Misir Inqilabi 2011 - Wikipedia

  Əsas məqalə: Ənvər Sadatın öldürülməsi

1981-ci ilin 6 oktyabrında prezident Ənvər Sadatın islamçı Xalid əl-İslambuli və tərəfdaşları tərəfindən qətlə yetirilməsindən sonra Misirdə fövqəladə vəziyyət elan olundu^[10]. Sui-qəsddə iştirak edən altı nəfərə ölüm hökmü verildi^[11].

Ənvər Sadat qətlə yetirilərkən onun yanında olan Hüsnü Mübarək əlindən yaralandı^[12][13].

Hüsnü Mübarək 14 oktyabr 1981-ci ildə Misir prezidenti seçildi^[14]. Prezident seçiləndən sonra o üç mindən çox islamçını həbsxanadan azad etsə də, bir neçə islam partiyasının fəaliyyətinə qadağa qoydu^[15]. Hüsnü Mübarək 1984-cü ildə SSRİ ilə Misir arasındakı münasibətlərin normallaşmasına nail ola bildi.^[16]. O həmçinin 1985-ci il yanvarın 2-də Ənvər Sadat tərəfindən sürgün edilmiş Pravoslav Kilsəsinin patriarxı II Senofiosu geri qaytardı.^[17]

Hüsnü Mübarək daxili siyasətdə sələflərindən fərqli tək bir addım atdı: dövlətin aparıcı vəzifələrinə, xüsusilə hərbi struktura Amerikada təhsil görmüş şəxsləri təyin etdi. Misir ordusu Rusiyanın hərbi təsir dairəsindən çıxıb "amerikalaşdı".^[18].

Misir həm XX əsrdə, həm də XXI əsrin əvvəllərində regionda mühüm rol oynayıb. Geostrateji mövqeyinə, iqtisadi potensialı görə bu ölkə daim xarici ölkələrin marağını özünə cəlb edib. İkinci dünya müharibəsindən sonra Misirdə baş verən hadisələr zamanı hakimiyyətə gələn Camal Əbdül Nasir ərəb millətçiliyi ideologiyasının tərəfdarı olub. Onun ölümündən sonra hakimiyyətə gələn Ənvər Sadat İsraillə sülh müqaviləsi bağladı. Amma digər ərəb dövlətləri bu razılaşmanı qəbul etmədilər. Nəticədə həmin dövrdən etibarən Misirin ərəb dövlətləri arasında münasibət gərginləşmişdi. Daxildə də qəbul olunan qərarlara ciddi etirazlar var idi. Xüsusilə də daxildəki Müsəlman qardaşlar qruplaşması İsraillə imzalanan razılaşmadan ciddi şəkildə narazı idi. Çoxları Misirin həmin vaxtlardakı siyasətinin təslimçi siyasət kimi qiymətləndirirdilər. 1981-ci ildə hakimiyyətə gələn Hüsnü Mübarək də bu siyasəti davam etdirdi. Onun hakimiyyəti illərində ABŞ-nin Misirə təsir imkanları xeyli artdı. 1980-ci ildən bu günə kimi ABŞ hər il Hüsnü Mübarək hökumətinə 1,3 milyard dollar təmənnasız hərbi yardım edir. Bu illər ərzində Misirlə ABŞ arasında çox isti münasibətlər formalaşmışdı. Bu illər ərzində ABŞ və Misir arasında müttəfiqlik prosesi getdi. Ölkə böyük iqtisadi potensiala malik olsa da, Hüsnü Mübarəkin hakimiyyəti illərində bu problemlər həllini tapmadı. Ölkədəki işsizliyin səviyyəsi də getdikcə artırdı. Hökumət isə büdcəni doldurmaq üçün vergiləri artırırdı. Əhalinin aztəminatlı təbəqələrinin həyat səviyyəsi isə getdikcə pisləşirdi. Əhalinin təbəqələşməsi də sürətlə gedirdi^[19].

Mübarəkin apardığı iqtisadi islahatlar Misiri Səudiyyə Ərəbistanından sonra bölgənin ən qüdrətli dövlətinə çevirdi. Təkcə 2004–2008-ci il islahatları Misirin ümumdaxili məhsulunun iki dəfədən də çox artmasına səbəb oldu. Hüsnü Mübarək işsizliyin aradan qaldırılması üçün dövlət idarələrində lazım olduğundan da artıq işçi götürülməsinə də qərar verdi. Ancaq işsizliyi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalda bilmədi^[18][20].

Siyasi hüquqlar da xeyli məhdudlaşdırılmışdı. Yadfikirlilik qəbul olunmurdu. Hüsnü Mübarəkə qarşı çıxanlar təqib olunurdular. Bütün bunlar əhalinin hakim rejimə qarşı nifrətini artırırdı.^[19].

Bir sıra mütəxəssislərin rəyinə əsasən Misirdə başlamış iğtişaşaların əsas səbəbi Mübarəkin 30 illik aramsız hakimiyyətə malik olması, işsizlik, əhalinin sosial haqqlarının qorunmamamsı olmuşdur^[21][22].

Misirdə baş vermiş hadisələr bir sıra adlar qoyulmuşdur. Məsələn Tvitter inqilabı^[23], Gənclər inqilabı^[24], Xardal inqilabı^[25], Kurort inqilabı^[26] və Xurma inqilabı^[27].

WikiLeaks saytının hələ dekabrda açıqladığı diplomatik məktublarda yazılmışdı ki, Misirdə nəinki müxalifətə söz deməyə imkan verilmir, hətta hakim partiyadan olanlar da 30 ildir ki, boş qalan vitse-prezident vəzifəsinə yaxın buraxılmırlar. "Hüsni Mübarək özünə vitse-prezident götürmür. Buna imkan verməyən şəxs — onun xanımı Suzan Mübarəkdir. Suzan Mübarək oğlu Camala alternativ ola biləcək adamların hamısının qabağını alır. Qamalı prezidentliyə aparan başlıca qüvvə onun anası Suzan Mübarəkdir. Suzan Mübarəkin hakimiyyəti və nüfuzu Qamal üçün həlledici rol oynayır".

ABŞın Christian Science Monitor qəzeti yazır ki, 2006-cı ildə Misirdəki Amerika səfiri Frank Riccardione Vaşinqtona məktubunda bildirmişdi:

"Prezident Hüsni Mübarəkin ətrafındakı köhnə qvardiya prezidentin varisi kimi ordudan çıxmış şəxsi görmək istərdi. Prezidentin oğlu Qamal isə investisiya-bank dairələrindəndir. Qamalın öz ətrafına yığdığı yeni komanda köhnə qvardiyanı sıxışdırıb çıxarmaq istəyir".

^[28]

WikiLeaks-in açıqladığı ABŞ teleqramlarına görə, "ordunun orta və aşağı rütbəli zabitləri müdafiə nazirindən kəskin narazıdırlar. Zabitlər 30 il əvvəlki kimi elita hesab olunmurlar. Misirin müdafiə naziri o biri nazirlər kimi şəxsi sadiqliyi bilik və bacarıqdan yuxarı qoyulur".^[29]

1952-ci ildən bəri ölkəni 3 əsas siyasi figur idarə etmişdir. Camal Abdülnasır, Ənvər Sadat və indiki Misir prezidenti Hüsnü Mübarək, Misir Ordusunda yüksələrək siyasətə keçmiş və gərək indiki prezident Mübarək, istərsə də Camal Əbdül Nasır və Ənvər Sadat, ölkəni dəmir yumruqla idarə etmiş və müxalifətin güclənməsinə imkan verməməyə çalışmışdılar.

Misir, Ərəb Dövlətləri içərisində ən güclü orduya sahib olan ölkə olaraq tanınsa da, bu ordu siyasətlə birgə yaşamağa alışdığı üçün Ərəb-İsrail müharibələri ndə təsirsiz qalmış və Fələstin Probleminin ərəblərin lehinə həll edərək Ərəb dövlətlərinin bayraqdarlığınıı etməyə çalışan Misir Siyasətinə kifayət qədər dəstək verə bilməmişdir.

