Deni Sassu Nqesso - Wikipedia

Mboçi qəbiləsinin üzvü Sassu-Nqesso 23 noyabr 1943-cü ildə Konqonun şimalında yerləşən Oyo bölgəsindəki Edu kəndində anadan olub. Jülyen Nqesso və Emiliyen Muebaranın oğludur. Nqesso ailənin ən kiçiyidir. Atası Jülyen Eduda məşhur ovçu rəisi idi. İbtidai təhsilini Fort Russedə, indiki Ovandoda alıb. 1956–1960-cı illərdə Dolisi Kollecində oxumuşdur. 1960-cı ildə ölkəyə müstəqillik verilməmişdən öncə orduya qatılmışdır. Bacarıqlı olduğu üçün Əlcəzairə hərbi təhsil almağa göndərildi. 1962-ci ildə Konqoya qayıtdı və ikinci leytenant rütbəsi ilə zabit sıralarına təyin edildi. Konqo elit paraşüt alayına qoşulmadan öncə leytenant rütbəsi aldığı Fransada Sent-Miksan Hərbi Məktəbində təhsil aldı. 1965-ci ildə yaradılan Konqo Ordusunun ilk zabitlərindən biri idi. Hava qrupu, Ordu və Brazzavil Hərbi Bölgəsinə komandanlıq etmiş, daha sonra Dövlət Təhlükəsizliyi Kəşfiyyat şöbəsinə təyinat almışdır. Kapitan, daha sonra komandir və polkovnik rütbələrinə yüksəldikdən sonra ordu generalı olmuşdur.

Sosialist meyllərə sahib olub və 1963-cü ilin avqust ayında "Üç şanlı" jurnalında Fyulber Yulou ilə müxalifəti dəstəkləməsindən yazılır. Mariyen Nquabinini hakimiyyətə gətirən 1968-ci il hərbi çevrilişinin bir hissəsi olub və 1969-cu ilin dekabrında Konqo İşçi Partiyasının qurucu üzvü idi.

1970-ci ildə Sassu-Nqesso Təhlükəsizlik rəisi və Prezident Şurasında Nazir vəzifəsinə gətirildi. Dekabrın 5-dən 12-dən 1975-ci il tarixində keçirilmiş KİP Mərkəzi Komitəsinin fövqəladə iclasında partiyanın siyasi bürosu ləğv edildi və Nqesso üzvlərindən biri olmaqla beş nəfərlik İnqilab Xüsusi Heyəti yaradıldı. Nquabini 1977-ci ilin martında öldürüldü, Nqesso polkovnik Joakim Yombi-Opanqonun dövləti idarə edən Hərbi Komitəsinə qısa müddət rəhbərlik edərək nəzarətin qorunmasında əsas rol oynadı. Sassu-Nqesso polkovnik rütbəsi və KİP sədr müavini vəzifəsi ilə mükafatlandırıldı. Yombi-Opanqo korrupsiya və siyasi çevriliş ilə günahlandırılan çevriliş nəticəsində hakimiyyətdən 5 fevral 1979-cu ildə imtina etdi. 8 fevralda KİP yeni prezident olaraq Nqessonu seçdi və KİP-in Üçüncü Fövqəladə Konqresində vəzifəsi 27 mart 1979-cu ildə yekdilliklə təsdiq edildi.

Yeni seçilmiş prezident olaraq Sassu-Nqesso Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə ölkənin borcları barədə danışıqlar apardı, Fransa və ABŞ-dən gələn xarici investorların neft və mineral çıxarma əməliyyatlarında fəaliyyət göstərməsinə icazə verdi. Sovet İttifaqı ilə iyirmi illik dostluq müqaviləsi bağlamaq üçün 1981-ci ildə Moskvaya da getdi.

Sassu-Nqesso partiyanın 27–31 iyul 1984-cü il tarixlərində keçirilmiş Üçüncü Konqresində beş il müddətinə KİP Mərkəzi Komitəsinin Prezidenti və Respublika Prezidenti vəzifəsinə yenidən seçildi, 10 noyabr 1984-cü ildə yeni müddətinə and içdi və bu münasibətlə Yombi-Opanqonun sərbəst buraxılması barədə əfv verdi. 1986–1987-ci illərdə Afrika Birliyinin sədri oldu. 1987-ci ilin sonunda Fransanın köməyi ilə ölkənin şimalındakı ciddi hərbi üsyanın qarşısını aldı.

