366 Ci Motoatici Alay - Wikipedia

Alayın tarixi Kolçayın admiralının qoşunlarıyla döyüşlərdə iştirak etmiş Türkistan cəbhəsinin 3-cü Türkistan süvari diviziyasından öz başlanğıcını götürür. 3-cü süvari diviziyası Vətəndaş müharibəsinin qurtaran mərhələsində iştirak edirdi. 3-cü süvari diviziyası 4 avqust 1921-ci ildə Türkistan cəbhəsinin komandanlığının № 144/581-inin əmrinə əsasən buraxılıb. Onun bazasında 7-ci və 8-ci ayrı süvari briqadaları yaradılmışdılar. 7-ci ayrı süvari briqadası 30-cu illərə qədər Türkmən SSR-ında basmaçılarla döyüş əməliyyatlarında iştirak edirdi. 1931-ci ildə 7-ci ayrı süvari briqadası 8-ci dağ-süvari diviziyasına yenidən təşkil edilmişdi (dəyişilmişdi) və yerini Özbək SSR-də (112-ci dağlıq-süvari alayı) Fərqanə (diviziyanın əsas hissələri) və Namanqana dəyişdirilmişdi. 1936-cı ilin iyulunda 8-ci dağ-süvari diviziyası numerasiyanı dəyişdi və 21-ci dağ-süvari diviziyası oldu. İkinci Dünya müharibəsindən sonra birləşmənin tam adı belə oldu: 14-cü qvardiya süvari Mozır Qırmızı Bayraqlı, Suvorovun ordenləri diviziyası.

SSRİ-in Silahlı Qüvvələri Baş qərargahının 13 oktyabr 1945-ci il № Orq/1/600 Təlimatıyla bu diviziya 31-ci qvardiya mexanikləşdirilmiş diviziyasına yenidən təşkil edilmişdir. Korpusun süvari diviziyaları əsasında növbəti numerasiyayla mexanikləşdirilmiş alaylar yaradılmışdır:

• 98-ci qvardiya mexanikləşdirilmiş alayı
• 99-cu qvardiya mexanikləşdirilmiş alayı
• 100-cü qvardiya mexanikləşdirilmiş alayı

1945-ci ilin oktyabrında diviziya Zaqafqaziya hərbi dairəsinin 40-cı Ordusunun tərkibinə Azərbaycan SSR-ına yerini dəyişdirilmişdi. 31-ci mexaniki qvardiya qərargahı (qoşun hissəsi 06715) və diviziyanın hissələrinin əksəriyyəti Gəncədən 20 km şimalda Şəmkirdə yerləşdirilmişdilər. 98-ci qvardiya mexanikləşdirilmiş alayı (və ya qoşun hissəsi 18920) da həmçinin Şəmkirdə yerləşdirildi. 1957-ci ildə 31-ci qvardiya mexanikləşdirilmiş diviziyası 25-ci qvardiya motoatıcılıq diviziyasına yenidən təşkil edilmişdi. Diviziyanın xətt alaylarının numerasiyası yenidən dəyişdi:

• 366-cı qvardiya motoatıcı alayı — keçmiş 98-ci qvardiya mexanikləşdirilmiş alayıdır
• 368-ci qvardiya motoatıcı alayı — keçmiş 99-cu qvardiya mexanikləşdirilmiş alayıdır
• 370-ci qvardiya motoatıcı alayı — keçmiş 100-cü qvardiya mexanikləşdirilmiş alayıdır