Misir, İsraillə müharibədən məğlub ayrılandan sonra özünü qorumaq və Sinay yarımadasının şərqindən Süveyş Kanalına yönələn İsrail təhdidini ləğv edə bilmək məqsədilə bu ölkə ilə sülh bağladı . Ənvər Sadatın bu addımı Ərəblər arasında böyük bir etirazla qarşılansa da, İsrail və Qərb Dünyasından dəstək görmüş və xüsusilə də ABŞ Misirə böyük maliyyə və hərbi yardım edərək ölkənin Ərəblər arasındakı nüfuzunu yenidən qazanmasına kömək olmağa çalışmışdır. ABŞ Misir-İordaniya-Səudiyyə Ərəbistanı üçbucağına çox böyük əhəmiyyət vermişdi.

Misir, Osmanlı dövründən bəri Ərəb Siyasi Düşüncəsi yetişdirdiyi, çox sayda etnik, dini qrupun bir arada yaşadığı bir ölkədir. Ərəb, İslam, Helenistik mədəniyyəti, Xristianlıq və Mistisizmi bir arada yaşadığı Qahirə və İsgəndəriyyə kimi şəhərlər çoxlu sayda müxalif fikirli insanlara və sənətçilərə də ev sahibliyi etməkdədir.

Misirdə etnik mənada çox böyük bir müxtəliflik olmasa da, dini mənada vahid bir quruluş mövcud deyildir. Misir əhalisinin 90% yaxını müsəlmandır. Müsəlmanların böyük bir qismini sünnilər olsa da sufi təlimləri və şiəliyi qəbul edənlər də kifayət qədərdir. Bununla yanaşı, əhalinin təxminən 10%-ini xristianlar təşkil edir. Misir xristiyanlarının 90%-i İsgəndəriyyə də olan Qibti Pravoslav Kilsəsinə bağlı olsa da, qalanları isə Qibti Katolik və protestantdırlar. Xristianların böyük bir qismi İsgəndəriyyə və Qahirədə yaşayırlar.

Ölkə içərisində fəaliyyəti getdikcə artan təşkilatlardan olan Müsəlman qardaşlar və ona bağlı olaraq hərəkət edən qruplar, Hüsnü Mübarək və rəhbərliyinə qarşı duyduqları qəzəbi xristianlara qarşı yönəldirlər. Çünki Müsəlman Qardaşlar Təşkilatı, Hüsnü Mübarəyin Xristian Qərbin Misirdəki nümayəndəsi olaraq görürlər.

2006-cı ildə baş tutmuş parlament seçkisinin nəticəsində Müsəlman qardaşlar Təşkilatı Misir Məclisiə girmədi, liberal Vəfd Partiyası ancaq 6 deputat mandatı qazandı.

1 yanvar 2011-ci ildə İsgəndəriyyədə kilsəyə təşkil edilən bombalı hücum və ardından Qahirə küçələrində baş verən Xristian-Müsəlman qarşıdurması Misirdə çox böyük narahatlıq törətmişdi.^[30].

Əl-Ğad Partiyası 2004-cü ildə Misir rəhbərliyi tərəfindən rəsmi qeydiyyata alınsa da, təşkilatın lideri Əymən Nur 2005-ci ilin yanvarında həbs olunub və bir qədər sonra ABŞ hökumətinin Qahirəyə təzyiqlərindən sonra azadlığa buraxılıb. Partiya ölkədə konstitusiya dəyişikliyi tələbini irəli sürür. 2005-ci ildəki parlament seçkilərində partiya rəsmi rəqəmlərə görə, 7 faiz səs qazanıb. Ancaq bir qədər sonra partiyadan bir qrup ayrılaraq "Sabah" adlı yeni partiya yaradıb. "Sabah"ın hökumətin partiyası olduğu iddia edilir.

Kifayə hərəkatı Misirin xristian qibti tayfalarının nümayəndəsi Corc İshaq tərəfindən yaradılıb. Kifayə əsas hədəfinin Mübarəkin istefaya göndərilməsi və hakimiyyətin atadan oğula keçməsinin qarşısını almaq olduğunu elan edib.

Yeni Vəfd Partiyası. Misirin əsas siyasi təşkilatlarından biridir, 1919-cu ildə yaradılıb. Partiya 1953-cü ildə o zamankı dövlət başçısı Camal Əbdülnasir tərəfindən bağlansa da, 1983-cü ildə yenidən bərpa olunub. hazırda Vəfdin Misir parlamentində 6 deputatı var. Sağçı partiya hesab olunan Vəfdin liderlərindən olan Numan Goma Misirdə fövqəladə vəziyyətin ləğv olunması, siyasi məhbusların azadlığa buraxılmasını tələb edir. Eyni zamanda ingilislərə qarşı sərt münasibəti və İranla dostluq (1981-ci ildən sonra İranla Misir arasında münasibətlər düşmənçilik səviyyəsindədir) əlaqələrinin qurulmasının tərəfdarıdır.

Müsəlman qardaşlar. Misirin ən böyük və güclü müxalif islamçı hərəkatıdır, XX əsrin əvvəllərində müsəlman dünyasında başlayan müstəmləkə əleyhinə islamçı müqavimət hərəkatı dalğasında yaranıb. Qısa zamanda böyük sayda tərəfdarlar toplayan və demək olar ki, dünyanın bütün ölkələrinə yayılan, xüsusən də ərəb ölkələrində təşkilatlanan "qardaşlar" Misirdə hər zaman ağır basqılarla üzləşib, hərəkatın liderləri, xüsusən də Camal Əbdül Nasir və Ənvər Sadat zamanında həbsxanalara salınıb, bir çoxları öldürülüb. Bundan sonra təşkilat daxilində parçalanma yaranıb, hərəkat radikallar və nisbətən mötədil xəttə bölünüblər. Təşkilatın fəaliyyəti rəsmən qadağan olunsa da, üzvləri müstəqil olaraq Misir parlamentində təmsil olunublar. 2005-ci il seçkilərində Misir parlamentinə 80-ə yaxın "ixvançı" deputat düşmüşdü.

Milli Dəyişiklik Cəmiyyəti Misir müxalifətinin hazırkı lideri, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin sabiq direktoru Məhəmməd Əl-Baradei tərəfindən yaradılıb. 2009-cu ildə BAEA direktoru vəzifəsindən gedən əl-Baradei Misirdə siyasi fəaliyyətə başlayacağını bəyan etdi. Az bir vaxtda Misirin tanınmış jurnalistləri, yazıçılar, siyasətçilər, sənətçilər və başqa tanınmış şəxslər əl-Baradeinin yaratdığı hərəkata qoşuldular. Qeyd edək ki, hələ iki il əvvəl əl-Baradey Misirdə həm parlament (2010-cu ildə keçirildi), həm də prezident (bu il keçirilməsi planlaşdırılır) seçkilərində iştirak edəcəyini bəyan etdi. Ancaq əsas şərt kimi, ölkənin seçki qanunvericiliyinin dəyişməsini tələb edirdi.

Liberal Partiyası Misirin əsas dünyəvi siyasi partiyalarındandır. Daha əvvəl sağ yönümlü olsa da, Liberal Partiya indi daha çox mərkəzçi xətti müdafiə edir.