26–31 iyul 1989-cu il tarixində KİP-in Dördüncü Konqresində Sassu-Nqesso yenidən KİP Mərkəzi Komitəsinin Prezidenti və Respublika Prezidenti seçildi. Şərqi Avropanın sosialist dövlətlərinin çökməsi ilə Fransanın təsiri artdı, Sassu-Nqesso ölkəni kapitalizmə gətirmə planını hazırlamağa başladı. 1989-cu ilin dekabrında hökumətin iqtisadiyyata nəzarət edə bilmədiyini açıqladı və siyasi məhbuslar üçün qismən əfv elan etdi. Növbəti ildə uğursuz iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmağa və korrupsiya səviyyələrini azaltmağa çalışdı. 1990-cı ilin sentyabrından KİP xarici siyasi partiyalara icazə verdi. Sassu-Nqesso Amerika Birləşmiş Ştatlarına simvolik dövlət ziyarəti etdi və həmin il yeni şərtli BVF krediti almağı bacardı.

1991-ci ilin fevralında milli konfrans açıldı, müxalifət konfransı idarə etdi və konfransın öz suverenliyini elan etməsi Sassu-Nqesso tərəfindən etirazla qarşılanmadı. 1991-ci ilin iyununda sona çatan konfrans 1992-ci ildə təyin olunmuş seçkilərə keçid dövründə Andre Milonqonu Baş nazir seçdi. Milonqoya icra səlahiyyətləri verildi və Sassu-Nqesso lider olaraq qaldı. Sassu-Nqessonun gücü konfransda o qədər məhdud idi ki, keçid hökumətinin razılığı olmadan Konqo xaricinə çıxmasına qadağa qoyuldu. Konfrans zamanı bəzi nümayəndələrin ciddi tənqidlərinə məruz qaldı. Nəhayət, 26 apreldə edilən tənqidlərə cavab olaraq reaksiya verdi.

1992-ci ilin iyun-iyul aylarında keçirilən parlament seçkilərində KİP Milli Məclisdə 125 yerdən yalnız 19-u qazandı, Pan-Afrika Sosial Demokratiya Birliyi həmin ilki seçkilərdə qələbə çaldı, Konqo Demokratiya və İnteqral İnkişaf Hərəkatı isə Milli Məclisə çıxa bildi. 1992-ci ilin avqust ayında keçirilən prezident seçkilərində Sassu-Nqesso səslərin 17%-i ilə üçüncü yeri tutdu. Şimalda güclü müqavimət göstərsə də, ölkənin qalan hissəsində səs toplaya bilmədi. İkinci tur Paskal Lissuba ilə Bernar Kolelas arasında keçirildi, Sassu-Nqesso ikinci turda səslərin 61%-i qazanan Lissubanı dəstəklədi, lakin KİP Lissabu dövründə hökumətdə daha az post qazandıqdan sonra müxalifətə keçdi.

1993-cü ilin noyabrından 1994-cü ilin dekabrınadək Konqo Respublikasında baş vermiş ilk vətəndaş müharibəsində Sassu hökumətə qarşı çıxdı və atışmalarda təxminən 2.000 adam öldü. Sassu 1996-cı ildə yeddi ay Parisdə qaldı və 26 yanvar 1997-ci ildə iyul ayında keçirilməsi planlaşdırılan prezident seçkilərində iştirak etmək üçün geri döndü.^[3]

1997-ci ilin may ayında Sassu-Nqessonun Yombi-Opanqonun iqamətgahının yerləşdiyi Ovandoya səfəri tərəfdarları ilə Yombi-Opanqonun tərəfdarları arasında şiddətin başlamasına səbəb oldu. 5 iyun 1997-ci ildə hökumət qüvvələri Sassu-Nqessonun evini mühasirəyə aldılar. Hökumət qüvvələri ilə Sassu-Nqessonun Kobras adlanan döyüşçüləri arasında döyüşlər başladı və ikinci vətəndaş müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu. Oktyabr ayına qədər müharibənin sonunda Angola əsgərləri tərəfindən kömək alan Sassu-Nqesso ölkənin idarəsini əlinə aldı və 25 oktyabrda Prezident olaraq and içdi.^[3]

Hökumət qüvvələrinin ərazilərin əksəriyyətinə nəzarət etməsi ilə 1999-cu ilin dekabrında sülh müqavilələri imzalanmışdı, lakin bütün üsyançı qruplar bu razılaşmaları imzalamadı. 20 yanvar 2002-ci il tarixli konstitusiya referendumu Prezident seçkilərini dəstəklədi.

