Tofiq Ilham - Wikipedia

Tofiq Eynəli oğlu Şahbazov 9 avqust 1941-ci ildə SSRİ respublikalarından olan Azərbaycan SSR-nin Masallı rayonunun Qızılavar kəndində anadan olmuşdur. Dövlət məmuru və kolxozçu ailəsində anadan olmuşdur. 9 yaşında məktəbə getmişdir. 14 yaşında hər iki gözündə birdən-birə görmə qabiliyyətini itirməyə başlamışdır. Görmə qabiliyyətinin kəskin azalmasından sonra xüsusi internat məktəbində təhsilini davam etdirmişdir.^[1][2]

1963-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olmuşdur. 1968-ci ildə filologiya fakültəsini bitirmiş və elə həmin il doğulduğu Qızılavar kəndində müəllim işləməyə başlamışdır. Bəzi dövrlərdə səhhətindəki problemlərə görə dərs deməmişdir. Ömrünün sonuna kimi Qızılavar kəndinin orta məktəbində ədəbiyyat müəllimliyini davam etdirmiş və 32 il orada çalışmışdır.^[3]

30 may 2000-ci ildə ürək problemlərindən vəfat etmişdir.

14 yaşından yaradıcılıqla məşğul olmağa başlamış, şeirlərini talış və Azərbaycan dillərində yazmışdır. Müxtəlif qəzet və jurnallarda çap olunmuşdur. İlk şeiri "Azərbaycan pioneri" jurnalında dərc olunmuşdur. "Lənkəran" qəzetində çoxlu şeirləri dərc olunmuşdur. "Tolışi Sədo" qəzeti nəşrə başladığı vaxtdan bu qəzetlə sıx əlaqədə olmuş və 1992-ci ildən 2000-ci ilə kimi bu qəzetdə davamlı olaraq nəşr etmişdir.^[3]

O, Zülfüqar Əhmədzadənin qoyduğu klassik talış ədəbiyyatı normalarının davamçısıdır.^[4] Tofiq İlham həmçinin, talış dilində mərsiyələr,^[5] bayatılar^[6] və qəzəllər^[7] yazmağa həvəs göstərirdi.

Şairin bəzi şeirləri müğənnilər tərəfindən mahnı kimi səsləndirilib. Müğənnilər Baloğlan Əşrəfov və Səməd Tolışi yaradıcılığa onun şeirləri əsasında mahnılarla başlamışlar. Eynilə, İsrail Məmmədov və İsmayıl Səfərov onun şeirləri əsasında mahnılar ifa etmişlər. Daha sonra müğənni Səməd Tolışinin ifasında səslənən "Nazilə" mahnısını da şairin özü yazmışdır.

Böyük qızı Ülkər ilk öncə şeirləri kağıza yazdırıb qaydaya salmaqla məşğul olmuş, sonralar bu işi kiçik qızı Azərgül davam etdirmişdir. Şairin əsərlərini özündə əks etdirən 12 kitab nəşr olunmuşdur. Şairin ölümündən sonra onun "Az tolışım" ("Mən talışam") şeirlər toplusu tədqiqatçı Əli Abduli tərəfindən İranın Rizvanşəhr şəhərində nəşr edilmişdir. Sonralar talışşünaslar Rabil Abdinov və Müşviq Abbasov şairin talış dilindəki şeirlərini vahid "Tolışə Əsəron" ("Talış əsərləri") toplusunda yığaraq iki hissədə nəşr etdirmişdilər.^[8]

Tofiq İlham öz fəaliyyətində uşaqlar üçün şeir və ədəbiyyatın yaradılmasında, xarici müəlliflərin uşaq ədəbiyyatının talış dilinə uyğunlaşdırılmasında böyük rol oynamışdır. "Kafte" ("Göyərçin") şairin nəşr olunan ilk kitabı olmuşdur. Buna böyüklər üçün şeirlər və uşaqlara həsr olunmuş şeirlərlə yanaşı, tapmacalar və başqa müəlliflərin şeirlərinin tərcümələri də daxil edilmişdir. Kitabın redaktoru fəlsəfə elmləri doktoru Novruzəli Məmmədov, rəyçisi isə "Lənkəran" qəzetinin redaktoru Şəkər Aslan olmuşdur. Zülfüqar Əhmədzadənin uşaqlar üçün ədəbiyyata verdiyi böyük töhfədən sonra Tofiq İlham XX əsr talışdilli uşaq poeziyasına və ədəbiyyatına böyük töhfələr vermiş ikinci şəxs hesab edilir.^[9][10]

1993-cü ildən ilk şeirlər toplusu işıq üzü görən Tofiq İlhamın 5 il ərzində ardıcıl 6 kitabı işıq üzü görmüşdür. O zaman kitab çapı xeyli maliyyə xərcləri tələb edirdi, lakin Tofiq İlham müəllim kimi aldığı cüzi maaşdan vəsait tapırdı.^[9]

• "Kafte" ("Göyərçin"), 1993
• "Az tolışım" ("Mən Talışam"), 2001
• "Tolışə Əsəron" ("Talış əsərləri"), 2006

• "Qızıl gül", 1995
• "İki xoruz", 1997
• "Kərbəbladan gələn səslər", 1998
• "Kitabların anası", 1998
• "Xəzinələrin açarı", 2000

• "Əmə tolışonimon" ("Biz talışıq")
• "Az tını çəş kardədəm" ("Səni gözləyirəm")
• "Dustəti" ("Dostluq")
• "Ha tolış" ("Ey Talış")
• "Çımı zıvon" ("Mənim dilim")