Mirze Eli Siqqetulislam - Wikipedia

Mirzə Əli Musa oğlu Siqqətülislam 1277-ci ildə h. Q (1861 m.) ilində Təbriz şəhərində məşhur bir ruhani ailəsində anadan olmuşdur. Anası Telli xanım Təbrizin mötəbər ailələrindən biri olan Şalçılardan idi. Anası hələ cavan vaxtlardan vəfat etmiş Mirzə Əli öz uşaqlıq dövrünü çox ağır və əziyyətli keçirmişdir. Nəhayət, "Xanqızı" ləqəbli Nuşafərin adlı nənəsinin himayəsində yaşayaraq, hərtərəfli qayğı görür və ibtidai təhsil aldıqdan sonra Ətəbətda 9 il oxuyur və 1308-ci h.q (1880 m.) ildə vətəninə qayıdır. O, üsul, fiqh, hikmət, kəlam, ədəbiyyat, riyaziyyt, tarix və nücum elmlərinin mükəmməl öyərmişdi.

Mirzə Əli Siqqətülislam hərtərəfli biliyə malik idi, bir sıra elmi, bədii əsərlər yazmış və tərcümələr etmişdir. Onun yazıları aşağıdakı şəkildə təsnif edilibdir.

• 1.Lallar kitabçası 1326 h.q (1908 m) ilində çap olan bu əsər müəllifin özünün dediyi kimi, onun "qəlbi məsləki", yəni siyasi manifestidir.
• 2. Teleqraflar məcmuəsi. Təbrizdə məşrutə uğrunda vuruşmalar zamanı Vasmunc qəsəbəsindən Tehrana vurduğu teleqramların məcmudur.
• 3. "Bəssül-şikva"nın tərcüməsi, Əbülnəsr Məhəmməd bin Əbdülcəbbar Ətəbinin həmən adda əsərinin tərcüməsidir. Azərbaycan valisi Əmirnizam Kərrusinin xahişi ilə tərcümə etdiyi bu əsər ən gözəl tərcümə nümunəsi sayılmaqla yanaşı, burada tərcümənin nəzəri məsələləri barəsində Siqqətül-islamın çox qiymətli fikirləri vardır.
• 4. "İzahul-əxbar" ("Xəbərin izahı") tədqiqi-tarixi bir kitabdır.
• 5. "Tarixi-əmkəneyi-şərifə və ricali-bərcəstə" ("Şərafətli yerlərin və görkəmli şəxsiyyətlərin tarixi"). İki hissədən ibarət olan bu kitabın birinci bölməsində Təbrizdəki Seyidhəmzə, Eynalı və Zeynalı, Sahibüləmr yerlərinin tarixindən bəhs olunur; ikinci hissədə isə Təbrizdə baş verən zəlzələrin xarabkarlığı və Çimal Bağının salınması əhəmiyyəti barədə söhbət gedir.
• 6. "Məratül-kütüb", ya "Əsmaül-kütüb" (" kitablar güzgüsü, ya "Kitabların adları"). Yeddi cilddən ibarət olan bu əsər ədib şah əsəri sayılır.
• 7. Məktub və məqalələri. Bu əsər qiyamətli sənədlər və rəmzi yazılardan ibarətdir. Tədqiqadçılar bu yazıları M.Ə. Talıbovun "duzlu yazıları"na oxşadırlar.
• 8. "Kitabi-təhsili-zeyci-hindi" ("idn astranomiyasının asanlaşdırılması haqda kitab"). Adından da məlum olduğu kimi, nücumdan bəhs edən əsərdir.
• 9. "Əgər millət" və ya "Əgər biz azərbaycanlılar rəflət etsək".
• 10. "Siyasəti-nelamiyyə".
• 11. "Seyid Həmzə və Şah Əli Tağı tarixi".
• 12. "Vaqoni-millət be koca mirəvəd" ("Millətin vaqonu haraya gedir?"). Sonra müəllif bunun adını "Millətin balonu haraya gedir?" etmişdir.
• 13. "Zülmü-valid ve vələd" ("Nəslindən-nəsilə zülm"). Qədim ərəb dilində yazılmış eyni adlı bir kitabın tərcüməsidir.
• 14. "Risaleyi-siyasət". "Siyasəti-islamiyyə"dən başqa bir kitabçadır.
• 15. "Məşrutə, ya məruə". Təbrizin mürtəce mövqe tutan Dəvəçi məhəllədində "İslamiyyə"çilərin tənqidinə dairdir.
• 16. "Haşiyələr və şərhlər".
• 17. "Elmi-rical" ("Dövlət şəxsiyyəti haqda elm").
• 18. "Cəngi-xüsusi" (Xüsusi müharibə"). Bu əsər hələ əldə yoxdur.
• 19. "Kitabi-məcməli-həvadisi-yovmiyyeyi-məşrutə" ("Məşrutənin gündəlik hadisələri məcmuu haqda kitab"). Məşrutə hadisələri barədə gündəlikdir. 1324 h.q. (1906 m) rəcəb ayından 6 məhərrəm 1330-cu h.q (1911 m.) rəcəb ayından 6 məhərrəm 1330-cu h.q. (1911 m.) ilinə qədər dövrü əhatə edir.
• 20. Şeirləri. Bunlar küll halda hələ toplanmışdır.

Gözlərim

• Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.

• Məşrutə inqilabı