb, lakin indiki yerli camaat Qaraqoyum deyir, rumınca yazılışı Caracoium idi
|
| Oradea
|
واراد
|
Varad
|
|
| Rumıniya
|
رومانيا
|
Romaniya (Romanya)
|
|
| Satu-Mare
|
ساتمار
|
Satmar
|
|
| Sibiu
|
|
Sibin (Sebin, Sevin)
|
Sibin<Sebin<Säbin sözü Bulğar Türkcəsindən "sevin" feilinin mənasını verir[87]
|
| Timişoara
|
طمشوار
|
Tumuşvar (Tımışvar)
|
|
| Tırqu-Mureş
|
مورش بازاری
|
Mureşbazarı
|
|
| Transilvaniya
|
اردل
|
Ərdəl (Erdəl)
|
|
| Valaxiya
|
افلاق
|
Əflaq (İflaq)
|
|
| Yassı
|
یاش
|
Yaş
|
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Adler
|
كجيلر
|
Keçilər
|
|
| Azov
|
آزاق
|
Azaq
|
|
| Azov dənizi
|
آزاق دَݣِزی
|
Azaq dənizi
|
|
| Anapa
|
|
Buğurqala
|
tarixi adı[88]
|
| Axtubinsk
|
آق تبه
|
Ağtəpə
|
Hacıtərxanlılar tərəfindən "Aqtübə" ("Ağ təpə" yerli ləhcədə Axtüpə kimi səslənir) adı ilə salınıb, ruslar rəsmi Axtubinsk yazıb
|
| Belqorod
|
آقسرا
|
Aqsara (Ağsara)
|
Belqorodun türk dillərinə Aqsara (Ağsara) kimi tərcüməsi Lazar Budaqovun lüğətində qeyd olunmuşdur
|
| Beslan
|
بک آصلان
|
Bəyaslan (Bəy Aslan) [bəslan]
|
Şəhərin adı yerli müsəlman-osetinlərindən dağaur tayfalı dərəbəy olan Beslan Tulatovun (Беслан Тулатов) adını daşıyır. Bu ad «Bəy Aslan» (بک آصلان) sözlərinin birləşməsidir, qısaldılaraq Bəslan şəklini almışdır
|
| Blaqodarnıy
|
سولدوز
|
Sulduz
|
Köçəri Monqol-Tatar tayfaları Soldus şəklində deyirdi[89]
|
| Budyonnovsk
|
Карабаглы[90]
|
Qarabağlı
|
Şəhər Macar adı ilə Xəzərlər tərəfindən salınıb, bu adla Dərbəndnamədə, İbn Bətutə tərəfindən və digər mənbələrdə qeyd olmuşdur; ruslar buranı Starıye Macarı (Köhnə Macarı) qeyd edirdilər. 1799-cu ildə rus çarı fərqli yerlərdən (İran, Dərbənd) erməniləri toplayaraq bu şəhərdə məskənləşdirdi və şəhərə 2 rəsmi ad qoyuldu: Svyatoy Krest ("Müqəddəs Xaç", Св. Крест, Святой Крест, Креста Святого) və Qarabağlı (Карабаглы).[91] Başqa məlumata görə yerli camaat bu şəhəri Qarabağlı deyirdilər, ermənicə adı isə Surb Xaç olmuşdur.[92] Daha sonra ermənilər əsksəriyyətə dönüb və onlara öz erməni məhkəmə sistemini istifadə etməyi icazəsi verilib
|
| Çeçenistan
|
چچنیستان ، میچغیز
|
Çeçənstan (Çeçənistan), Mıçığız[79]
|
|
| Çelyabinsk
|
چلبى
|
Çələbi
|
indiki zaman türk dillərində olan adı (Siləbe, Çiləbe, Çeləbi, Şelepi) və tarixi əsl adı. Rus dili Çelyabı və Çelyaba kimi tələffüz olunurdu. Əslən Başqırd şəhəri kimi salınıb[93]
|
| Çerkessk
|
بطال پاشا
|
Battalpaşa
|
|
| Çervlyonnaya
|
اوراز قلعه
|
Orazqala[94]
|
|
| Dalnereçensk
|
إيمان
|
İman
|
1972-ci ildə[95]
|
| Dərbənd
|
دمورقپو
|
Dəmirqapı
|
yerli ləhcədə Dəmirqapu (Dimürqapu, Temirqapu) da deyilir
|
| Dnepr çayı
|
اوزی صویی
|
Özü suyu
|
|
| Don çayı
|
تن
|
Tin
|
|
| Endirey
|
اندیری
|
Əndirəy (Əndəri)
|
|
| Gelencik
|
كلنجك
|
Gələncik
|
|
| Georgiyevsk
|
گوم قَلْعَه
|
Gümqala
|
|
| Həştərxan
