Biya Cayi - Wikipedia

Çayın uzunluğu — 301 km, hövzəsinin sahəsi — 37 000 km² təşkil edir. Teleskoe gölündən başlayaraq Katun çayı ilə birləşir, sonradan isə Ob çayın məbərində bu çayı əmələ gətirir. Yuxarı axarkarda çayı suyu nisbətən soyuqdur (10-15 °C), aşağıya doğru isə temperaturu qalxır.

Çay turistik məqsədlərlə istifadə edilir. Burada çoxlu sayda astana vardır. Onların hündürlüyü bəzən bir metrə çatır^[2]. Əsas astabaları: Yurtok, Pıjinski, Kebezenski, Sarıkoşinski, Turaçok kəndində yerləşən Kipyatok. Sonuncu astana Udalovka kəndində yerləşir. Ən sürətli axın 1-1.5 m/s təşkil edir.

Çayın qidalanmasında ısas rolu qar və yağış suları tutur. Çaya axan suyun böyük qimini Çulişman çayı verir. Bu çay Teleskoe gölünə tökülür. Gursululuq davamlıdır. İllik su sərfiyyatı 477 m³/s təşkil edir. Çay yuxarı axarda noyabrın sonu dekabrın əvvəlləri donur. Buzdan azad olma yuxarı axarlarda aprelin əvvələri, aşağı axarda isə aprelin ortalarına təsadüf edir.

1936—1989 illər üzrə susərfiyyatı^[3]

• 64 km: Bextemir (sağ) — uzunluğu 117 km
• 68 km: Talaya çayı (sol)
• 85 km: Souskanixa (sol)
• 92 km: Nenya (sağ) — uzunluğu 185 km
• 120 km: Çapşuşka (sol)
• 129 km: Kaja (sol) — uzunluğu 63 km
• 133 km: Orqa çayı (sol)
• 154 km: Uçurqa (sağ)
• 163 km: Balıksa çayı (sol)
• 166 km: Böyük Kuyut (sağ)
• 180 km: Tibezya (sol)
• 190 km: Uşpa (sağ)
• 194 km: Ulmen (sağ)
• 208 km: Polış (sol)
• 210 km: Alemçir (sağ)
• 215 km: Lebed çayı (sağ) — длина 175 км
• 238 km: Tandoşka (sağ)
• 243 km: Vava çayı (sol)
• 252 km: adsız (sağ)
• 259 km: Tukoy (sağ) — uzunluğu 54 km
• 273 km: Sarakokşa (sol) — uzunluğu 90 km
• 278 km: Kebezenka (sağ)
• 286 km: Pıja çayı (sol) — uzunluğu 103 km
• 299 km: Yurtok çayı (sağ)

Biya çayının axarı boyunca yerləşən yaşayış məntəqələri: Artıbaş, İoqan, Ust-Pıja, Kebezen, Tuloy, Verx-Biysk, Tondoşka, Turaçok, Ust-Lebed, Udalovka, Dmitrievka, Şunarak, Ozero-Kureevo, Ust-Kuyurt, Balıksa, Saydıp, Sisnovka, Staraya Ajinka, Feşrunze adına, Ust-Kaja, Novaya Ajinka, Lebyaje, Promışlennı, Novikovo, Sauskanixa, Usyatskoe, Мальцева Курья, Klyuçi, Stan-Bextemir, Maloyeniseyskoye, Yeniseyskoye, Malouqrenno, Biysk, Sorokino.

Çayın mənbəyi iki kəndin yaxınlığından başlayır Artıbaş və İoqan. İoqanda iri kolxoz mövcuddur. Turizm inkişaf etdirilir. Poçt daimi fəaliyyət göstərir. Artıbaşda «Zolotoe ozero» istirahət düşərgəsi mövcuddur.

Verx-Biyskdə bir çox mağazalar vardır. Bu kənddən Qorno-Altaya yol gedir.

Turoçak Altay Respublikasında rayon mərkəzidir. Burada internet, beynəlxalq telefon xətti və Qorno-Alyaya gedən yol vardır. Qorno-Altay, Biyska avtobuskar işləyir.

Udalovka kəndi yaxınlığında Biyanın sol sahilində İkanostas qayası yerləşir. 1940-ci ildə məktəb müəllimi Turoçaka kəndinin sakini İvan Sıçyov Qayada Lelinin barelefini hazırlamıışdır.

Biysk şəhəri Biya və Katuni çaylarının bitişdiyi 30 km yuxarı axarda yerləşir.

2009-cu ilə olan məlumata görə Biya çayı mənsəbdən Biyski çay limanına qədər gəmiçilin üçün yararlıdır (22 км).

60-х — 80-х illərdə mövcud olmuş daimi naviqasiya (sərnişin və meşə materiallarının daşınması):

• yaz-yay dövrü (iyunun ortalarına qədər) — bütün axar boyunca;
• yay dövrü (iyunun ortalarından — avqustun ortalarına) — Turoçak kəndinə qədər;
• payız dövrü (avqustun ortalarından donana qədər) — Ozero-Kureevo kəndinə qədər.

Biysk su idmanı direktoru Viktir Frankın sözlərinə görə Kommulanı körpüsündə sonuncu gursululuq 2006-cı ildə müşahidə edilmişdir^[4].

• Artıbaş kəndi ilə İoqaç kəndi arasında körpü.
• Qorno-Altaysk — Turoçak magistralı üzərində körpü.
• М-52 magistralında (Biysk) körpü.
• Kommunalnı körpüsü.
• Biyskdə körpü.