Muellif Huquqlarinin Pozulmasi - Wikipedia

Əqli mülkiyyət hüquqlarının qorunması tək Azərbaycan üçün deyil, bütün dünya ölkələri üçün prioritet istiqamətlərdən biridir. Hazırda piratlıq bütün dünya üzrə silah alveri və narkomaniyadan sonra üçüncü yerdə durur. Piratlıqdan gələn gəlir beynəlxalq illik ticarətin 200 milyard ABŞ dollarını təşkil edir. Bu qeyri-qanuni biznesin aparıcı qüvvəsi mütəşəkkil cinayətkarlıqdır. 2008-ci ildə dünyada yalnız rəqəmli şəbəkədə 40 milyarddan artıq qeyri-qanuni musiqi faylları mübadiləsi həyata keçirilib. Bu isə həmin mübadilədə piratlığın səviyyəsinin 95 faiz olması deməkdir.^[2]

Müəllif hüquqlu məhsulların qeyri-qanuni yüklənməsi və MP3 formasında İnternetdə paylaşılması MP3 faylların kəşfi və İnternetin yaranmasından sonra hətta NAPSTER şirkətinin dağılması və RIAA (Amerika Audio-Visual Məhsullar Sənayesi Assosasiyası) tərəfindən qaldırılan bir çox məhkəmə işlərinə baxmayaraq günümüzdə ən gözəçarpan nümunə olaraq qalmaqdadır. Film studiyaları tərəfindən film ekranlaşdırılmadan əvvəl kino təndiqçiləri, müxtəlif film mükafatları üzrə münsiflər heyəti üzvləri, kino sənayesi mütəxəssisləri və s. üçün yayımlanan tanıdıcı DVD-lər(Promotional Screener DVDs) icazəsiz film surətlərinin çoxaldılmasının əsas mənbəyi olduğundan MPAA(Amerika Film Assosasiyası) bir neçə dəfə bu DVD-lərin istifadəsini məhdudlaşdırmağa cəhd göstərmişdir. Filmlərin surəti həmçinin kinoteatra gizli formada kameranın gətirilib filmin lentə alınması ilə də çoxaldıla bilinir, lakin bu halda filmin keyfiyyəti olduqca aşağı olur.

Bir çox hallarda müəllif hüququ sahibləri qayda pozuntularına cavab olaraq satılan DVD-lərin üzərində xəbərdarlıq qeydlərindən istifadə etsələr də, bu bir çox hallarda alıcının qanuni haqlarına uyğun gəlmir. Belə ki ki, ABŞ-də alınan bir DVD-nin dəyişdirilməsi, satılması və ya başqasına verilməsi qanuni sayılır.

Kanada və bəzi Avropa ölkələrində isə surəti çıxarılmış audio faylların paylaşılması qanuni sayılır.

Bootleg rəsmi olaraq sənətçinin özü və ya onun bağlı olduğu şirkət tərəfindən hələ tanıdılmamış audio visual məhsulların əldə edilməsini nəzərdə tutan bir termindir. Buraya demolar və ya canlı konsertlərdən qeyri-qanuni çəkilişlər daxil edilə bilər. Musiqi həvəskarları bu termini satışa artiq çıxarılmış materialların surətinin çıxarılması olan piratlıqdan ayirmaga çalışmaq üçün istifadə etsələr də bu tərz materialların da yayımlanması hələ də qanuna ziddir.

Mətnlərin icazəsiz istifadəsi də müəllif hüquqlarının pozulması hesab olunur. İnternetdə müxtəlif mətnlərin müəllifin icazəsi olmadan bir internet saytından digərinə köçürülməsi olduqca geniş yayılmışdır. Roberta Beach Jacobson Copyrights and Wrongs (Müəllif hüquqları və xətalar) məqaləsində yazıçıların işlərinin saytlar tərəfindən uyğunsuz istifadəsini tənqid etmişdir. Maraqlısı budur ki, məqalə yüzlərlə müxtəlif saytlara köçürüldüyündən onların bir çoxu bu iş üzərində müəlliflik hüququna iddialıdır və ya məqaləni oxunması üçün müəyyən haqq tələb edirlər.

"Sample Troll" az istifadə olunan bir neologizmdir. Hal-hazırda bir çox firmalar köhnə mahnıların müəllif hüquqlarını alaraq onlardan ibarət portfel yaradır. Hər hansı bir ifaçı bu mahnıları ifa etmək istədikdə isə dərhal haqq iddiasına başlayan bu şirkətlət bir qədər aşağılayıcı bir ifadə olan "Sample Troll"şəklində adlandırılmışdır.

Serverlərin imkan verdiyi İnternet zəminli müəllif hüquqları pozuntuları bu barədə daha aşağı sərtlikdə qaydaları olan ölkələr üçün daha geniş yayılmış bir təcrübədir. BPİ (Britanya Audio Visual Məhsullar Sənayesi) nümayəndəsi Matt Philipsin sözlərinə görə Şərqi Avropa və post Sovet ölkələrindəki bu barədəki zəif qanunlar bu tərz qayda pozuntularının qarşısını almağa ciddi əngəl təşkil edir. Müəllif hüququ sahibləri hökumət lobbiləri və başqa şəkillərdə bu növ fəaliyyətlərlə mübarizə aparmağa çalışırlar.