"6 aprel" Hərəkatı 2008-ci il aprelin 6-da misirli gənc fəallar tərəfindən yaradılıb. Hərəkat bütün siyasi qüvvələrlə yaxın münasibət saxlayır. Eyni zamanda hərəkatda müxtəlif siyasi baxışların daşıyıcıları, eləcə də neytral gənclər var.^[31]

Yanvarın 17-də Qahirə şəhərində Parlament binası qarşısında bir vətəndaş özünü yandırmağa cəhd göstərmişdir. Ağır yaralanan vətəndaşın həyatı xilas olunmuşdur.^[32]. Sonrakı gün bir nəfər Qahirədə hökumət binası qarşısında, 25 yaşlı işsiz bir nəfər isə İsgəndəriyyədə özünü yandırmağa cəhd etmişdir. Hər iki şəxs xəstəxanaya çatdırılmışlar və həyatları xilas olunmuşdur.^[33]

Yanvarın 25-də Misirin paytaxtı Qahirədə və digər şəhərlərdə ilk nümayişlər baş verdi. Aksiya iştirakçıları ölkədə iqtisadi və siyasi islahatlar tələb edirdilər. Qahirədə nümayişə çıxanlar Təhrir Meydanına, Ali Məhkəmənin qarşısına toplaşıb, "Əsas çıxış yolu Tunisin yoludur!" yazılan şüarlar tutmuşdular. Onların bir qismi Daxili İşlər Nazirliyinin binası qarşısında da toplaşmağa cəhd etsələr də, polis bu istiqamətdə yolları bağlamışdı. Polis aksiya iştirakçılarını dağıtmaq üçün gözyaşardan qazdan və su şırnaqlarından istifadə etsə də, məqsədlərinə nail ola bilmədi.^[34][35]. Həmin gün aksiyalarda bir polis əməkdaşı da həlak oldu.^[36].

Hakimiyyət orqanları kütləvi aksiyaların keçirilməsinə qadağa qoysa da^[37], nümayişlər Qahirə, İsgəndəriyyə və Süveyş şəhərlərində davam etdi. Müxtəlif məlumatlara görə, nümayişlərdə on minlərlə insan iştirak etdi. Etirazçılar Facebook və Tvitterdən koordinasiya mərkəzi kimi istifadə etdiklərindən, hakimiyyət orqanları Tvitteri^[38], az sonra isə Facebooku bağldı.^[39]. Aksiyalar zamanı 70 nəfər xəsarət almışdır^[40]. Misir prezidentinin oğlu Camal Mübarəkin Londona qaçması barəsində xəbər yayılsa da,^[41], Misirdəki ABŞ səfirliyi məlumatı təkzib etdi.^[42].

Misir fond birjası yaranmış gərgin vəziyyətlə əlaqədar işini dayandırdı^[43]. Aksiyalarda həbs olunanların ümumi sayının min nəfərdən artıq olması barəsində məlumat yayıldı^[44].

Yanvarın 28-də Misir prezidenti Hüsnü Mübarək televiziya ilə xalqa müraciət etdi. O həmişə ölkə əhalisinin əsas təbəqəsinin — yoxsul insanların tərəfində olduğunu bəyan etdi: "Biz işsizilklə mübarizəni davam etdirəcəyik. Biz hazırkı vəziyyətin — talançılıq və yanğın törədilməsinin öhdəsindən gələcəyik. Mən misirliləri ölkənin ümumi maraqlarına xidmət etməyə, hökumət binalarını yandırmamağa çağırıram".

Misir prezidenti həmvətənlərini əmin edib ki, iqtisadi və siyasi islahatları davam etdirəcək. "Bu Misirə qarşı sövdələşmədir", — deyən Hüsnü Mübarək insan tələfatına kədərləndiyini bildirdi. Hüsnü Mübarək hökuməti istefaya göndərdiyini elan etdi.^[45]. Keçmiş mülki aviasiya naziri Əhməd Şəfəqi ölkənin baş naziri təyin edilib^[46]. Bütün bunlara baxmayaraq, aksiyalar bir sıra şəhərlərdə davam etdirildi. Nümayişlər zamanı xəsarət alanların sayının 870 nəfərə çatdı^[47].

Misirin əsas müxalif fiqurlarından biri Məhəmməd Əl-Baradei nümayişə qoşulmaq üçün Misirə qayıtdı. O, cümə günü kütləvi etirazlarda iştirak etmək və daha yaxşı güzaran üçün xalqın tələblərinə dəstək vermək üçün gəldiyini dedi:

"Mən gəlmişəm ki, onlarla birgə olum. Mən həmişə demişəm ki, məni bu dəyişikliyin simvolu kimi görmək istəsələr, məqbuldur, lakin dəyişiklik onlar bir araya gəlməyincə, baş verməyəcək. Onlar indi bir araya gəliblər və mən də siyasi və mənəvi dəstək vermək üçün onlarla birlikdə olmağa borcluyam. Onların adından danışmağa və onlarla birlikdə olmağa hazıram. Mən bunu elə etmək istəyirəm ki, keçid yumşaq olsun".^[48]

Bəzi polislərin nümayişçilərin tərəfinə keçməsi xəbərləri yayıldı.^[49]. Qahirə şəhərində ordu birləşmələrinin artırılması haqqında xəbər verildi.^[50]. Həmçinin internet tam bağlandı. Ölkə prezidentinin, hökumət qurumlarının saytları da bağlandı. Bundan əvvəl Misirdə Facebook sosial şəbəkəsinin və Tvitter xidmətinin fəaliyyəti də dayanmışdı.^[51][52][53].

Ölkədəki etiraz aksiyalarından təşvişə düşən Misir prezidenti Hüsnü Mübarək oğlanlarını Londona göndərdi. Lakin Misirin dövlət televiziyası təkidlə məlumatı təkzib etdi.^[54][55].

Qahirənin (Misir) mərkəzi meydanı sayılan Təhrir meydanında müxalifət tərəfdarlarının etiraz aksiyası davam edirdi. Meydanda azı 50 min nümayişçinin toplaşması barədə məlumat verildi. Hərbçilərlə nümayişçilər arasında hər hansı qarşıdurma baş tutmadı. Misir Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi ABŞ-dən Qahirəyə qayıtdı. Artıq ordunun son hadisələrlə bağlı mövqeyinin aydın olduğu və xalqa qarşı silah işlətməyəcəyi bildirildi. Bu xüsusda hərbi komandanlıq və Prezident Administrasiyası arasında ciddi gərginlik yarandığı məlum oldu. İğtişaşlar nəticəsində ölənlərin sayı 100 nəfərə çatdı. Qahirədə min nəfərə yaxın nümayişçi Hüsnü Mübarək rejiminin simvolu sayılan və xalq tərəfindən "işgəncə evi" adlandırılan Daxili İşlər Nazirliyinin binasına hücum etməyə cəhd etdi. Məhəmməd əl-Baradei də Hüsnü Mübarəki istefa verməyə və hakimiyyətin təhvil verilməsi üzrə planı razılaşdırmağa çağırdı. O, "əl-Cəzirə" telekanalına telefonla müsahibəsində bildirib ki, yalnız prezidentin istefası ölkədəki iğtişaşlara son qoya bilər: "Mübarəkin sistemi Misir xalqının siyasi, iqtisadi və sosial tələblərinə cavab verə bilmədi. Biz azadlıq, demokratiya və sosial ədalətə əsaslanan yeni Misir qurmaq istəyirik"^[56][57].

Qahirədə baş verən iğtişaşlar zamanı Misirin baş arxeoloqu Zahi Xəvasın bildirdiyinə görə qarətçilər Misir Muzeyindəki iki mumiyanı məhv edib. Qarətçilər muzeyin kassasını da soyublar. İğtişaşlarla əlaqədar ordu təhlükəsizlik məqsədilə turistlərin Misir piramidalarına girişinə də qadağa qoydu.^[58][59][60].

Səhər saatlarında Misirdə Əl-Cəzirə telekanalının yayımı Misir hökuməti tərəfindən dayandırıldı. Bu haqda Əl-Cəzirə telekanalı məlumat verdi. Telekanalın verdiyi məlumata görə, telekanalının bütün əməkdaşlarının qeydiyyatı ləğv edildi. Misir müxalifət lideri, Məhəmməd Əl-Baradei həbs edilərək ev dustağı edildi.^[61][62].