|
حاجی ترخان
|
Hacı Tərxan (Hacıtərxan)
|
|
| Kaluqa
|
قالوغا
|
Qaluğa
|
ən qədimi mənbələrdə Xəzər dilində Xoloqa (oğrular yığnağı) adı ilə keçir, daha sonra rusca Kaluqa (Qaluğa)
|
| Kama çayı
|
چولمان
|
Çolman
|
|
| Kamışın
|
|
Qamışlı
|
yerli adı
|
| Kislovodsk
|
Нарсана
|
Narsana
|
yerli türk ləhcələrində (qaraçay, balqar) olan adı[96]. Bu, şəhərin orijinal adıdır və Narzan suyu ilə əlaqəlidir (şəhərdə Narzan mənbələri çox idi), ruslar bu suya «кислая вода» (turş su) dediyinə görə şəhərin adını da Кисловодск olaraq dəyişdirdilər
|
| Kizlyar
|
قزلر ، قِزْلَرْ قَلْعَه ، قیزلار قالا
|
Qızlar, Qızlarqala
|
|
| Kostek
|
کؤسْتِک ، کوستک
|
Köstək
|
|
| Krasnodar
|
قوبان
|
Quban
|
|
| Krasnoyarsk
|
Кызыл-яр
|
Qızılyar (Qızıl Yar)
|
|
| Kuban çayı
|
قومان
|
Quman
|
|
| Kuma çayı
|
گومو
|
Gümü
|
|
| Kurcinovo
|
|
Xurcunoba
|
adı yerli türk dillərindən (Qaraçay-balkar) Azərbaycan dilindəki eyni mənası ilə xurcun sözündən gəlir, ad öz relyefinə görə verilib[98]
|
| Qolovinka (Soçi)
|
صو باشی
|
Subaşı (Su Başı)
|
|
| Qroznı
|
Суюнчь-кһала[99]
|
Söyüncqala (Sevincqala)
|
|
| Mahaçqala
|
انجی قلعه
|
İnciqala, Unçuqala
|
Orijinal adı sırf ərəb hərflər ilə (türk ya fars deyil) və hərəkəsiz yazıldığına görə, bu söz fərqli oxuna bilər: Ancıqala, İnciqala, Unçuqala və s.[100] Mirzə Kazım bəy bunu İnci (ing. Inji) kimi oxuyurdu.[101] Rus müəlifləri bu şəhəri un ilə əlaqələndirərək yerlilər tərəfindən adını Unçuqala (rus. Мучная крепость) dediyini qeyd edirdilər və bunun səbəbini bu qalanın Qafqaz mövqesində əsas ərzaq məntəqəsi olduğunu bildirirdilər.[102][103][104][105][106][107][108]Rus İmperiyası vaxtı rusca Petrovsk, Sovet dönəmindən bəri isə Maxaçkala adlanır
|
| Mamayka
|
مامای قلعه
|
Mamayqala[42]
|
|
| Moskva
|
مسکو ، مسقو
|
Məsko (Məskəv, Məskov), Mosqu (Masqo, Mosqov, Masqov)
|
|
| Nalçik
|
نعلجق
|
Nalcıq
|
|
| Naurskaya
|
Невре, Новр
|
Nevrə
|
Çeçenistan hökuməti rəsmi olaraq Naurskayanın adını Nevrə olaraq dəyişdi[109]
|
| Novokuznetsk
|
Аба-Тура
|
Aba-Tura
|
şorca, xakasca, altayca və başqa yerli türk tayfarının dillərində yerli adı[110][111][112]
|
| Novorossiysk
|
صوغوجاق ، صوغوجق
|
Soğucaq
|
|
| Nuradilovo
|
|
Davud-Otar
|
köhnə yerli adı Davudotar olmuşdu sonra SSRI qəhrəmanı Nurpaşa Nürəddilovun şərəfinə Nürədilovo qoyuldu
|
| Orenburq
|
اورونبورغ ، اورنبورغ
|
Orunburğ
|
Orunburğ kimi qeyd olunur. Bəzi lüğətlərdi İngiqala (Инги-кала)[113] və Yeniyurd (جانكا ؟ цана цурт)[114] və Torğayqala (تورغاى)[115][116] kimi gedir
|
| Primorsko-Axtarsk
|
اختر باختر ، اختار باختار
|
Axtar-Baxtar (Axtarbaxtar, Axtər-Baxtər, Axtərbaxtər)
|
|
| Proxladnı
|
اوزون قلا
|
Uzunqala
|
|
| Pyatiqorsk
|
Бештау
|
Beşdağ (Beşdağı)
|
əsl adı (Beştau - beş dağ) rus dilinə tərcümə olunub
|
| Rusiya
|
، Әрәсеј روس ، روسیة
|
