Fifa Dunya Kuboku Mukafat - Wikipedia

Futbol üzrə ilk dünya çempionatlarında qələbəyə görə verilən mükafat əvvəlcə "Qələbə" (ing. Victory) adını daşıyırdı. Ancaq buna baxmayaraq kubok daha çox "Dünya kuboku" (ing. World Cup, fr. Coupe du Monde) adı ilə məşhur idi.^[1][2] Kubok, turniri qazanan komandaya müvəqqəti olaraq veriləcək, hər hansı bir komanda toplamda üç dəfə çempion olduğu təqdirdə isə kubokun əbədi sahibi olacaqdı.^[3] Fransız heykəltaraş Abel Laflyor tərəfindən hazırlanan kubok 925 əyarlı qızıl suyuna salınmış gümüşdən və lazuritdən hazırlanmışdı.^[4] Kubokun hündürlüyü 35 santimetr, çəkisi isə 3.8 kiloqram idi. Kubokun üzərində qədim yunan mifologiyasında qələbə, zəfər ilahəsi sayılan Nika təsvir olunmuşdu. Kubok səkkizbucaqlı mavi-ağ bir lazurit dayağa oturdulmuşdu.^[5] Kubok 1930-cu ildə Uruqvayda təşkil olunmuş ilk FİFA Dünya Kubokuna 21 iyun 1930-cu ildə Cenevrədən səfərə çıxmış və turnirdə mübarizə aparacaq olan Fransa, Belçika və Rumıniya milli komandalarının heyətini, həmçinin turnirdə iştirak edəcək hakimlərdən üçünü və bəzi FİFA rəsmilərini də daşıyan Konte Verde adlı gəminin göyərtəsində aparılıb.^[6] Turnirin qalibi olan Uruqvay millisi kuboku qazanan ilk komanda olub. Uruqvayın adı dayağın üstünə vurulmuş qızıl lövhələrdən birinin üzərinə həkk olunub.^[5][7]

Kubok ikinci dünya müharibəsi dönəmində 1938-ci il dünya çempionatında qalib olmuş İtaliyaya məxsus idi, bu səbəbdən mükafat İtaliyada saxlanılırdı. Mükafat nasistlərin əlinə keçməsin deyə FİFA-nın vitse-prezidenti və İtaliya Futbol Federasiyasının prezidenti Ottorino Barassi kuboku saxlanıldığı Romadakı bankın anbarından gizlin olaraq çıxarmış, və ayaqqabı qutusuna qoyaraq öz çarpayısının altında gizlətmişdir.^[4] 1929-cu ildə vəfat edən FİFA-nın sabiq prezidenti Jül Rimenin xatirəsinə kubokun adı 1946-cı ildə dəyişdirilərək Jül Rime Kuboku adlandırılmışdır.^[4] Müəyyən zaman ərzində kubokun dayağının dörd üzünə ilk dörd turnirdə hərəyə iki dəfə çempion olmuş Uruqvay və İtaliyanın adları həkk olunub.^[7] 1950-ci ildə dörd üzünə də vurulmuş qızıl lövhələrin dolmasından sonra dayaq daha uzun səkkizbucaqlı dayaqla dəyişdirilib. 1954-cü il FİFA Dünya Kubokunu qazanan komandaya yeni dayaqlı kubok verilib.^[7] Bu dəyişiklikdən sonra kubokun uzunluğu 35 sm, çəkisi isə 3,8 kq olmuşdur.^[4] 1958-ci il FİFA Dünya Kubokunu qazanan Braziliya millisinin kapitanı Hilderaldo Bellini kuboku aldıqdan sonra protokolu pozaraq onu iki əli ilə tutmuş və başının üstünə qaldırmışdır. Bu hərəkat daha sonralar ənənəyə çevrildi və kuboku alan hər bir komandanın kapitanı tərəfindən təkrar olundu.^[8]

Kubok 20 mart 1966-cı ildə İngiltərədə keçiriləcək dünya çempionatına dörd ay qalmış Metodist Sentral Holl-da xalqa nümayiş olunması üçün təşkil olunmuş açıq sərgi zamanı oğurlanıb.^[9] Kubok hadisədən yeddi gün sonra, martın 27-də Londondakı parkların birində, Pickles adlı bir it tərəfindən qəzetə bükülmüş vəziyyətdə tapılıb.^[10] Bu hadisədən sonra İngiltərə Futbol Federasiyası kuboku etibarlı sayılan zərgər Corc Bördə əmanət etmiş və kubok ölkədəki müxtəlif sərgilərə Börd tərəfindən aparılmışdır. İngiltərə Futbol Federasiyası FİFA-ya təhlükəsizlik səbəbiylə sərgilərdə kubokun surətinin sərgilənməsi təklif etmişdir. Lakin FİFA bu təklifi rədd etmişdir, buna baxmayaraq federasiya Bördə gizlin olaraq kubokun surətini hazırlamasını tapşırmışdır. Kuboku İngiltərə millisinin qazanmasından sonra bir polis məmuru İngiltərə komandasının oyunçusu Nobbi Staylzın əlindəki orijinal kuboku almış və əvəzində ona kubokun surətini vermişdir. Kubokun bu surətinin varlığı haqqında məlumat yalnız 1997-ci ldə, Bördün ölümündən iki il sonra ailəsi tərəfindən təşkil olunan auksionda satışa çıxarılmasından sonra alınıb. Kubok, 254.500 funt sterlinq qarşılığında FİFA tərəfindən satın alınıb.^[11] Surət 2001-2010 illəri arasında Prestonda, 2012-ci ildən etibarən isə Mançesterdə yerləşən Milli Futbol Muzeyində nümayiş etdirilir.^[12]