Hüsnü Mübarək Misir kəşfiyyatının rəhbəri Ömər Süleymanı ölkənin vitse-prezidenti təyin edib. Misirdə vitse-prezident vəzifəsi 1981-ci ildə Misir prezidenti Ənvər Sadatın öldürülməsindən sonra onun yerinə keçən Hüsnü Mübarək hakimiyyətə gələndən 30 ildir ki, boş qalmışdı.^[63]

Beni-Sueyf şəhərində nümayişçilərlə polislər arasındakı toqquşmada on iki nəfər həlak oldu.^[64]

Yanvarın 30-u Misirdə mövcud olan fövqəladə vəziyyət Qahirə, İsgəndəriyyə və Süveyş şəhərlərində uzadıldı. Daha əvvəl yanvarın 28-i və 29-u axşam saat 6 və 4 olan komendant saatının vaxtı 15:00-dak artırıldı. Həmin gün Prezident Mübarək ordu rəhbərliyi ilə görüşlər keçirdi.^[65]

Misirdə çıxan Əş-Şuruk qəzetinin məlumatına görə Vitse-prezident Ömər Süleyman Hüsnü Mübarəkə hakimiyyətdən əl çəkməyi məsləhət gördüyünü yazdı.^[66] Misir prezidenti Hüsnü Mübarək ölkə paytaxtında əhalinin etiraz aksiyalarının güclənməsi fonunda bu şəhəri tərk edib və nisbətən sabitliyin müşahidə edildiyi Şarm əl-Şeyxə gəlib. O, burada özünə məxsus bir hotelə sığınıb. Eyni zamanda bu səhərdən etibarən Şarm əl-Şeyxə ordu yeridilib.^[67][68]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarək bazar günü yeni hökumətə ölkədə sakitlik və sabitliyin yaradılması, işsizliklə mübarizə aparılması və yeni iş yerlərinin yaradılması ilə bağlı tapşırıq verib. Bu haqda Misirin milli televiziyası xəbər verib. Misir lideri həmçinin korrupsiya ilə daha fəal mübarizə aparmaq əmri verib.

Keçən həftənin cümə günü Mübarək ardı-arası kəsilməyən xalq narahatlıqları fonunda hakimiyyəti istefaya gödərib. O, yeni nazirlər kabinetinin yaradılmasını keçmiş mülki aviasiya naziri Əhməd Şafiqə tapşırıb.^[69]

Qahirə həbsxanasında baş vermiş iğtişaşlar nəticəsində onlarla insan həlak olub. Minə yaxın məhbus isə qaçmağa müvəffəq olub.^[70][71]. Həmçinin Misirdə əl-Cəzirə kanalının yayımı dayandırılıb.^[72]

Misir hakimiyyəti bütün sərnişin qatarlarının hərəkətinə müvəqqəti qadağa qoydu. Milli aviasiya xidməti "EgyptAir" isə komendant saatının qüvvədə olduğu müddət üçün bütün daxili və xarici reyslərini təxirə saldı. Saat 15:00-dan 8:00-dək heç bir uçuş olmadı.^[73]

Misir ordusu nümayişçilərə qarşı gücdən istifadə etməyəcək. Bu barədə ölkənin güc strukrutlarının rəsmi məlumatında bildirilir. Yayılan bəyanatda "Sülh şəraitində söz azadlığına hamı üçün təminat verilir", deyə qeyd olunub. Qeyd edək ki, əvvəl Misirin Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi prezident Hüsnü Mübarəkin istefası tələbi ilə çıxış edən nümayişçilərə qarşı gücdən istifadə ediləcəyini bildirmişdi.^[74]

Hüsnü Mübarək yeni formalaşdırdığı hökumət üzvlərinə müxalifətlə danışıqlara başlamağı tapşırıb.^[75]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarək öz müavini Ömər Süleymanı müxalifətlə dərhal danışıqlar aparmaq üçün nümayəndə təyin edib. "Prezident mənə bütün probelmlərlə bağlı dialoqun başlanması üçün siyasi qüvvələrlə danışıq aparmağı tapşırıb", deyə vitse-prezident televiziya ilə xalqa müraciət etdi. Danışıqlar müxalifətin məhdud müddət ərzində konstitusion islahatların keçirilməsi ilə bağlı əsas tələblərini əhatə edəcək. Bundan başqa, birinci dərəcəli məsələlər arasında işsizlik, yoxsulluq və korrupsiya ilə mübarizə müzakirə ediləcək. Müxalifətin hakimiyyətlə dialoqa razı olub-olmayacağı isə bəlli deyil. Müxalifət bəyan edib ki, Ömər Süleymanın təkoifinə bu gün aydın cavab veriləcək.

Xatırladaq ki, Misir müxalifəti əlahini ümumxalq tətilinə və "milyonların etiraz marşı"na çağırdı. Bu müraciət Qahirənin əsgərlər və zirehli texnika ilə əhatə olunan mərkəzi Təhrir meydanında səsləndi. Müxalifət "Ordu, Misir və Mübarək arasında seçim et!" şüarını irəli sürmüşdü. Həmin gün aksiya ilə əlaqədar ölkədə dəmir yolu rabitəsi tam dayandırılmışdı.^[76]

TBMM-də çıxış edən Rəcəb Tayyib Ərdoğanın çıxışı Təhrir meydanına yığışan nümayişçilərdə ruh yüksəkliyi yaradıb, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf partiyasının qrup yığıncağında Hüsnü Mübarəkə, "Xalqı qane edən addımlar atın", — deməsinə Misir meydanlarından cavab gəldi. Nümayişçilər, "Baş nazir Ərdoğan!", — deyə şüarlar səsləndirərək Türkiyə baş naziri Ərdoğana təşəkkür ediblər.^[77]

Misir paytaxtı Qahirədə müxtəlif hesablamalara görə bir nüçə yüz mindən 2 milyona qədər adam keçələrə çıxıb prezident Mubarəkin istefasını tələb edir.^[78][79] Təhrir meydanında toplaşan etirazçılar artıq küçələrə də yayılıb. Bu arada Misirin ən yaşlı partiyası , Wafd bəyanat yayıb. Bəyanatda deyilir ki, müxalifət qrupları arasında vəziyyətə nəzarət etmək üçün "xalq cəbhəsi" yaratmaqla bağlı razılıq əldə edilib. Wafd bəyan edir ki, prezident Hüsnü Mübarəkin hakimiyyəti artıq legitimliyini itirib.

Bir qədər əvvəl qadağan edilən "Müsəlman Qardaşlığı" təşkilatı da bəyanat yayaraq bildirib ki, "heç bir halda Mübarək hakimiyyəti ilə danışıqlara getməyəcəklər.

Daha öncə bir neçə müxalifət partiyası prezident Mübarəki hakimiyyəti yeni təyin etdiyi vitse-prezident Ömər Süleymana təhvil verməyə çağırmışdılar. Və Süleymanla danışıqlara hazırlaşdıqlarını bildirmişdilər.

Yüz minlərlə insan Qahirədə, Təhrir meydanına toplaşıb prezident Hüsnü Mübarəkin istefasını tələb edir. Misirin Aleksandriyada və digər şəhərlərdə də etiraz mitinqləri gedir. Müxalifət lideri, Nobel mükafatı lauratı Məhəmməd Əl Baradei Misir prezidentini cümə gününə kimi istefa verməyə çağrıb ki, qan tökülməsinin qarşısını alsın. Baradei Mübarəkdən sonrakı dövrlə bağlı müzakirələrə ehtiyac olduğunu da deyib. Qahirədə Mübarək tərəfdarlarının da nümayişi keçir. Eskpertlər bu əks-tərəfllərin toqquşmasından narahatdırlar. Qahirədə Təhrir meydanında 100 minlərlə adam toplaşıb Hal hazırda Qahirədə Təhrir meydanın 100 mindən insan toplaşıb. Etirazçılar Misir prezidenti Mübarəkin istefasını tələb edir. Şəhərin hər yerindən minlərlə adam meydana gəlir. Qahirədə həyat donub, insanlar mitinqə axışır. Aksiyada Misirin bütün müxalif qüvvələri, o cümlədən "Müsəlman Qardaşlığı" təşkilatının fəalları da iştirak edir. Ordu aksiyaya mane olmur.