Rus (Urus), Rusiyet (Urusiyyet, Urusiyet, Urusyet, Rusyet), Ərəsey
|
Russiya köhnə mənbələrdə روسیة (Rusiyet, Urusiyyet, Urusiyet, Urusyet, Rusyet), روس (Urus ,Rus)، Әрәсеј (Ərəsey)[117] kimi qeyd olunmuşdur
|
| Sankt-Peterburq
|
﴾فتيلبورك ﴿فيتيلبورك ، فـتيلبورك
|
Fitilbörk[118][119]
|
XX əsrin əvvəllərinə kimi azərbaycanlılar arasında bu şəhərə Fitilbörk deyilirdi və eyni şəkildə "Molla Nəsrəddin" jurnalında,[120] Cəlil Məmmədquluzadə,[121] Üzeyir Hacıbəyov[122] və s. yazıçıların əsərlərində də görünür[123]
|
| Saratov
|
ساری طاغ
|
Sarıdağ
|
Sarı dağ sözündən[125][126]
|
| Sarov
|
Сараклыч, Сары Кылыч, Сараклич
|
Sarıqılınc
|
həmçinin Rus mənbələrində bu yerdə XIV və ya XVII əsrdə dağıdılmış Sarı Qılınc şəhəri olduğu bildirilir, rus dilində Sarakliç (Сараклич)[127], Sarıklıç (Сарыклыч)[128], Sarı Kılıç (Сары Кылыч)[129] şəkillərində qeyd olunmuşdur, tatar dilində adı Sarıqılıç gedir
|
| Selenqa
|
𐰾𐰠𐰭𐰀
|
Seləngə çayı
|
qədimi mənbələrdə Seləngə adı ilə qeyd olunur[130][131]
|
| Sudja
|
صوجه
|
Suca
|
şəhərin adı "Su" və -ca kiçikləndirmə şəkilçisindən əmələ gəlir və türk-tatar mənşəlidir[132]
|
| Taqanroq
|
طيغان
|
Tayğan
|
|
| Tmutarakan
|
تومان ترخان
|
Tüməntərxan (Tümən-Tərxan)
|
|
| Tobol
|
طوبول ، طبول
|
Tobul çayı
|
Abdulla Tuqayın əlyazmasında[133]; yerli türk ləhcələrində (altay, teleut) Tobol, tatar dilində Tubıl, qazax və xakas dilində isə Tobıl deyilir
|
| Tobolsk
|
طوبول ، طبول
|
Tobul
|
Abdulla Tuqayın əlyazmasında[133]; yerli türk ləhcələrində (altay, teleut) Tobol, tatar dilində Tubıl, qazax və xakas dilində isə Tobıl deyilir
|
| Tolyatti
|
Талјант
|
Talyant
|
yerli azərbaycanlıların dilində Talyant şəkilində tələffüz olunur
|
| Ulyanovsk
|
Синбир, Симбир
|
Sinbir (Simbir)
|
|
| Verxneuralsk
|
تال قلعه
|
Talqala (Təlqala)
|
|
| Volqa
|
عديل ، آطل
|
Edil, Atil
|
|
| Volqoqrad
|
Сара-чин, Сари-су
|
Sarıçin, Sarısu
|
həmçinin Sarıçin sözündən rusca Царицин (Sarisin) adlanırmış və qeyd edilir ki Sarı-Su da olar bilər[134]
|
| Yelets
|
قره صو
|
Qarasu (Qara su)
|
tarixi qaynaqlarda əski alınan türki-tatar yer adları unudulur və indiki zamanda rus adlarına dəyişdirilib: Ağkərman - Belqorod-Dnestrovski, Qarasu - Yelets, Sarqıl - Belaya Veja, Yayıq - Ural, Boqorodskoye[135]
|
| Yenisey
|
𐰚𐰢
|
Kəm[136]
|
|
| Zamyanı
|
|
Zamyan
|
|
| Zlatoust
|
Алтынтамаҡ
|
Altındamaq
|
başqurd kəndinin üstündə qurulmuşdur, ayrıca yerli ləhcələrdə Zalatağız deyilir[137][138]
|
| Zmeinoqorsk
|
|
İlan
|
tarixi çin mənbələrində Çje-Lan kimi qeyd olunub, bu yerli türk ləhcələrində İlan sözüdür (məsələn, cılan, jılan və s.)[139]
|
| -ovo, -ova, -yeva, -ovka
|
اوبا
|
-oba
|
Şimali Qafqazdakı yerli müsəlman kəndlərindəki -oba sözü rusca -ova, -yeva, -ovo, -ovka ilə əvəz olunur: Sabunoba - Sabnova, Xurcunoba - Kurcinovo, Dolaqoba - Dolakovo və s.
