Inyupikce - Wikipedia
Inyupikce - Wikipedia - Haqqında Məlumat
İnyupik dili — İnyupiklərin ana dili. Eskimos-Aleut dil ailəsinin İnuit qrupuna daxildir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Alyaska ştatında və Uummarmiutun dialekti Kanadanın İnuvik və Aklavik şəhirlərində danışılır.
| İnyupik dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | Iñupiatun |
| Ölkələr | Amerika Birləşmiş Ştatları (Alyaska ştatı), Kanada |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | инп 218 |
| ISO 639-1 | ik |
| ISO 639-2 | ipk |
| ISO 639-3 | ipk |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | inu |
| Atlas of the World’s Languages in Danger | 253 |
| Ethnologue | ipk |
| ELCat | 2369 |
| IETF | ik |
| Glottolog | inup1234 |
 Bu dildə olan Vikipediya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dialektləri
redaktə- Seward Yarımadası İnyupikçəsi (İngilis dilində Seward Peninsula Inupiaq)
- Bering Boğazı İnyupikçəsi (İngilis dilində Bering Strait Inupiaq)
- Diomede
- İngalikmiut
- İmaqliq
- Wales
- Kiŋikmiut
- Tapqaġmiut
- Ukiuvaŋmiut
- Diomede
- Qawiaraq
- Qərb Qawiaraq
- Siñġaġmiut
- Qaviaraġmiut
- Ayaqsaaġiaaġmiut
- Aziagmiut
- Şərq Qawiaraq və ya Iġałuiŋmiut
- Qərb Qawiaraq
- Bering Boğazı İnyupikçəsi (İngilis dilində Bering Strait Inupiaq)
- Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində Northern Alaskan Iñupiaq)
- Malimiut
- Kotzebue
- Pittaġmiut
- Kaŋiġmiut
- Qikiqtaġruŋmiut
- Kobuk
- Kuuŋmiut
- Kiitaaŋmiut və ya Kiitaaġmiut
- Siiḷviim Kaŋianiġmiut
- Nuurvinmiut
- Kuuvaum Kaŋiaġmiut
- Akuniġmiut
- Nuataaġmiut
- Napaaqtuġmiut
- Kivalliñiġmiut
- Kotzebue
- Əsl Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində North Alaskan Inupiatun)
- Tikiġaġmiut
- North Slope İnyupikçəsi (İngilis dilində North Slope Inupiatun)
- Utuqqaġmiut
- Siḷaliñaġmiut
- Kukparungmiut
- Kunmiut
- Kakligmiut
- Sidarumiut
- Utkiavinmuit
- Nuvukmiut
- Kuulugruaġmiut
- Ikpikpagmiut
- Kuukpigmiut
- Kañianermiut
- Killinermiut
- Kagmalirmiut
- Nunataaġmiut
- Uummarmiut (xalq), Uummarmiutun (dil)
- Malimiut
Anadili
redaktə
13.500 nəfərlik etnik İnyupik əhalisindən yalnız 3000 nəfəri [2] anadilində danışa bilir. 6 – 16 yaş arası bütün İnyupik uşaqları qanuni olaraq sayları 73 olan federal Bureau of Indian Affairs məktəblərinə getməyə məcburdurlar.[3] Digər tərəfdən Alyaska ştatında 77 kənd məktəbi vardır.[4] North Slope bölgəsində dərs ili avqust ayında başlayır və cəmi 180 gün davam edir.. Barrowda orta məktəbin ən yüksək hissəsinə,keçid imtahanı Iḷisaġvik College adlı kolecdə keçirilir.
