Qrakliani - Wikipedia

2007-ci ildə Tbilisi-Senaki-Leselidze avtomagistralının tikintisi zamanı Qrakliani dağında ilk arxeoloji tapıntılar aşkarlanmışdır^[1]. O vaxtdan etibarən professor Vaxtanq Liçelinin rəhbərliyi altında Tbilisi Dövlət Universitetinin arxeoloji ekspedisiyası həmin ərazidə işləyir^[2].

Qazıntılar zamanı insan məskəni, iki məbəd kompleksi və məzarlıq tapılmışdır. Burada tapılmış əşyalar arasında Qafqaz bölgəsi üçün unikal hesab edilən eramızdan əvvəl IV əsrə aid Cənubi Mesopotamiya möhürləri, eləcə də qızıl və bürüncdən döşətaxılma disklər^[2], daşdan kəsilmiş uşaq oyuncaqları, fars dulusçuluğunun təqlid nümunələri^[4], məişət, sitayiş, hərbi və əczaçılıq məqsədlərilə^[3] hazırlanmış əşyalar diqqəti cəlb edir.

Araşdırmalar zamanı daş məbədlərdən birində müxtəlif dinlərin izlərinə rast gəlinmişdir. Orada həm fars zərdüştlük mehrabı, həm də ənənəvi Qafqaz dinlərinə aid heykəltəraşlıq nümunələri tapılmışdır^[4].

2014-cü ilin sentyabrında Qrakliani dağındakı arxeoloji məkan tarixi abidə kimi rəsmi status almışdır. Həmin ilin payızında Gürcüstan mədəniyyət və abidələrin mühafizəsi nazirliyi burada açıq hava altında muzey yaratmaq haqqında qərar qəbul etdi^[2].

2015-ci ildə Qrakliani məbədlərinin birindəki qazıntılar zamanı mehrabın bünövrəsində məhsul ilahəsinə həsr olunmuş naməlum dildə olan bir yazı aşkar edilmişdir. Tapıntı üzərində əvvəlcədən qoyulmuş tarix eramızdan əvvəl VII əsri göstərir. 2016-cı ildə ABŞ-nin Mayami şəhərində "Beta Analytic" laboratoriyasında aparılan radiokarbon analizi göstərdi ki, bu yazı eramızdan əvvəl XI əsrin sonu — Х əsrin əvvəlinə aiddir^[5]. Belə olan halda, həmin yazının tarixi Qafqazda tapılan bir çox mühüm arxeoloji tapıntılardan daha qədimə gedib çıxır. Vaxtanq Liçeli qeyd edir ki, bu yazının hərfləri yunan və arami yazılarını xatırladır. İkinci mehrabın bir küncündə isə gil üzərində yuxarıdakı yazılardan daha fərqli cızılmış üç hərf aşkar edilmişdir. Bir məbəddə müxtəlif dillərdə olan yazıların belə qeyri-adi qonşuluğunun izahı hələ də tapılmayıb^[1][3][4][6].

Artıq on bir dəfə qazıntılar aparılmış çoxsaylı mədəni təbəqələr göstərir ki, regionda insan fəaliyyətinin tarixi daş dövründən başlayaraq 300 min ilə çatır^[3].