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Bela Palanka
|
موسى پاشا
|
Musapaşa
|
XVI əsrdə bu məntəqə köhnəlmiş və çökmüş vəziyətdə idi və bunna sonra yerli vəli olan Musa Paşa tərəfindən daşdan Karvansara salındı. Bu karvansara bölgənin başqa karvansaralarından daha böyüklüyü və gözəlliyi ilə fərqli idi – içərisi Budadan dəvət olunmuş görkəm rəssam tərəfindən çəkilmişdir. Musa Paşa bu yeri gözəlləşdirdiyinə görə şəhərin adı onun şərəfinə qoyuldu[140]
|
| Belqrad
|
دار الجہاد
|
Darülcihad
|
Dar-ül-Cihad Osmanlı dönəmində olan adı idi. Belqrad adının köhnə dildə tələffüzü Bələrğad/Bələğrad/Beliğrad (بلغراد) idi
|
| Kladovo
|
فتح الاسلام
|
Fəthülislam
|
1524-cü ildə quruldu
|
| Kraquyevats
|
قراغويفچه ، قراغيوفجه ، قراغويواچ ، غراغيوفچه
|
Qırağuyufca, Qırağuyufça, Qırağuyıvaç
|
adı bu formalarda ən birinci 1476-cı ildə çəkilib, daha sonra sırbca adı qeyd olunub
|
| Kruşevaç
|
آلاجه حصار
|
Alacahasar
|
1454-də qoyulan ad
|
| Novi Pazar
|
يكى بازار
|
Yenibazar
|
bütün dillərdə şəhərin adı (Novo-Trqovişte, Novi-Pazar, Novıy Bazar) "Yeni Bazar" kimi tərcümə olunur
|
| Novi Sad
|
وارادين
|
Varadin
|
J.D. Kieffer və T.X.Bianchi fransızca lüğətlərində, şəhərin əsl adı macar mənşəlidir
|
| Serbiya
|
صرف ، صرب
|
Sırf, Sırb
|
|
| Smederevo
|
سمندره
|
Səməndirə
|
XV əsrdən
|
| Sremski Karlovsi
|
قارلویچه
|
Qarloviçə
|
|
| Subotiça
|
صوبوتقــه
|
Subotqa
|
adı çox dəyişdirilmişdi, avropa mənbələrində bu şəkillərdə qeyd olunur: Zabotka, Zabatka, Szabadka, Sobotka
|
| Zrenyanin
|
بشكلك
|
Böyük Beşkələk
|
tarixi adı (Becskerek, Beckerek, Велики Бечкерек, Nagybecskerek)
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Xaldeya
|
کلدان
|
Kəldan
|
|
| Mesopotamiya
|
جزیره
|
Cəzirə
|
2 böyük arasında olduğuna görə Cəzirə ("ada") adlanıb
|
| Levant
|
شام
|
Şam
|
|
| Palmira
|
تدمير ، تدمر
|
Tədmir
|
Dictionnaire Turcc - Français (1835) kitabında və xəritələrdə qeyd olunub. Tarixi mənbələrdə تدمر تَدمُرْ تدمير variantları yazılırdı
|
| Suriya
|
شام
|
Şam
|
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Boxtar
|
قورغان تپه
|
Qurğantəpə
|
2018-ci ilə kimi tarixi adı Qurğan-Təpə olub, sonra farsca (tacikcə) ad verilib
|
| İstərövşən
|
اورا تپه
|
Örətəpə
|
2001-ci ilə kimi tarixi adı Örə-Təpə olub, sonra farsca (tacikcə) ad verilib
|
| Vahdət
|
یݣی بازار
|
Yenibazar
|
1936-cı ilə kimi tarixi adı Yeni-Bazar olub, indiki adı farscadır (tacikcə)
|
| İstiqlol
|
تباشر
|
Tabaşar (Dağaşar)
|
şəhərin birinci adı türk mənşəli olub[141]
|
Türkiyədə yerləşən və Azərbaycan dilindəki şəhər adlarındakı fərq bir çox hallarda sadəcə əlifba fərqilə bağlıdır (məsələn: Ankara - Anqara, Tokat - Toxat və s.)