Alyaskada 1980 və 1992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali [5]
| Ayaska | etnik sayı | anadilində danışa bilənlərin sayı | % | danışa bilənlərin orta yaş həddi |
| 1980 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı |
| Yupikler | 17.000 | 14.000 | 80 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| İnyupikler | 12.000 | 5.000 | 40 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supikler | 3.000 | 1.000 | 33 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.200 | 700 | 35 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| 1992 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi |
| Yupiklər | 18.000 | 12.000 | 67 | Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi |
| İnyupiklər | 13.000 | 4.000 | 31 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supiklər | 3.100 | 600 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.100 | 400 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
Əlifbası
redaktəAlyaska İnyupik əlifbası
redaktə| A | Ch | G | Ġ | H | I | K | L | Ḷ | Ł | Ł̣ | M | N | Ñ | Ŋ | P | Q | R | S | Sr | T | U | V | Y |
| a | ch | g | ġ | h | i | k | l | ḷ | ł | ł̣ | m | n | ñ | ŋ | p | q | r | s | sr | t | u | v | y |
| /a/ | /tʃ/ | /ɣ/ | /ʁ/ | /h/ | /i/ | /k/ | /l/ | /ʎ/ | /ɬ/ | /ʎ̥/ | /m/ | /n/ | /ɲ/ | /ŋ/ | /p/ | /q/ | /ʐ/ | /s/ | /ʂ/ | /t/ | /u/ | /v/ | /j/ |
Dialektlerin əlifbası:
- Diomede : e
- Bering : w , z , zr
- Kobuk : ’
- Seward : b
Kanada İnyupik əlifbası
redaktəKanadada Uummarmiut dialektinin əlifbası:
| A | Ch | F | G | H | Dj | I | K | L | Ł | M | N | Ñ | Ng | P | Q | R | Ȓ | T | U | V | Y |
| a | ch | f | g | h | dj | i | k | l | ł | m | n | ñ | ng | p | q | r | ȓ | t | u | v | y |
| Alyaska dialekti [6] | Kanada dialekti[7] | Azərbaycanca adı |
| Uummaġmiutun | Uummarmiutun | Kanada İnyupikçəsi |
| siksrik | hikřik | Urocitellus parryii |
| qugruk | qugřuk | Amerika qu quşu |
| aaġlu | arlu | orka |
| amaġuq | amaruq | adi canavar |
| isuŋŋaġluk | ihun’ngaq | sahilqağayısı |
| kaŋuq | kanguq | qaz |
| qunŋiq | qun’ngiq | şimal maralı |
| tiġiganniaq | tiriganiaq | Qütb tülküsü |
| umiŋmak | umingmak | qoyunöküz |
Ədədlər
redaktə| Şimal Alyaska dialekti [6] | Şimal-qərb Alyaska dialekti[6] | Ukiuvaŋmiut dialekti[8] | mənası |
| atausiq | atausriq | atausiq | 1 |
| malġuk | malġuk | maġluuk | 2 |
| piŋasut | piñasrut | piŋasut | 3 |
| sisamat | sisamat | sitamat | 4 |
| tallimat | tallimat | tallimat | 5 |
| itchaksrat | itchaksrat | aġvinikłit | 6 |
| tallimat malġuk | tallimat malġuk | tallimat maġluuk | 7 |
| tallimat piŋasut | tallimat piñasrut | tallimat piŋasut | 8 |
| quliŋuġutaiḷaq | quliŋŋuutaiḷaq | qulinŋutailat | 9 |
| qulit | qulit | qulit | 10 |
| qulit atausiq | qulit atausriq | qulit atausiq | 11 |
| qulit malġuk | qulit malġuk | qulit maġluuk | 12 |
| qulit piŋasut | qulit piñasrut | qulit piŋasut | 13 |
| akimiaġutaiḷaq | akimiaŋŋutaiḷaq | agimiaġutailaq | 14 |
| akimiaq | akimiaq | agimiaq | 15 |
| akimiaq atausiq | akimiaq atausriq | agimiaq atausiq | 16 |
| akimiaq malġuk | akimiaq malġuk | agimiaq maġluuk | 17 |
| akimiaq piŋasut | akimiaq piñasrut | agimiaq piŋasut | 18 |
| iñuiññaŋŋutaiḷaq | iñuiñaġutaiḷaq | inuinaġutailat | 19 |
| iñuiññaq | iñuiñaq | inuinnaq | 20 |
| iñuiññaq qulit | iñuiñaq qulit | inuinaq qulit | 30 |
| malġukipiaq | malġukipiaq | maġluutiviaq | 40 |
| malġukipiaq qulit | malġukipiaq qulit | maġluutiviaq qulit | 50 |
| piŋasukipiaq | piñasrukipiaq | piŋasuutiviaq | 60 |
| piŋasukipiaq qulit | piñasrukipiaq qulit | piŋasuutiviaq qulit | 70 |
| sisamakipiaq | sisamakipiaq | . | 80 |
| sisamakipiaq qulit | sisamakipiaq qulit | . | 90 |
| tallimakipiaq | tallimakipiaq | tallimativiaq | 100 |
| kavluutit | . | kabluutit | 1000 |
Vikipediya versiyası
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
- ↑ Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;ref794adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ "Norman A. Chance, Growing Up in an Inupiat Village". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
- ↑ "Norman A. Chance, The Economics of Dependency". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
- ↑ Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life Arxivləşdirilib 2012-11-14 at the Wayback Machine,
- ↑ 1 2 3 "Interactive IñupiaQ Dictionary". 2015-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
- ↑ Inuvialuit Settlement Region – TK Study, August 2006[ölü keçid]
- ↑ "Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat / Future King Island Speakers". 2015-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