Fevralın 1-də səhər tezdən başlayaraq 10 minlərlə insan Qahirədəki Təhrir meydanına yığışmağa başlayıb. Dünəndən müxalifət Prezident Hüsnü Mübarəkin istefası tələbiylə "milyonların yürüşü"nü keçirəcəyini bildirmişdi. Təhrir meydanının bütün girişləri etirazçıların özləri və ordu tərəfindən qorunur. Etirazçılar özləri meydana silah gətirilməyəcəyinə əmin olmağa çalışır. Meydana gedən yollar müasir amerikan və köhnə sovet tanklarıyla doludur. Qahirə səmalarında hərbi vertolyotlar dövrə vurur.

Ordu dinc əhaliyə atəş açmayacağını bəyan edib. Hərbçilərin sözçüsü İsmail Etman bildirmişdi ki, "Silahlı qüvvələr heç vaxt xalqa qarşı istifadə olunmayub və bundan sonra da olmayacaq. Çünki hər kəsin dinc etiraz hüququ var".

Fevralın 1-də keçirilən milyonluq mitinqdə adamlar daha nizmalıdırlar. Bəzi könüllülər "xalq təhlükəslizyi" yazısı olan geyimlər geyib, onlar deyirlər ki, hökumətin təxribatçılarının aralarına qarışmasının qarşısını almağa çalışacaqlar. Qahirədən başqa İsgəndəriyyə, Süvey., Mansura və Fayum kimi etirazların çox güclü olduğu şəhərələrə gedən yollar da bağlanıb.^[80][81]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarək Misir xalqına müraciət edib. Onun sözlərinə görə, Misirdə xalq iğtişaşlarının baş verməsi bəzi qrupların siyasi maraqlarına xidmət edir.

O, baş vermiş hadisələrdən sonra yeni hökumət qurduğunu, bu hökumətin gənclərin tələblərini nəzərə alacağını, bir çox təbəqənin etirazına səbəb olan problemləri həll edəcəyini, xüsusilə demokratiya məsələsinə həssas yanaşılacağını söyləyib. Mübarək Konstitusiya dəyişiklikləri də vəd edib. O, müxalifətə yeni hökumətlə işbirliyi üçün dialoq təklif etdiklərini, lakin bunun müxalifət tərəfindən qəbul olunmadığını bildirib. Mübarək "Mən heç vaxt iqtidar ardınca qaçmadım. Mən həm də ordunun təmsilçisiyəm. Bu gün ilk vəzifəm ölkədə sabitliyi yenidən təmin etməkdir" deyib. Misir prezidenti bütün hallarda qarşıdakı seçkilərdə iştirak etməyəcəyini söyləyib. Amma o, indiki halda vəzifəsindən istefa vermək fikrində olmadığını da, Misiri yeni hökumətə və başçıya sabitlik şəraitində və qanuni yollarla təhvil vermək istədiyini söyləyib: " Bir neçə ay boyunca vəzifəmin başında olacam və bu müddət ərzində sabitliyi qorumağa çalışacam". O, Məclisdən seçim müddətini sürətləndirməyi də xahiş etdiyini söyləyib.

H. Mübarək polisə müraciət edib, vətəndaşları dogru və qanuni qorumalarını istəyib, senzura yetkililərindən isə rüşvətə bulaşanları, həmçinin son hadisələrdə yanğın törədənləri tapıb cəzalandırmağa çağırıb. Hüsnü Mübarək Misir xalqın önündə keçirdiyi xidmətdən qürur duyduğunu bildirib: "Mən burada doğuldum, bu ölkəyə xidmət etdim, burada da öləcəyəm. Buraxın, mənim də, digərlərinin də fəaliyyətinə tarix qiymət versin" deyən Mübarək çıxışını bitirib.

Misir müxalifətinin liderlərindən olan Məhəmməd Əl-Baradei "Əl-Ərəbiyyə" telekanalına müsahibəsində prezident Hüsnü Mübarəkə ultimatum verib: "Mübarək cümə gününə qədər hakimiyyəti tərk etməlidir".^[82]

Prezidentin çıxışı bitəndən az sonra — fevralın 2-nə keçən gecə ölkənin ikinci böyük şəhəri olan İsgəndəriyyədə Hüsnü Mübarək əleyhdarları ilə tərəfdarlarının toqquşması olub. Avtomat silahlardan atəş açan ordu birləşmələri insidentin böyüməsinə imkan verməyiblər. Paytaxt Qahirənin Təhrir (Azadlıq) meydanında isə fasiləsiz aksiya davam edir. Nümayişçilər Hüsnü Mübarəkin dərhal istefa verməsini tələb edirlər^[83]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin televiziya çıxışından sonra İsgəndəriyyə şəhərində prezident tərəfdarları ilə etirazçılar arasında şiddətli toqquşmalar baş verib. Toqquşmalarda onlarla adam iştirak edib və ən azı 12 nəfər xəsarət alıb. Hadisə yerinə hərbi bölmələr və texnikalar göndərilib.^[84]

Bu gün Prezident Hüsnü Mübarəkin minlərlə tərəfdarları Təhrir meydanına hücum təşkil etdilər. Onlar "Yaşasın bizim prezident" şüarları səsləndirirdilər. Digər qrup isə Təhrir meydanına başqa istiqamətdən hücum etmişdi. Ərəb telekanallarının yaydığı xəbərə əsasən, Misirin bir necə şəhərlərində Mübarək hakimiyyətinin tərəfdarları və əleyhdarları arasında toqquşmalar baş vermişdi.^[85][86]. Həmçinin prezident tərəfdarları atlarla və dəvələrlə^[87] Təhrir Meydanına soxularaq, nümayişçiləri oradan çıxarmağa cəhd etmişlər. Cəhd uğursuz alınmışdır. Xeyli yaralanan və ölənlər olmuşdur.^[88][89][90]. Qarşıdurma İsgəndəriyyə şəhərində də baş vermişdir.^[91]. Bu gün Misir parlamentinin aşağı və yuxarı palataları – Xalq Yığıncağı və Şura fəaliyyətini dayandırıb. Parlamentin hər iki palatası keçən ilin noyabrında keçirilmiş mübahisəli parlament seçkilərinin nəticələrinə yenidən baxıldıqdan sonra fəaliyyətini bərpa edəcək. Müxalifət parlament seçkilərinin nəticələrinin saxtalaşdırıldığını bəyan edir.^[92] Misir Silahlı Qüvvələri xalqa müraciət edib. Müraciətdə aksiya keçirən vətəndaşlardan evlərinə qayıtmaq xahiş olunur. Müraciətdə qeyd edilir ki, vətəndaşlar öz tələblərini ifadə etmək üçün küçələrə çıxıb: "İndi də normal həyatı yalnız siz bərpa edə bilərsiniz. Bu sözü hamı eşitməlidir".^[93] Misir Silahlı Qüvvələrinin müraciəti prezident Hüsnü Mübarəkin onun istefasını tələb edən insanlara növbəti seçkilərdə iştirak etməyəcəyi barədə söz verdikdən sonra yayılıb. Ancaq 9 gündür ki, bir çox Misir şəhərlərində küçələrə çıxan insanlar bəyan ediblər ki, Hüsnü Mübarəkə inanmırlar və o, dərhal istefa verməlidir.^[94][95]

Misirdə fəaliyyət göstərən 3 əsas və ənənəvi müxalifət partiyası prezident Hüsnü Mübarəkin təcili dialoqa başlamaqla bağlı çağırışına müsbət cavab vermişdilər. Liberal yönümlü Yeni Vafd Partiyası, millətçi At-Taqamm Partiyası və Nasirçilər Partiyası ölkədə tezliklə islahatların aparılması istiqamətində milli dialoqun başlamasını dəstəkləyib. Müsəlman Qardaşları Hərəkatı və bu Hərəkatla koalisiya yaratdığını elan edən MAQATE-nin keçmiş rəhbəri Məhəmməd əl-Baradei isə hələ də Hüsnü Mübarəkin istefası tələbi ilə kütləvi aksiyaların keçirilməsinə tərəfdardır. Onlar Hüsnü Mübarəkin istefa verməsindən sonra vitse-prezident Omar Süleymanla danışıqlara hazır olduqlarını bəyan ediblər^[96]