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Alanya
|
علائیه
|
Əlaiyyə (Əlaiyə)
|
Kalonoros adlı bu qala 1221-ci ildə səlcuq oğuzu sultanı I Əlaəddin Keyqubad tərəfindən fəth edildi və şəhərin adı onun şərəfinə Əlaiyə qoyuldu. 1933-cü ildə Mustafa Kamal Atatürkə gələn teleqraf məktubunda şəhərin adı səhvən Alanya yazılmışdı, Mustafa Kamal bu adı daha gözəl avropasayağı düşünərək 1935-ci ildə şəhəri ziyarət edəndə rəsmi olaraq dəyişdi. (Qafqazdakı tarixi Alaniya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur)
|
| Kayseri
|
قیصری
|
Qaysəri (Qeysəri)
|
|
| Sinop
|
سناب
|
Sinab
|
|
| Tokat
|
توقات
|
Toxat
|
|
| Trabzon
|
طرابزون
|
Tırabızon (Tırabzon, Trabızon, Trabzon)
|
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Azov dənizi
|
آزاق دَݣِزی
|
Azaq dənizi
|
|
| Baxmaç
|
|
Baxmac
|
türk dillərində "baxma yeri" (başqa yerlərə baxmaq üçün rahat yer) deməkdir[142]
|
| Berdyansk
|
Кутур-Оглы
|
Qoturoğlu
|
Noğay-Tatar əhalisi olan bu şəhərin birinci adı rusca Кутур-Оглы, ingiliscə isə Kutur-Ohla kimi qeyd olunub[143]
|
| Berezan
|
|
Özübəy, Börü Özən[145]
|
|
| Berislav
|
قاضی كرمان ، غازى كرمان
|
Qazikirman (Qazıkirman)
|
1784-cü ilə kimi Qazıkirman[146][147], Qazikirman[148] kimi tanınırdı
|
| Bessarabiya
|
بوجاق
|
Bucaq
|
Bucaq Moldovanın cənubu və Ukraynanın Odessa vilayyətinin qərb hissəsindən ibarət tarixi bölgədir. Lazar Budaqovun lüğətində və 1876-cı ilin Турецкий собеседник kitabında Bessarabiya sözünün tərcüməsi kimi yazılıb
|
| Bilakamyansk
|
انكرمان
|
İnkirman
|
Ruslar Belokamensk olaraq dəyişdirmişdilər, amma 1991-ci ildə tarixi adı qaytarıldı
|
| Bilhorod-Dnistrovski
|
آق كرمان
|
Ağkirman
|
ən geci XV əsrdən Aqkerman (Ağkerman) adını daşıyır, 1944-cü ildən ruslar adını Belqorod-Dnestrovski deyə dəyişsə də, yerli ukran camaatı yenə də Akerman (Акерман) adını işlədir[149][150]
|
| Çerkası
|
|
Çərkəz-Kirman, Çerikişi
|
Övliyə Çələbi Səyahətnamə kitabında bu şəhəri Çərkəz adlı bir satqın mürtəd Tatar saldığını və bu səbəbdən adı Çərkəz-Kirman olduğunu deyir. Başqa fikirə görə Çerkası sözü Çəri (چری, yeniçeri sözündəki kimi) və Kişi (کشی) sözlərindən gəlməsi ehtimal olunur[151]
|
| Çerniqov
|
Караджар
|
Qaracar
|
"Cəfər Tarixi" (Джагфар Тарихы) kitabında Qaracar kimi qeyd olunur[152], şəhərin tanınmış abidəsi qara məzardır (черная могила)
|
| Çornıy Les
|
قره آغاج
|
Qaraağac[153]
|
|
| Dnepr çayı
|
اوزی
|
Özü çayı
|
|
| Dnepr (şəhər)
|
قوداق ، [154]قودق
|
Qudaq
|
tarixi mənbələrə görə Yekaterinoslav (indiki Dnipro, Dnepr) şəhəri köhnə rusca Кодакъ (Койдакъ, Кудакъ, Гудакъ) adlanan tatar yaşayış məntəqəsinin üstündə tikilib[155], 1785-ci ildən Yekaterinoslav adı qoyulub[156]. Sözün kökü türk dillərindən mıx[157] və ya meşə[158] deməkdir. Polyak mənbəsinə görə Kudak (şəhərin polyakca adı) "qoymaq" feilindən yaranır[159]. Vikipediya məqaləsinə görə qırımtatarca Köy və Dağ sözlərindən yaranıb, lakin heç bir mənbədə o şəkildə qeyd olunmayıb. Avropa mənbələrində Kudack, Kudak, Kodac şəkillərində qeyd olunub