• Rusiya hökuməti www.allofmp3.com saytının bağlanılması ilə bağlı ABŞ-nin tələbilə razılaşmışdır.
• Çin hökuməti ABŞ Media Assosasiyası ilə onlayn müəllif hüququ pozuntularının qarşısının alınması ilə bağlı Memorandum imzalamışdır.

Müəllif hüquqları pozuntularına dair ən mühüm beynəlxalq razılaşma 1886-cı ildəki Bern Konvensiyasıdır. ABŞ 1988-ci ildə razılaşmanın ilkin halının Parisdə qəbul olunmasından 100 il sonra Bern Konvensiyasi İcra Aktıyla birlikdə bu razılaşmanı imzalayan 80-ci ölkə oldu. ABŞ bu razılaşmanı bir vacib istisna xaricində qəbul etdi:Bern Konvensiyasının 6-cı maddəsi olan mənəvi haqlarının tanınması maddəsi. Mənəvi hüquqlar müəllif hüququ sahibinə onun reputasiyası və ya şərəfinə zərər verə biləcək sözu gedən işlə bağlı hər hansı bir təhrifə, dəyişikliyə və hər hansı digər dəyəri azaldıcı hərəkətə etiraz etmə haqqını verirdi. ABŞ İcra Aktında xüsusilə Konvensiyanın qəbulunun başqa heç bir hüquqa təsir etməyəcəyini vurğulamışdır. Nəticə olaraq ABŞ digər Bern Konvensiyasi ölkələrilə müqayisədə mənəvi haqqlarının pozulmasına qarşı ən az müdafiəni təmin edən ölkə oldu

2002-ci ildə Copyright and Trade Marks(Müəllif hüquqları və Əmtəə Nişanları) olaraq dəyişdirilən The Copyright, Designs and Patents(Müəllif hüquqları, Layihələr və Patentlər) (1988) qanunu hal-hazırda müəllif hüquqlarını müdafiə edən başlıca qanundur. Müəllif hüquqlu məhsulların icazəsiz yüklənməsi və yayımlanması üzrə şəxslər görüləcək sivil tədbirlərlə üzləşməlidirlər. ABŞ-də olduğu kimi istifadəçinin IP adresini təyin etmək və ISP(Internet Service Provider) vasitəsilə internet hesabının sahibini aşkar etmək mümkündür. 2006-cı ildə Milli İstehlakçı Şurasının apardığı tədqiqata əsasən Britaniya yeniyetmələrinin yarıdan çoxu musiqi faylların qeyri-qanuni yükləməklə müəllif hüquqlarını pozur və onların 59%-i şəxsi istifadə üçün faylların yüklənməsini qeyri-qanuni hesab etmir. Bununla bele MP3 faylların yüklənməsi hal hazırda ölkədə qeyri-qanunidir. 2008-ci ilin yanvarında hökumət müəllif hüquqları qanununa şəxsi istifadə üçün surət çıxarmanı qanuniləşdirən dəyişiklik etməyi təklif etdi.

Britaniya müəllif hüquqları qanunu istehlakçı müdafiəsi qrupları tərəfindən lazımsız dərəcədə sərt və müasir olmamaqla ittiham edilmişdir.

Birləşmiş Krallıqda cinayət xarakterli fəaliyyətlərə daxildir:

• Satış və ya icarə məqsədli surətlərin çoxaldılması;
• Qeyri-qanuni surətlərin idxalı(şəxsi istifadə istisna olmaqla;
• Müəllif hüququ sahibinin maddi nəticələrinə təsir göstərə biləcək miqdarda surətlərin yayılması;
• Qeyri-qanuni çoxaldılmanı təmin edən avadanlığın yaradılması və ya ona sahiblik;
• Qeyri-qanuni surətlərin satış və icarə üçün təklif edilməsi və ya kütləvi şəkildə nümayişi və.s

Yuxarıda adı çəkilən hallara görə cəza tədbirləri cinayət halının ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq dəyişə bilir. Bəzi hallarda cəza 6 ay həbs olduğu halda bəzən bu rəqəm 10 ilə qədər yüksələ bilir.

Bir çox hallarda Elektronik Oğurluqa Yox Aktında(1997) olduğu kimi müəllif hüququ pozuntusu oğurluqla eyniləşdirilir, lakin müəyyən mənada onlar fərqlidir. İstər oğurluq istərsə də müəllif hüququ pozuntusu müəyyən maddi ziyana səbəb olsa da burada əsas fərq 2-ci halda əsl sahibin istifadə hüququnu itirməməsi və hələ də obyektdən istifadə edə bilməsidir.

Britaniya Hökumətinin hesabatlarında onlayn piratlıq oğurluğun bir forması kimi tanınır: "Hər hansı bir yolla aparılan yükləmələr oğurluğun sivil formasıdır"

• Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi
• Müəllif hüququ