Məşhur Misir ehramları uzun illərdən sonra ilk dəfə bu gün bağlandı. Misirə giriş məhdudlaşdırıldı. Hakimiyyət ölkənin müxtəlif bölgələrindən paytaxta nəqliyyatın hərəkəti məhdudlaşdırdı.^[97]

Qahirəyə yeni hərbi hissələr yeridildi, Təhrir meydanını tanklar mühasirəyə aldı, prezident Hüsnü Mübarəkin əleyhdarları və tərəfdarları arasında qarşıdurma davam etdi. Misir prezidentinin istefasını tələb edən müxaliflər hakimiyyətin çağırışına və komendant saatı tətbiq olunmasına baxmayaraq meydandan çıxmadı. Hüsnü Mübarək tərəfdarları və əleyhdarları arasında baş verən qarşıdurmada ən azı 10 nəfər ölüb, 500 nəfərə yaxın şəxs yaralanıb.^[98]

Qahirənin mərkəzindəki "Təhrir" meydanına Hüsnü Mübarəkin minlərlə tərəfdarı çıxdı. Onlar meydana at və dəvələrlə hücum etdi. Hakimiyyət tərəfdarları rejimin əleyhdarlarını daşqalaq ediblər. Hava qaralandan sonra yandırıcı maye ilə dolu butulkalardan istifadə edildi. Butulkalardan birinin "Təhrir" meydanında yerləşən məşhur Qahirə muzeyinə düşməsi barədə məlumatlar var. hakim rejiminin əleyhdarları olan üç nümayişçini güllələyərək öldürüblər, Etiraz aksiyalarının təşkilatçılarından biri Mustafa al-Naqqar bildirib ki, atəş avtomatik silahlardan üç müxtəlif nöqtədən açılıb. Hərbçilər baş verənlərə qarışmayıb. Çərşənbə günü meydanın mərkəzinə prezident Hüsni Mübarəkin tərəfdarları atlarla daxil olublar və müxalifətlə onlar arasında toqquşma baş verib. Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, nəticədə üç nəfər həlak olub, 600 nəfərdən çox insan xəsarət alıb. Reuters xəbər agentliyinin məlumatına əsasən isə, dünənki toqquşmalar nəticəsində 1,5 minə yaxın insan yaralanıb^{[99][100] [101]}

Müxalifət tərəfdarları isə hakimiyyət tərəfdarlarını tutaraq Sadat metrostansiyasına doldurur Qahirənin Təhrir meydanında prezident Hüsnü Mübarəkin tərəfdarları və əleyhdarları arasında dünəndən başlayan və gecə ərzində davam edən qarşıdurmaya artıq ordu müdaxilə edib. Aksiyaçılar həbs olunurlar. Saxlananların sayı, onların Hüsnü Mübarəkin tərəfdarı, yoxsa əleyhdarları olduğu barədə də məlumat verilmir. Bu arada "Associated Press" agentliyi Hüsnü Mübarək əleyhdarlarının meydanın yaxınlığındakı "Sadat" metrostansiyasına nəzarəti ələ aldıqları və qarşı tərəfdən saxladıqları şəxsləri bu metrostansiyaya doldurduqları barədə məlumat yayıb.

Qeyd edək ki, Təhrir meydanında baş verən qarşıdurmada 8 nəfər ölüb, 800-dən artıq insan yaralanıb.^[102]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin silahlı tərəfdarları Qahirənin Təhrir meydanında ordunun yaratdığı sipəri aşıblar. Onlar meydanda Hüsnü Mübarəkin istefasını tələb edən aksiyaçıların üzərinə hücuma keçiblər. Qeyd edək ki, bu gün səhərdən başlayaraq ordu Təhiir meydanında prezidentin tərəfdarları və əleyhdarları arasında növbəti toqquşmalara yol verilməməsi üçün hərəkətə keçib və bufer zona yaradılıb. Hərbçilər Qahirənin bir sıra rayonlarında aksiya iştirakçılarının həbsinə də başlayıblar.^[103]

Qahirənin Təhrir meydanında prezident Hüsnü Mübarəkin tərəfdarları və əleyhdarları arasında növbəti qarşıdurma başlayıb. Tərəflər Təhiir meydanı yaxınlığında yerləşən körpü istiqamətində bir-birlərinə daş atırlar. Qeyd edək ki, bu gün səhər saatlarında da tərəflər məhz körpü yaxınlığında qarşılaşmış, ordu müdaxilə edərək tərəfləri ayıran bufer zona yaratmışdı. Orada bu dəqiqələrdə başlayan qarşıdurmaya isə müdaxilə etmir. Hərbçilər müşahidə aparmaqla kifayətlənirlər.

Qətərin "Əl-Cəzirə" telekanalı isə hərbçilərin artıq jurnalistləri meydandan uzaqlaşdırmağa başladığını və bunun aksiyaya müdaxiləyə bir hazırlıq ola biləcəyi barədə xəbər yayıb.^[104]

Müsəlman Qardaşları Hərəkatı cümə namazından sonra Prezident Sarayına yürüşün başlaması çağırışı ilə çıxış edib. Gecə ərzində Təhrir meydanında olan aksiyaçılar da Hüsnü Mübarəkin taleyinə qəti aydınlıq gətirəcək bu yürüşə hazırlıq məqsədilə qurduqları çadırları sökməyə başlayıblar. Bu arada ABŞ Senatı Hüsnü Mübarəki hakimiyyəti müvəqqəti bir hökumətə təhvil verməyə çağıran qanun layihəsini qəbul edib. Hüsnü Mübarək də kritik gün öncəsi ABŞ-nin ABC telekanalına müsahibə verib. O deyib ki, əgər istefa verərsə, Misirdə radikal Müsəlman qardaşları Hərəkatının hakimiyyətə gələcəyindən qorxur: "62 ildir ki, xalqa xidmət etməkdən yoruldum. Hakimiyyətdən artıq getmək istəyirəm. Oğlum Camal Mübarəki də xələfim olaraq, hakimiyyətə gətirmək niyyətim yoxdur və o, bu ilin sentyabrında keçiriləcək prezident seçkilərində iştirak etməyəcək. Ancaq indiki məqamda istefa versəm, radikal Müsəlman Qardaşları Hərəkatı hakimiyyətə gələ bilər".

Hüsnü Mübarək Təhrir meydanında baş verən qanlı toqquşmanın onun tərəfdarları tərəfindən törədildiyi barədə ittihamlarla da razılaşmayıb: "Qan tökülməsinin səbəbkarı Müsəlman Qardaşları Hərəkatıdır".