|
| Dnestr
|
﴾طورله ﴿طورلا
|
Turla
|
tarixi xəritələrdə və lüğətlərdə[80]
|
| Feodosiya
|
کفه
|
Kəfə
|
|
| İvano-Frankovsk
|
Таслы Сагьар
|
Daşlışəhər (Daşlı Şəhər)
|
yerli türkdilli tayfanın (Qaraylar, Kəraimlər) dediyi ad, yerli ləhcələrdə Taşlı Şahar və Taslı Sahar deyilir[160]
|
| İzmail
|
اسماعيل
|
İsmayıl
|
Osmanlı Sədrəzzamı Ayaşlı İsmayıl Paşanın adından gəlir[161], 1772-ci ilin Rizzi Zannoni xəritəsində tam adı اوردوی اسماعیل میرزا (Ordu-i İsmayıl Mirzə) kimi yazılıb[162]
|
| İzyum
|
اوزوم
|
Üzüm
|
orijinal adı[163]
|
| Jovtıye Vodı
|
صاری صو
|
Sarısu[164]
|
|
| Kaxovka
|
اسلام كرمان
|
İslamkirman
|
XV əsrdə İslam-Kirman adı ilə Qırım Tatarları tərəfindən salınıb[165]
|
| Kalmius
|
Бӱйӱк Ӧзен
|
Böyük Özən
|
orijinal adı
|
| Kamyanske
|
طاشلق
|
Daşlıq
|
şəhər adı yerli türk dillərindən Ukrain (Кам’янське) və Rus (Каменское) dillərinə hərfi tərcümə olunub[166]
|
| Kerç
|
كرش
|
Giriş
|
|
| Kiliya
|
كيلى
|
Kili
|
Monqol-Tatar və daha sonra Osmanlı qalası
|
| Kinburn
|
قل بورن
|
Qılburun
|
|
| Kiyev
|
کييف
|
Kiyif
|
|
| Kremençuq
|
|
Kirmancıq
|
1471-ci ildə bu qala (kirman) balaca olduğuna görə Kermancıq (yerli ləhcədə Kermənçük) adını vermişlər[167]
|
| Krım
|
قریم
|
Qırım
|
|
| Qorlivka
|
|
Bayraq, Böyrək
|
şəhər türk-tatar kəndinin üstündə qurulub, rus dilində Qosudarev-Buyerak kimi qeyd olmuşdur və bu əsli Bayraq və ya Böyrək olması ehtimal olunur[168]
|
| Lvov
|
لیووف ، الوو
|
İlvov, Livof
|
ən köhnə yazılışı 1680-ci ildə İlvov kimi qeyd olunub[169], Livof şəkilində 1918-cə qeyd olunub[7]
|
| Mariupol
|
بالى صيره
|
Balısıra
|
1577-cı ildə Aldı Gəray tərəfindən tikilib (rus mənbəsində Bolı-Saray yazılıb)[170], Qırımtatar Noğaylarının qalası olub, XVII əsrdə işlənən addır[171], ayrıca tarixi mənbələrdə Balısaray (Балы-Сарай), Balısara kimi adlar işlənilib rusca Belosaray (Белосарай, Бѣлосарай) sözü qeyd olunub, avropa mənbələrində Bolestra kimi dəyişib, avropa müəlifləri öz dillərinə بالى صيره sözünü Balisera kimi də transkripsiya edirdilər[172]
|
| Melitopol
|
Къызлыйар
|
Qızlıyar
|
yerli əhali Qızlıyar adlandırır[173]
|
| Nikolayev
|
حمامی ویتولد
|
Vitoldhamamı (Vitold Hamamı)
|
Qərb mənbələrində: Withold Hammami (və səhvən Withold Hamani), rusca köhnə adı Витольд-Гаммани (Витольд–Хамами) və qısaca Витовка olub. Şəhər Vitold adlı Litva kralının şəhərinə qoyulub, Tatarlar (Osmanlı) və Böyük Litva knyazlığı ilə sərhəd keçid məntəqəsi olduğuna görə hamı yuyunub hamam qəbul etməli idi[174][175]
|
| Oçakov
|
اوزی
|
Özü
|
|
| Odessa
|
خواجه بک ، قوجه بک
|
Xocabəy, Qocabəy
|
müsəlman xəritələrində olan ən yayılmış ad خواجه بک (Xocabəy) sözüdür. Avropa mənbələrində həm də Qoçubəy (Koczubi, Кочубей) yazılırdı
|
| Odessa vilayəti
|
یدیصـٰان ، یدیصان[176]
|
Yedisan
|
Yedisan bölgəsi Turla (Dnestr) və Özü (Dnepr) çaylarının arasında bölgə olub və Xocabəy (Odessa) və Özüqala (Oçakov) şəhərləri onun ərazisində idi. İndiki Ukraynanı inzibati bölünməsinə görə Odessa və Nikolayev vilayətlərində yerləşir