10 mart 2002-ci ildə Sassu-Nqesso səslərin 90%-i ilə qalib gəldi. Digər rəqibi Andre Milonqo seçki saxtakarlığını iddia edərək seçki gününə üç gün qalmış namizədliyini geri götürdü. 2002-ci ilin yanvarında prezidentə yeni səlahiyyətlər verən və prezidentlik müddətlərini beş ildən yeddi ilə uzadılan yeni konstitusiya hazırlandı. 2002-ci il seçkiləri şiddətsiz keçsə də, müxalifət partiyaları tərəfindən iştirakın olmaması səbəbindən Sassu-Nqesso rejiminə legitimlik qazandırdı. Sassu-Nqesso 14 avqust 2002-ci ildə and içdi.^[4]

1986–1987-ci illərdə Afrika Birliyi Təşkilatının sədri vəzifəsində çalışmış, 2006-cı ilin yanvarında bu vəzifəyə yenidən seçilmişdir.

Sassu-Nqesso 2006-cı ilin dekabr ayında partiyanın Beşinci Fövqəladə Konqresində KİP Mərkəzi Komitəsinin Prezidenti vəzifəsinə yenidən seçildi. Sassu-Nqesso hökumətinin 1999-cu ildə 353 konqolu qaçqının yoxa çıxmasında rolu ilə əlaqədar 2007-ci ilin yanvarında Fransa Hakimlər Heyəti tərifindən iddia edilənlərlə əlaqədar rəsmi istintaqı yenidən başlatdıqdan sonra, bu, Sassu-Nqessonun beynəlxalq nüfuzuna zərbə vurdu.^[5]

2009-cu il prezident seçkilərində müxalifət nəticələri boykot etdi, 14 avqust 2009-cu il tarixində Brazzavildə yeddi il müddətinə and içdi. Sassu-Nqesso andiçmə mərasimində də əhəmiyyətli açıqlama verərək 1997-ci ildə devrildikdən sonra sürgünə getmiş və cinayətlərdən məhkum edilmiş Paskal Lissubanın əfvi üçün əfv qanun layihəsi hazırlayacağını söylədi. Sassu-Nqesso əfv layihəsinin 2009-cu ilin sonuna qədər Parlamentə təqdim olunmasını istədiyini söylədi. Onun fərmanı ilə Konqo Respublikası 2010-cu ildə Fransadan müstəqilliyinin 50 illiyini qeyd etməyə hazırlaşdı. 15 avqust 2010-cu ildə müstəqilliyi qeyd etmək üçün minlərlə əsgər və mülki şəxsin iştirak etdiyi parada rəhbərlik etdi.^[6]

27 mart 2015-ci il tarixində Sassu-Nqesso hökumətinin 2002-ci il konstitusiyasını dəyişdirmək üçün referendum keçirəcəyini və onun ardıcıl olaraq üçüncü dəfə prezident vəzifəsinə başlamasına imkan verəcəyini bildirdi. Konstitusiyanın dəyişdirilməsi təklifi seçicilər tərəfindən bəyənildi və 92.96% lehinə səslə qəbul edildi. İştirak 72.44% səviyyəsində qeydə alındı. Müxalifət səsverənlərin az olması səbəbindən nəticələrin ləğv edilməli olduğunu müdafiə etdi.^[7]

23 mart 2021-ci il seçkilərində seçki komissiyası səslərin 88%-dən çoxunu qeydə aldı və Sassu-Nqessonun yenidən seçildiyini elan etdi.^[8]

2006-cı ilin sentyabr ayında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisinin iclasında, Sassu-Nqessonun ailəsi 130.000 funt sterlinqə başa gələn 44 otaqlı hoteli kirayələdi. Uoldorf-Astoriya təxminən 14.000 funt sterlinqlik otaq xidməti, 400 funt sterlinqlik iki şüşə şampan da daxil olmaqla beş gecəlik qalma müddətini Sassu-Nqessonun hesabına yazdı. İngilis qəzeti "The Sunday Times" tərəfindən "İngiltərənin 2006-cı ildə Konqo Respublikasına humanitar yardım verdiyi 106.000 funt sterlinqdən daha çox" olduğuna diqqət mərkəzinə gətirdi.^[9]

2007-ci ilin iyul ayında İngilis QHT Qlobal Şahidləri veb saytında Prezidentin oğlu Deni Kristel Sassu-Nqessonun ölkədəki neft satışından əldə edilən yüz minlərlə dollar pul xərclədiyini göstərən sənədləri yayımladı. Sənədlər göstərir ki, təkcə 2006-cı ilin avqust ayında Konqo dövlət neft şirkəti KMNŞ-in marketinq şöbəsi olan Kotrad rəhbəri Deni Kristel Luis Vuitton və Roberto Kavalli kimi dizaynerlərin işlərinə 35.000 dollar xərclədi. İdarəetmə şirkəti "Schillings" bu məlumatı gizlətməyə çalışsa da, bu uğursuzluqla nəticələndi.^[10]