Misirin vitse-prezidenti Ömər Süleyman da bu günə qədər dost saydıqları ölkələrdən gələn açıqlamaların qəribə olduğunu söyləyib: "Bizim işlərimizə burunlarını soxurlar. Biz belə müdaxilələrə icazə verməyəcəyik". O, Müsəlman Qardaşları Hərəkatını dialoqa dəvət etdiklərini, ancaq onların buna rədd cavabı verdiyini də vurğulayıb. Bu arada bölgə ölkələrinin, ABŞ başda olmaqla, Qərb dövlətlərinin istefaya çağırdığı Hüsnü Mübarəkə İsraildən sonra ikinci sürpriz dəstək Fələstin Muxtariyyətindən gəlib. Ramallah şəhərində əleyhdarlarının aksiyası dağıdılsa da, onun tərəfdarlarının yürüş keçirməsinə icazə verilib.^[105]

Hüsnü Mübarəkə qarşı etirazlarda mühüm rol oynamış Müsəlman qardaşlar təşkilatı Misirdə baş tutacaq prezident seçkilərində iştirak etməkdən imtina etmişlər. Onlar həmçinin hakimiyyətlə danışıqlarda iştirak etməyəcəklərini də bildirmişlər.^[106]

Verilən xəbərlərə görə prezident Hüsnü Mübarəkin oğlu Camal Mübarək də prezidentliyə namziəd olmayacaq.^[107]

Qahirənin mərkəzindəki Təhrir meydanına bütün giriş yollarını tanklar və zirehli texnika kəsib. Buna baxmayaraq, prezident Hüsni Mübarəkin istefasını tələb edənlərlə yanaşı, dövlət başçısını dəstəkləyən on minlərlə misirli meydana axışır. "Əl Cəzirə"nin məlumatına görə, Qahirə küçələrində silahlı gənc banditlər cövlan edir. Onlar dəyənək, bıçaq və hətta qılınclarla silahlanaraq yolları kəsir, maşın sahiblərindən pul alırlar. "Əl Məsri əl Yəum" qəzeti bildirir ki, sabiq DİN başçısı və onun üç müavini ev dustaqlarıdır. Onlara qarşı istintaq aparılır.

Misirin Daxili İşlər Nazirliyi polisin işə qayıtdığını bəyan etsə də, asayiş keşikçilərinin işi gözə dəymir.^[108]

Fevralın 5-də gecəyarısı Misirin vitse prezidenti Ömər Süleymana qarşı sui-qəsd edildiyi barədə xəbər yayılmışdır. Xəbərə əsasən, o, zərər çəkməsə də, iki mühafizəçisi həlak olub.^{[109][110][111]}

Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin oğlu Camal Mübarək hakim Milli Demokrat Partiyasının sədrliyindən istefa verdi. Hakim partiyaya yeni seçilən Baş katib Hossam Badravi partiyada liberal qanadın təmsilçisi sayıldı^[112]. Müsəlman Qardaşları təşkilatı hakimiyyətlə danışıqlara getməyə razılıq vermişdir. Bu Misirdə fəaliyyəti qadağan olunmuş təşkilatın hökumətlə ilk danışıqlarıdır. Danışıqlarda hakimiyyəti vitse-prezident Ömər Süleyman təmsil etmişdir^[113].

Misirdə nümayişlərin davam etdiyi bir vaxtda qadağan olunmuş Müsəlman qardaşlar təşkilatı elan edib ki, hökumətlə danışıqlar prosesinə qoşulmağa hazır olsa da, yalnız bir məsələni müzakirə edəcək. Bu da prezident Mübarəkin necə və nə vaxt kreslosunu tərk edəcəyi məsələsidir. Ekspertlər qeyd edirlər ki, təşkilat danışıqlara razılıq verməklə çox böyük bir sövdələşməyə girir. Onları artıq indidən son iki nümayişə başçılıq etməkdə astagəl olmaqda günahlandırırlar. Digər müxalifət partiyaları elan ediblər ki, Hüsnü Mübarək getmədən heç bir danışıqlara girməyəcəklər. Hökumətin vəzifəliləri iddia edirlər ki, azad və ədalətli seçkilər üçün keçid tədbirləri yalnız prezident Mübarəkin nəzarəti altında mümkündür. İdeyalardan biri prezidenti bir növ kənara itələyib, lakin hakimiyyətini formal olaraq saxlamaqdır. ABŞ-nin elçisi Frank Uizner demişdi ki, prezident Mübarək hələlik vəzifəsində qala bilər.

Misirlilərin bir hissəsi bu gün iş yerlərinə qayıtdı. Banklar işlərini bərpa etdi.^[114][115]

Misirin yeni maliyyə naziri Samir Radvanın bildirdiyinə görə büdcədən maaş alan işçilərin və pensiyaların məbləği 15% artırıldı. Bunun üçün 960 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait ayrıldı.^[116] Misirdə iqtidarla müxalifət arasında baş tutan danışıqlar zamanı konstitusiyaya dəyişiklik edilməsi ilə bağlı tərəflər arasında razılıq əldə olunub. Hökumət sözçüsü Maqdi Radi bildirib ki, gələn ayın ilk həftəsinə kimi konstitusiyaya lazımi dəyişikliklərin edilməsi üçün komitə yaradılacaq. Komitə məhkəmə hakimiyyəti və bəzi siyasətçiləri əhatə edəcək.

Konstitusiyaya ediləcək dəyişiklikləri hazırlayan komitə əvvəlcə prezident seçkisinə daha çox namizədin iştirakına zəmin yaradacaq, bundan əlavə prezidentin neçə dəfə seçilə biləcəyini müəyən edən dəyişikliklər üzərində işləyəcək. Komitə bu və ya digər dəyişikliklərlə bağlı işlərini mart ayının ilk həftəsinə qədər yekunlaşdıracaq. Bundan əlavə, iqtidar mətbuat azadlığını məhdudlaşdırmamağı, SMS vasitəsilə mesajlaşmağa mane olmamağa, internetə məhdudiyyətlər qoymamağa razılıq verib.

Hər iki tərəf hökumətin siyasi məhkumların şikayəti və tələblərini dəyərləndirəcək blok yaradılması sahəsində də razılıq əldə edib. Razılığa görə, nümayişlər başlayandan bəri saxlanılanlar sərbəst buraxılacaq. Hökumət korrupsiya ilə mübarizə, onun arxasındakıların müəyyən edilməsi üçün iş aparacaq.

Vitse-prezident Ömər Süleyman prezident Hüsnü Mübarəkin səlahiyətlərini icra etmək barədə müxalifətin təklifini rədd edib. Ancaq görüşün nəticələri Müsəlman qardaşlarını razı salmayıb. Təşkilatın rəsmilərindən olan Abdülmanem Abdülfatuh görüşdən sonra verdiyi açıqlamada müsbət fikirlərin olduğunu, ancaq bunların köklü dəyişikliklər olmadığını bildirib. Abdülfatuh Hüsnü Mübarəkin prezidentlik qərarnaməsi yayaraq konstitusiyanın 76 və 77-ci maddələrinin dəyişdirilməsini, parlamenti buraxmasını, bütün siyasi məhbusları azad etməsini və fövqəladə vəziyyəti aradan qaldırmasını tələb etdiklərini bildirib.

Kontitusiyanın adıçəkilən maddələri prezident seçkisi ilə bağlıdır. Bu maddələr Mübarəkin lideri olduğu iqtidar partiyasının növbəti prezidentin kim olacağını təyin etməsinə imkan verir, seçilən şəxsin növbəti seçkidə yenidən namizəd olmasına heç bir məhdudiyyət qoymur.

Muxalifət liderlərindən olan Məhəmməd Əl Baradeinin təmsilçisi Mustafa Naqqar toplantının müsbət hal olduğunu, ancaq bunun sadəcə bir başlanğıc olduğunu deyib^[117]

Təhrir meydanında iki nəfər etirazçının toyu baş tutdu.^[118]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarək Qahirənin Təhrir meydanında nümayişçilərin arasında baş vermiş və 11 nəfərin ölümü ilə nəticələnmiş qarşıdurmanın araşdırılması üçün müstəqil komissiya yaratmağı tapşırıb. Prezidentin sözlərinə görə, komissiya "tamamilə müstəqil olmalı və Misir cəmiyyətində ləyaqət və vicdanları ilə tanınan şəxslərdən təşkil olunmalıdır". O komissiyanı "nümayişçilərə qarşı yol verilmiş yolverilməz qanun pozuntularını araşdırmağa" çağırıb.^[119]