17 noyabr 1964-cü ildə 25-ci qvardiya motoatıcılıq diviziyası sıra nömrəsini 23-lə əvəz etdi. Birləşmənin tam adı oldu: 23-cü qvardiya Brandenburq motoatıcılıq diviziyası. 98-ci qvardiya motoatıcılıq alayının tam yeni adı belə oldu: 366-cı qvardiya motoatıcılıq Mozır Qırmızı Bayraqlısı Suvorovun ordenləri alay. 1985-ci ildə 366-cı alay Şəmkirdən Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin inzibati mərkəzi Xankəndiyə yerini dəyişdirilmişdi. Alayın hərbi şəhərciyi onu Şuşa şəhərindən birləşdirənin yolunun yanında şəhərin yuxarı hissəsində yerləşdirilmişdi. Xankəndi qarnizonuna 366-cı alaydan başqa həmçinin onunla birlikdə yerini dəyişdirilmiş 23-cü qvardiya motoatıcılıq diviziyası tərkibindən kimya müdafiəsinin 622-ci ayrı batalyonu girdi. DQMV ərazisində 366-cı alayının yerini dəyişdirməsinə qədər böyük hərbi hissələr mövcud deyildi. SSRİ Silahlı Qüvvələri rəhbərliyinin 1985-ci ildə 366-cı alayın yerini diviziyanın qərargahından 158 kilometr məsafəyə daha cənuba (avtomobil yolu üzrə) dəyişdirməyə qərar verməsinin səbəbləri doğru məlum deyil. Rusiya və Ermənistan tərəfindən verilən mənbələrdə alayın yerini dəyişdirməsinin səbəblərinin dəyərləndirilməsi yoxdur. Azərbaycan tərəfinin fikrincə bu yerdəyişmə Zaqafqaziya Hərbi Dairəsi rəhbərliyi ilə yüksək vəzifəli erməni millətçilərinin gizli danışıqlarına əsasən baş verdi.

  Əsas məqalə: Xocalı soyqırımı

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni hərbi birləşmələri bu alayın iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal etmişdir. Bu qanlı aksiya zamanı aylarla mühasirədə saxlanılan Xocalıya edilmiş hücum nəticəsində bir gecənin içində şəhər yerlə yeksan edilmişdir. Dinc əhaliyə amansızlıqla divan tutulmuş, 613 nəfər qətlə yetirilmiş, meyitlər təhqir olunmuş, 1275 nəfər girov götürülmüşdür. Onlardan 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil. Qətlə yetirilənlərin 63 nəfəri uşaq, 106 nəfəri qadın, 70 nəfəri ahıl və qoca idi. Hərbi təcavüz nəticəsində 8 ailə tamamilə məhv edilmişdir^[1].

Qarabağ münaqişəsi başladıqdan sonra Zaqafqaziya hərbi dairəsi komandanlığı alayı itkilərdən qorumaq üçün münaqişə zonasından Gürcüstandakı Vaziani aerodromuna təxliyə olunmaq qərarına gəldi. Təxliyə əməliyyatı 4 mart 1992-ci ildə həyata keçirilməyə başlandı. Hərbi texnika Qarabağdakı erməni separatçılarına verildi, alayın şəxsi heyəti isə Qarabağı tərk etdi. Erməni separatçılarına verilən ümumilikdə 96 ədəd zirehli texnika bunlardan ibarət idi:

• 9 ədəd T-72 tankı
• 5 ədəd BTR-70 döyüş maşını
• 49 ədəd BMP-1 piyada döyüş maşını
• 28 ədəd BMP-2 piyada döyüş maşını
• 5 ədəd BRM-1k döyüş texnikası

Bu hərbi texnika ilk dəfə 6 mart 1992-ci ildə Azərbaycan Ordusunun Əsgərana hücumunun qarşısını almaq üçün istifadə olundu. Alayın tərkibində xidmət edən 22 zabit daxil olmaqla 180 əsgər erməni separatçılarının tərəfində döyüşmək üçün Qarabağda qaldı. Onların arasında Ermənistanın gələcək Müdafiə naziri Seyran Ohanyan da var idi.^[2]

Təxliyədən sonra alay 10 mart 1992-ci ildə tərxis olunaraq buraxılıb.

• Xocalı soyqırımı
• Qaradağlı soyqırımı