|
| Perekop
|
اور قپو
|
Orqapı (Or qapı)
|
|
| Priazovye
|
کوچک نوغای
|
Kiçik Noğay
|
bir çox xəritələrdə
|
| Podolye
|
یدیصـٰان ، یدیصان[176]
|
Yedisan
|
Yedisan bölgəsi Turla (Dnestr) və Özü (Dnepr) çaylarının arasında bölgə olub və Xocabəy (Odessa) və Özüqala (Oçakov) şəhərləri onun ərazisində idi. İndiki Ukraynanı inzibati bölünməsinə görə Odessa və Nikolayev vilayətlərində yerləşir
|
| Saksahan çayı
|
صقصغان
|
Sağsağan çayı
|
orijinal adı çağatay dilindəndir və Sağsağan quşunun şərəfinə qoyulub[177]
|
| Sevastopol
|
آقدیار ، آقیار
|
Ağyar, Ağdiyar
|
Qırımtatar dilində Aqyar, Qırımçaq dilində Axyar (Ахйар), Kəraim dilində Aqyar (Акъйар), Osmanlı dilində Aqyar (آقیار) kimi gedir, rusca keçmiş adı Axtiar (Ахтиар, Ахтіаръ) idi, bu ad türkdilli mənbələrdə آقدیار Ağdiyar kimi qeyd olunmuşdur
|
| Simferopol
|
آق مسجد
|
Ağməscid
|
Qırımtatar dilində Aqmescit, Qırımçaq dilində Axmeç (Ахмеч), Kəraim dilində Aqmecid (Акъмэджид), Osmanlı dilində Aqməcsid (آق مسجد) kimi gedir
|
| Slovyansk
|
طور
|
Tor
|
1784-cü ilər kimi, adı yolların birləşməsinə görə (Rusiya tərəfindən Ukraynaya keçmə yollar) Tor ola bilər
|
| Slovyanske
|
﴾شيرين ﴿شرين
|
Şirin (Slavyan Şirin)
|
1945-ci ilə kimi
|
| Ukrayna
|
قزاق
|
Qazaq
|
dalınca adətən "vilayəti" (قزاق ولايتـی ) sözü əlavə olunur
|
| Xarkov
|
خارقوف
|
Xarqof
|
köhnə yazılışı[178]
|
| Xerson
|
Сары-Кермен
|
Sarıkirman
|
köhnə adı Sarı Kirman olub[179], ayrıca, Xersonun köhnə dildə yazılışı Kirsun (کرسون ، کرصون) idi
|
| Xotın
|
خوتین
|
Xotun
|
yazılışı Övliya Çələbi tərəfindən qeyd edilmiş[180] tələffüzü isə Antonio Çadırğı[181]
|
| Zmeynıy adası
|
ایلان آطاسی
|
İlan adası
|
Əsl adı "İlanada" və ya İlan adası olub və sonradan rus dilinə tərcümə olunub, hətta avropa mənbələrində "İlanada" yazılıb[182]
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Müqəddəs Pyotr bazilikası
|
|
|
Bazilika fərqli mənbələrdə:[183][184][185] Səlatin Kilsəsi (سلاطين كليساسى), Kilsə-i Sultani (كليساى سلطانى), Böyük Kilsə (بیوك كليىسا), Hökmdar sarayı (حکمدار سرایی), Divan (دیوان), Mühakimə (محکمه) deyə yazılıb. Pyotr isə Petrus (پتروس) olub. Bu kilsəyə həm də günbəzinin başında olan qızıl yumru şara görə Qızılalma deyirlər[186]
|
| Papa dövləti
|
پاپالق
|
Papalıq
|
752-ci ildən 1848 kimi olan dövləti Status Pontificius kimi adlanırdı, bunun hərfi tərcüməsi Papanın Dövləti deməkdir, lakin türk dillərində sadəcə Papalıq deyirdilər[187]
|
| Vatikan
|
پاپا قپوسی
|
Papa Qapısı (Papaqapısı)
|
Rîm Pāpā Qapūsi (Rim Papa Qapısı) kimi qeyd olunur[188]
|
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Tokio
|
ﻁﻮﻜﻳﻭ
|
Tokyo
|
Tō qalın heca, kyō isə incə heca olmaqla tarixi və müasir yazılarda ﻁﻮﻜﻳﻭ kimi yazılır[189][190][191]. İndiki rəsmi Azərbaycan dilində üçhecalı Tokio (To-ki-o) yazılışı sözü əslində ikihecalı (To-kyo / To-kö) olduğuna görə səhvdir, Azərbaycan dilinə rusca Токио sözü eyni şəkildə daxil olmuşdur.