1970-ci il FİFA Dünya Kubokunda kubok tarixindəki üçüncü çempionluğunu əldə edən Braziliya millisi kubokun əbədi sahibi olmağa haqq qazandı.^[3] Kubok Braziliya Futbol Federasiyasının Rio-de-Janeyrodakı mərkəzində sərgilənməyə başlandı. 20 dekabr 1983-cü ildə buradan oğurlanan kubok hələ də tapılmayıb.^[13] 1984-cü ilin ortalarında Eastman Kodak şirkəti FİFA-dan icazə almış və 1,8 kq qızıldan istifadə edərək kubokun surətini hazırlamışdır.^[13][14] FİFA 2015-ci ilin yanvarında Sürixdəki mərkəzi binasının zirzəmisindəki anbardan ilk kuboka aid dayağın tapıldığını açıqlayıb.^[5]

Jül Rime Kubokunu Braziliyanın almasından sonra turnirdə çempion olan komandalara verilməsi üçün yeni bir kubokun hazırlanmasına ehtiyac duyulub. Yeddi ölkədən əlli üç fərqli eskiz FİFA-ya təqdim olunub. Bunların arasında italyan heykəltaraş Silvio Qassaniyanın təqdim etdiyi əl işi bəyənilib.^[15] 36,5 sm hündürlüyündə 6,175 kq ağırlığında olan və 18 əyar qızıldan hazırlanan kubok,^[15] İtaliyanın Milan rayonundakı Paderno Dunyano qəsəbəsində yerləşən GDE Bertoni adlı şirkət tərəfindən hazırlanıb.^[16][17] Yer kürəsini tutan iki insan fiqurundan ibarət olan üst hissə, 13 sm diametrli dairəvi, iki laylı malaxit dayağın üzərində qurulub.^[15] İngilis kimyaçı Martin Polyakov kubokun bütövlükdə qızıldan hazırlanmadığını və içinin boş olduğunu, dolu olacağı halda kubokun çəkisinin ən azı 70 kq olacağı fikrini irəli sürmüşdür.^[18]

Yeni eskizin ilk dəfə təqdim olunduğu 1974-cü il FİFA Dünya Kubokunda qalib Qərbi Almaniya komandası olub. 1994-cü il FİFA Dünya Kubokundan sonra kubokun alt hissəsinə 1974-cü ildən etibarən keçirilən turnirlərin illəri və turnirləri qazanan ölkələrin adları rəsmi dillərində yazılmağa başlayıb.^[14] 2010-cu il FİFA Dünya Kubokunu qazanan İspaniyanın adı isə ölkənin rəsmi dili olan ispan dilində deyil ingiliscə yazılmışdır.^[19] Hal-hazırda kubokun altında 10 qalib ölkənin adı yazılmış vəziyyətdədir, bütövlükdə kubokun alt hissəsinə 17 ölkə adının sıxışacağını nəzərə alsaq, 2038-ci ildə təşkil olunacaq turnirdən sonra kubokun bu hissəsində ölkə adının yazılması üçün boş sahə qalmayacaq.^[14] İndiki FİFA əsasnamələrinə görə bu kubok heç bir ölkəyə əbədi olaraq verilmir, ancaq bunun əvəzinə qalib komandaya kubokun qızıl suyuna salınmış surəti təqdim edilir.^[15]

FİFA-nın sponsorlarından olan The Coca-Cola Company, 2006-cı ildən etibarən hər turnir ərəfəsində kuboku müxtəlif ölkələrin fərqli şəhərlərində nümayiş etdirir.^[20][21][22] 10 oktyabr 2015-ci ildə 2016-cı il UEFA Avropa Kubokunun seçmə mərhələsi çərçivəsində Bakıda oynanılan Azərbaycan və İtaliya milli komandalarının görüşündən öncə Bakı Olimpiya Stadionunda İtaliya millisinin 1934, 1938-ci illərdə qazandığı Jül Rime Kuboku və 1982, 2006-cı illərdə qazandığı FİFA Dünya Kubokunun surətləri azarkeşlərə nümayiş olunub.^[23][24]

• Jül Rime
• FİFA Dünya Kuboku
• Milli Futbol Muzeyi

• The story of the 1966 theft The Observer
• FIFA Trophies (PDF) Arxivləşdirilib 2019-05-15 at the Wayback Machine
• Official website of Silvio Gazzaniga, the sculptor of the trophy
• Poliakoff, Martyn. "Chemistry of the World Cup Trophy". The Periodic Table of Videos. University of Nottingham. 2010.