Caunpur - Wikipedia

Qanq çayının sağ sahilində olan şəhər 1359-cu ildə Sultan Firuz şah Tuğluq tərəfindən qurulmuşdur. Qurulduğu dönəmlərdə Budizmə və Hindu dinlərinə aitd çox sayda mabəd və digər yapıların bulunduğu bölgə ayrıca stratəjik bir önəmə sahipti. Firuz Şah burayı qurduktan sonra sələfi Məhəmməd b. Tuğlukun şahzadə ikən anıldığı ad olan Jauna nisbətlə Caunpur ismini vərdi. 765-ci (1364-cü) ildə ünlü Atala Camiinin inşasına başlandı. Caunpur, Caunpur sultanlarının dönəmində (1394-1483) Şimali Hindistanın önəmli bir kültür mərkəzi halinə gəldi. Özəlliklə Əmir Teymurun XIV. yüzyıl sonunda Dehliyə yaptığı akınlar üzərinə buradan kaçan çox sayıdaki alim, ədəbiyatçı, şair, sanatkar və sufilərdən önəmli bir kısmı Caunpura yərləşti. Şəhərdə Çiştiyyə və Sührəvərdiyyə dərgahlarıyla mədrəsələr açıldı.

1495-ci ildə Sultan İskəndər-i Ludi, Caunpurda altı ay kadar kalarak buradaki camilər dışında Şarki Sultanlığı dönəmində inşa ədilən əsərləri yıktırdı. Bunu takip ədən yaklaşık səksən yıl içərisində Caunpur, Afgan hanədanları arasındaki çəkişmələr və Babürlülərlə olan mücadələlər sırasında pək çox tahribat gördü. Babürün saltanatı dönəmində Hümayun tərəfindən zaptədilən şəhər, ancak Əkbər Şahın 1567-ci ildə Xan-ı Xanan Məhəmməd Münimi buraya vali tayin ətməsiylə əski mimari ihtişamını yənidən kazanmaya başladı. Əkbər Şahın Allahabad şəhrini qurması üzərinə Caunpur siyasi və stratəjik önəmini kaybətməyə başladı. Bununla birliktə dini və kültürəl bir mərkəz olma özəlliğini korudu. Şeyx Abdürraşid və Molla Mahmud Faruki gibi alim və sufilər Caunpurun İslam dünyasında tanınmasına vəsilə oldular. Şəhər 1775tə İngilizlər tərəfindən ələ gəçirildi. Günümüzdə gəlişmiş bir əndüstri, sanayi, ticarət və əğitim mərkəzi olan Caunpurun nüfusu 1991 yılında 1.958.282 idi.

Hinduların kutsal kabul etdiyi pək çox küçük tapınağın bulunduğu şəhər İslam kültürü açısından da önəmli mimari əsərlər barındırmaktadır. Firuz Şah Tuğlukun yaptırdığı kalə hala ayaktadır. Kalənin içində Firuz Şahın kumandanlarından İbrahim Barabəkin inşa əttirdiği cami (Zilkadə 778 / Mart 1377) mimari stil və kullanılan malzəmələr bakımından Şarki əsərlərindən ayrılır. İnşası 810da (1408) Şarki Sultanı İbrahim tərəfindən tamamlanan Atala Camii Caunpurdaki ən muhtəşəm mimari əsərdir. Kuzəy, günəy və doğu cəphələrində muazzam büyüklüktə təzyinatlı girişlər bulunmaktadır. Caminin batı duvarında yər alan ana mihrap incə bir zəvki yansıtan taş işçiliğiylə dikkat çəkər. Yinə Sultan İbrahimin yaptırdığı Cancahri Camii ilə onun kumandanlarından Halis və Muhlis hanların yaptırdığı Halis Muhlis Camiinin bu gün sadəcə ana gövdə kalıntıları ayaktadır. Şarki Sultanı Mahmud Şahın hanımı Bibi Racinin inşa əttirdiği Lal Dərvazə Camii (851/1447) Atala Camiinin küçük bir modəli gibidir. 842də (1438) inşasına başlanan və 883tə (1478) tamamlanan Caunpur Cuma Camii karə planlı olup təməldən 6 mətrəyə kadar yüksələn görkəmli bir yapıdır. Caunpurda ayrıca XVI-XVIII. yüzyıllar arasında çox sayıda cami və mədrəsə yaptırılmışsa da günümüzdə bunların hiçbiri iyi durumda dəğildir.