|
| Yaponiya
|
جابرقا ، ،ژاپون ، ژاپن ، یاپونیا ، جابون ، جاوون
|
Japon, Yaponya (Yaponiya), Cabun (Cavun), Cabarqa
|
Yaponiya üçün işlənən ən qədim söz – Cabarqa (جابرقا) Mahmud Qaşğarlı Divanü Lüğat-it-Türk-dəki xəritədə qeyd etmişdir, və bu dünya tarixində Yaponiyanın ən birinci xəritəsi olmuşdur, Cabarqa çincə日本國 /rìběnguó/ Jibenqo («Yapon ölkəsi») sözündən gəlir. Daha sonrakı lüğətlərdə Japon (ژاپون ، ژاپن) sözü böyük ehtimal farscadan (və ora fransızcadan) və XIX-XX əsrlərdə latın və rus dillərindən یاپونیا (Yaponiya, Yaponya, Yaponia) sözü işlənilir. Ayrıca, Azərbaycan XX əsrə kimi dilində Cavun ~ Cabun (جابون ، جاوون) sözü Yaponiyaya aid sözlərdə istifadə olunurdu (adətən ipəkqurdları üçün)[192]
|
Yunanıstan dövləti Osmanlı imperiyasından 1830-cu illərdə Avropa dövlətləri və Russsiya köməyi ilə müstəqillik əldə edən kimi yer adlarını dəyişmə siyasətini başladı.[193][194] Müasir Yunanıstan ərazisi liqvistik və etnik cəhətdən tarix boyu çox fərqli və rəngarəng olsa da[195], yunan millətçiləri bütün (istisna olmayaraq)[196] slavyan, roman (aroman, frəng, italyan), alban, türk (həmçinin ancaq Türkiyə türkcəsinin əcdadı olan Osmanlı türkcəsi deyil, qədimi türk tayfalarının (məsələn bulqar, avar türklərinin) toponimləri də daxildir. Ayrıca türkcədən keçən ərəb, fars, və qarışıq türk-ərəb-fars toponimləri də) yer adlarına yunancaya rəsmi olaraq dəyişdi.[197] 1830-cu ildən başlayaraq son yer adları dəyişikləri 1998-ci ildə baş verdi, və bu bütün Yunanıstanın yer adlarının yarısını əhatə etməkdədir.[198] 1913-1996 illər arası 4413 yer (şəhər, qəsəbə, kənd v s.) adı dəyişdirildi. Buna əlavə olaraq, köhnə yer adlarını işlədən (şifahi və yazılı) şəxslər qanuna görə mənsuliyyətə cəlb olunurlar.[199][200] 2005-ci ildə yazılan Yunanıstandakı ad dəyişiklərini qeyd edən siyahı son dəyişiyi 1994-cü ilə aid edir.
| İndiki adı
|
Köhnə dildə qeyd olunmuş adı
|
Transliterasiya
|
Qeyd
|
| Afina
|
آتنە ، آطنە
|
Atina, Atinə
|
Orijinal Αθήνα sözündəki θ hərfi rus dilinə Ф şəklində işlənilir, lakin tarixi Azərbaycan yazılarında o səsi t (ت ya ط) əvəz edir
|
| Aleksandrupolis
|
دده آغاج
|
Dədə Ağac (Dədəağac)
|
|
| Evbeya
|
[201]اڪري بوز
|
Əyriboz
|
|
| Kefaliniya
|
كفالونيه ، سفالونی
|
Kefaloniyə, Səfaloni
|
Səfaloni və Kefaloniyə (Kefaloniyyə) şəkillərində istifadə olunub
|
| Kerkira
|
کرفوز
|
Körfüz
|
|
| Krit
|
گريد
|
Kirid (Girid)
|
|
| Lesbos
|
مدللی
|
Midilli
|
adların ikisi də yunancadır, lakin Midilli (Mytilene Μυτιλήνη) tarixi daha çox işlənilir, bunun səbəbi مدللی sözün türkmənşəli sayılması ola bilər (yəni -li'ni şəkilçi saymışlar) – مدللی (bütün mənbələrdə yazılışı eynidir) sözdə qoşalı ləm hərfi (ل) yan-yana durur (لل), bu hal ancaq ləm ilə qutarıb şəkilçi qoşulan halda yarana bilər, əks halda qoşa ləm deyil, bir ləmin üstündə şəddə olmalı idi
|
| Naksos
|
نقشه
|
Nəqşə
|
|
| Nestos
|
|
Qarasu
|
|
| Orestias
|
|
Qumçiftliyi
|
|
| Pirey
|
|
Aslan Limanı (Aslanlimanı, Aslanliman)
|
tarix boyu işləndiyi ad[202]
|
| Salamin
|
شلمینا
|
Şələminə
|
Dictionnaire Turc - Français tome second (1837) kitabında 52-ci səhifədə yazılıb
|
| Saloniki
|
سلانیك
|
Səlanik
|
|
| Samos
|
شامش
|
Şəmiş
|
Dictionnaire Turc - Français tome second (1837) 8-ci səhifədə yazılıb. Müxtəlif yerlərdə Samuz (ساموز) da yazılıb. Türkiyə dilində Sisam və Susam deyilir
|
| Samotraki
|
سمادیرك
|
Səmadirək
|
|
| Xios
|
ساقز
|
Saqqız
|
adı saqqız sözündən gəlib
|
| Xrisupolis
|
|
Sarışaban
|
|
| Yunanıstan
|
یونان
|
Yunan
|
|
| Zakinfos
|
زانت ، زانطه
|
Zanta[203], Zant[204]
|
avropa mənbələrində Zante deyə qeyd olunur
|
.jpg){kind=link}
