Azer Imameliyev - Wikipedia

XX əsrin əvvəllərindən ədəbiyyatımızda qəzəl janrını inkişaf etdirən şairlərdən biri də Məşədi Azər Hacı Məcid oğlu İmaməliyevdir.

1870-ci ildə təsis olunmuş, Bakı ədəbi mühitinin görkəmli şeir ustadlarını öz ətrafında toplayan "Məcməüş-şüəra" ədəbi məclisinin nüfuzlu üzvlərindən olan Məşədi Azərin əsl adı Xosrov olub. 15 yaşında ikən "Azər" təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlayan Xosrov İmaməliyev elə o vaxtlardan ədəbi dairələrin diqqətini cəlb etməyə başlayıb.

Şərq ədəbiyyatı ilə bərabər, Şərq dillərinin də gözəl bilicisi olan A.Buzovnalı ana dili ilə yanaşı, mükəmməl bildiyi fars, özbək dillərində də şeirlər yazıb. Tədqiqatçı Ağarəfi Zeynalov qeyd edir ki, "şair azəri türkcəsindəki qəzəllərində "Azər", farsca qəzəllərində "Rüfət", satiralarında "Azər-Əyyar", mərsiyələrində isə "Xosrov" təxəllüsləri ilə çıxış edib ki, sonuncu təxəllüs özünün adıdır. Bakı şairlərini bir araya gətirən "Məcməüş-şüəra"da tez-tez çıxış edən A.Buzovnalı sonralar onun rəhbəri də olub, bu müddət ərzində bir çox gənc şairin yetişməsində, ədəbi aləmdə tanınmasında böyük rol oynayıb. İlk dəfə Azər Buzovnalını ədəbi aləmə tanıdan məşhur milyonçu Hacı Zeynalabdin Tağıyev olub. Məhz onun göstərişi və maddi köməyi ilə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Açıq söz" qəzetinin mətbəəsində şairin "Həmvətənlərimə" adlı 800 beytlik mənzuməsini nəşr etdirib.

1970-ci ildə görkəmli Azərbaycan şairi, xalqını, vətənini sevən R.Rza redaktoru olduğu "Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası"nın I cildində şairin tərcümeyi-halını dərc etdirməklə onu elmi ədəbiyyata yenidən təqdim edib. Sonralar B.Nəbiyev, Ə.Mirəhmədov, C.Qəhrəmanov, M.Sultanov, A.Zeynalov, Ə.Tahirzadə, M.Məmmədova, Ramiz Fazeh (Paşayev) və başqa ədəbiyyatşünaslar Məşədi Azərin həyat və fəaliyyətinin, ədəbi irsinin araşdırılması ilə məşğul olub, müxtəlif səpkili elmi məqalələr çap etdiriblər.

1996-cı ildə Ədalət Tahirzadə və Rəhimağa İmaməliyev 125 illik yubileyi ilə əlaqədar M.Azərin həyat və fəaliyyəti haqqında məqalələri, şairin öz xalqına, öz torpağına bağlılığını, həyata, varlığa, insanlara böyük inamını əks etdirən "Oğuznamə", "Çingiznamə", "Bakı xanı Dərya xanın Bikə xanım ilə olan əhvalatı", "Həmvətənlərimə" poemalarını, Firdovsinin "Rüstəm və Söhrab" dastanının tərcüməsini, qəzəllərindən seçmələri, müxtəlif şeirləri, şairə ithafları və s. toplayaraq kitab halında nəşr etdiriblər.

50 ildən artıq bir zaman kəsiyində yazıb-yaradan bu qocaman şair çox zəngin ədəbi irs qoyub gedib. Onun AMEA Əlyazmalar İnstitutunun şəxsi arxivlər şöbəsindəki 12 saylı fondda mühafizə olunan əsərləri 121 saxlama vahidi altında toplanıb. Çoxsahəli yaradıcılıq xüsusiyyətlərinə malik olan A.Buzovnalının ədəbi irsinin əsas hissəsini onun lirik janrda yazdığı əsərləri təşkil edir. Yaradıcılığa heca vəznində yazdığı şeirlərlə başlasa da, Füzulinin şeir dünyasının tilsimindən çıxa bilməyən Azər sonralar əsasən qəzəllər yazıb.

Şairin ömrünün son çağlarında yazdığı qəzəllərinin əsas süjet xəttini qocalıqdan, ümumiyyətlə, zəmanədən şikayət təşkil edir:

Bütün bunlardan əlavə, qeyd etməliyik ki, Azər Buzovnalının yaradıcılığının başlıca qayəsini vətənə, millətə, insanlığa, dostluğa sədaqət və məhəbbət hissləri təşkil edir. Bu mənada türkün yaranış və qurtuluş tarixindən, mənşəyindən bəhs edən "Oğuznamə", qüdrətli türk hökmdarı Çingiz xanın həyatına dair nəzmlə yazdığı "Çingiznamə" və b. əsərləri bu gün də öz aktuallığını, dəyərini, qoruyub saxlamaqdadır.

Azər Buzovnalının Şərq, o cümlədən klassik Azərbaycan ədəbiyyatına dərindən bələd olması, ərəb, fars və türk dillərini mükəmməl bilməsi onun bədii tərcümə sahəsində də nüfuz qazanmasına səbəb olub. A.Buzovnalı Nizaminin "Məxzənül-əsrar" poemasını, "Yeddi gözəl" poemasının bir hissəsini, Sədinin "Gülüstan"ından bir neçə hekayəti, "Bustan"dan birinci üç babı, Firdovsinin "Şahnamə"sindən bir neçə dastanı, Xaqaninin, Hafizin, Xəyyamın əsərlərindən seçmələri ana dilimizə tərcümə edib. Ədib həm də dünya ədəbiyyatının incilərindən sayılan "Kəlilə və Dimnə"ni, "Yusif və Züleyxa" əsərini nəzmə çəkib. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Şərq və Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərini sevə-sevə oxuyan Azər Buzovnalı tez-tez bu irsə müraciət edib, tərcümə etməklə yanaşı, həm də bu əsərlərə iqtibaslar, nəzirələr yazıb. Görkəmli şair və klassik irsin istedadlı tərcüməçisi Azər Buzovnalının ədəbi fəaliyyəti, şəxsiyyəti və mühitinə dair araşdırmalar bu gün də davam edir. Zəngin ədəbi-bədii irsə malik olan A.Buzovnalının yaradıcılığı nə qədər tədqiq olunub araşdırılsa da, onun arxivindəki 126 vərəqlik qəzəl və 102 vərəqlik lirik şeirlər toplularından əlavə, neçə-neçə şeir dəftərləri, "Rüstəm və İsfəndiyar", "Rüstəm və Söhrab", "Rüstəm və Bürzu", "Yusif və Züleyxa" kimi irihəcmli bədii əsərlər və s. öz tədqiqatçısının yolunu gözləyir.

Azər Buzovnalının bu yaxınlarda "Nurlan" nəşriyyatında çap edilən kitabında şairin şəxsi arxivindən müasir əlifbaya keçirilmiş müxtəlif qəzəllərindən seçmələr və Firdovsinin "Şahnamə" poemasından tərcümə etdiyi "Rüstəm və Bürzu" dastanı geniş oxucu kütləsinə təqdim olunur. Kitabı AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşları Arif Ramazanov və Könül Bağırova nəşrə hazırlamışlar. Kitabın redaktoru filologiya elmləri namizədi Mehri Məmmədovadır.

• Paşa ƏLİOĞLU. "Nə söyləsəm, sözümü bir yol da alan yoxdur…"^{[ölü keçid]}