Misirdə hakimiyyət və müxalifət arasında dialoqun başlandığına dair xəbər yayıldı.^[120] Google şirkətinin Yaxın Şərq bölməsinin top-meneceri Vael Qonim azadlığa çıxdıqdan sonra Misirdə baş verən etiraz aksiyalarına yardım göstərdiyini etiraf etdi. O, yanvarın sonunda həbs edildi və on iki gün həbsdə qaldıqdan sonra azadlığa buraxıldı."Biz öz ölkəmizin azadlığını istəyirik. Amma xahiş edirəm məni qəhrəmana çevirməyin. Qəhrəmanlar meydandakılardır, mən isə 12 gün hədsdə yatmışam. Biz ölkəmiz dəyişməyincə buranı tərk etməyəcəyik."^[121][122]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin müəyyən zaman çərçivəsində hakimiyyətin sülh yolu ilə ötürülməsinin dəqiq qrafikinin hazırlanması barədə sərəncam verdiyi barədə vitse-prezident Ömər Süleyman bəyan etdi. Ömər Süleyman prezidentin istefasını tələb edən aksiyaçıların da təqib olunmayacağını bildirib: "Prezident milli konsensusu alqışlayır və böhranı aradan qaldırmaq üçün hazırda bizim düzgün yolla getdiyimizi təsdiqləyir".^[123]

lakin, əsas müxalifət təşkilatı olanMüsəlman qardaşlar təşkilatının rəsmisi Əssam əl-Ərian prezident Hüsnü Mübarəkə vəzufədən getmək üçün bir həftə vaxt verildiyini bildirdi. Onun sözlərinə görə, təşkilat hakimiyyətlə heç bir kompromisə getmək niyyətində deyil. O, həmçinin Mübarəkin istefa edəcəyi halda Misirdə təkbaşına hakimiyyətə gələcəyini deyil, geniş parlament koalisiyası tərkibində hərəkət edəcəyini qeyd etdi. "Biz dinc təşkilatıq, konstitutsiya və qanunlar çərçivəsində hərəkət edirik"^[124][125]

Fevralın 8-də Misirdə kütləvi etirazlar davam edib. Yüz minlərlə insan Qahirənin "Təhrir" meydanına toplaşaraq prezident Mübarəkin istefasını tələb ediblər. Bundan başqa bir qrup etirazçı meydandakı kütlədən ayrılaraq parlament binasının qarşısına yollanıb. Onlar narazıdırlar ki, Təhrir meydanında iki həftədən çox tələblərini səsləndirsələr də, hökumətdən kimsə gəlib onların dərdini dinləmir. Amma həmin qrup parlamentin binasına hücum etmək niyyəti nümayiş etdirmir. Onlar dinc şəkildə binanın qarşısında dayanıblar. Kütləvi etirazlar Misirin ikinci böyük şəhəri – İsgəndəriyyədə də təşkil edilib. Etirazçılar prezident istefa verməyincə evlərinə dağılışmayacaqlarını deyirlər. Baxmayaraq ki, hökumət kütləvi aksiyaların dayandırılmasına çağırır və bir-birinin ardınca etirazçılara güzəştlər edir. Fevralın 8-də prezident Mübarək özünün islahatlar üçün "yol xəritəsi"ni açıqlayıb. Bu plan üç komitənin yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu komitələrdən biri Konstitusiyaya hansı dəyişikliklərin edilməsinin zəruriliyini araşdıracaq. Digər komitə kütləvi etirazlar zamanı aksiyaçılara qarşı güc tətbiqinin nəticələrini, ölümləri araşdıracaq. Üçüncü komitə isə siyasi dialoqa mümkün qədər çox partiyanı cəlb etməyə çalışacaq. Bundan başqa hökumət əhalinin dolanışığını yaxşılaşdırmaq niyyətində olduğunu göstərmək istəyir. Fevralın 8-də Misir hökuməti bəyan edib ki, dövlət sektorunda işləyənlərin maaşlarını, eləcə də pensiyaları 15 faiz qaldırır. Misir həbsxanalarından 30-dan çox siyasi məhbus buraxılıb. Onların son aksiyalar zamanı tutulan yox, Mübarək hakimiyyətinin uzun müddətdir həbsxanada saxladığı şəxslər olduğu deyilir.^{[122][126][127][128]}

Misirin paytaxtı Qahirədə daha bir kütləvi aksiya keçirilib. Fevralın 8-də Təhrir meydanına toplaşan yüz minlərlə aksiyaçı prezident Hüsnü Mübarəkin istefasını tələb edib. Prezident Hüsnü Mübarək fevralın 8-də konstitusiya islahatları aparacaq komissiya formalaşdırdı. Konstitusiyada əsas islahatların prezidentin səlahiyyət müddətinin 6 ildən 4 ilə endirilməsi və iki dəfədən artıq dalbadal seçilməyin yasaqlanması olacağı bildirilir. Misir hökuməti isə 34 siyasi məhbusun azadlığa buraxıldığını açıqlayıb. "Human Rayts Votç" beynəlxalq insan hüquqları təşkilatının 7 fevral hesabatına görə, yanvarın 25-dən başlayan xalq hərəkatında ən azı 297 nəfər həlak olub. Ancaq etirazçılar başlıca tələblərinə — 1981-ci ildən ölkəni idarə edən prezidentin istefasına nail ola bilmirlər. Səlahiyyət müddəti 2011-ci ilin sentyabr ayında bitən Hüsnü Mübarək vaxtından əvvəl getməkdən imtina edir.^[129]

Port-Səid şəhərində icra hakimiyyətinin binası yandırıldı. Bir neçə min insan hücum çəkərək binaya daş və butulkalarda yandırıcı maddələr atıb. İnsanlar 3 min nəfərin məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı şəhər administrasiyasına müraciətinin zibil qutularına atılmasından xəbər tutandan sonra küçələrə çıxmışlar.

Paytaxt Qahirədən cənub-qərbdə yerləşən El-Vadi əl-Qadid əyalətinin inzibati mərkəzi El-Xarqa şəhərində 60-dan çox insan polislə qarşıdurmada xəsarət alıb. Əyalət sakinləri yerli əhali ilə mehriban münasibət saxlamayan polis rəisinin şəhərə qayıtmasından sonra küçələrə çıxıblar. Polislə qarşıdurmalarda 1 nəfər ölüb, onlarla insan xəsarət alıb. Polis aksiyaçılara qarşı gözyaşardıcı qaz, təzyiqli su və döyüş güllələrindən istifadə edib.^[130]

Qahirənin Təhrir meydanında da minlərlə insanın iştirak etdiyi aksiya davam edir. Cümə günü günorta namazından sonra böyük kütləvi aksiyanın keçirildi.^[131][132]

Müsəlman qardaşlar Mübarəkə istefa verməsi üçün ultimatum verdi. Təşkilatın rəsmisi Hissəm Əl-Aryan prezident Hüsnü Mübarəkə istefa verməsi üçün 1 həftə şans verdiklərini bildirdi. Əl-Aryam deyib ki, Mübarəklə bərabər hökumət də tam formada istefa verməlidir. O, çıxışı zamanı, həmçinin Hüsnü Mübarəkin şərəfli bir şəkildə getməsini istədiklərini bildirmişdir. Yəni onlar Mübarəkə qarşı onun şəxsiyyətinin alçaldılması istiqamətində hər hansısa bir şey etmək istəmirlər.

Təhrir meydanında meydanda təcili tibbi yardım göstərilmək üçün tibb məntəqəsi və məktəbə gedə bilməyən şagirdlər üçün tədris kursları da fəaliyyətə başladı.^[133]

Misirin cənub-qərbində təhlükəsizlik qüvvələri ilə nümayişçilər arasında baş verən toqquşmada azı üç nümayişçi həlak oldu, bir neçə nəfər isə yaralandı.^[134]. Qahirənin mərkəzində prezidentin istefası tələbi ilə mitinqlər davam edir. Hökumətlə dialoqu gedən Ağsaqqallar Şurasının nümayəndəsi Diaa Raşvan danışıqlar prosesinin sona yetdiyini söylədiyinə görə vitse-prezident Ömər Süleyman Hüsnü Mübarəkin formal olaraq seçkiyə qədər hakimiyyətdə qalması və hakimiyyəti keçid hökumətinə verməsi barədə nümayişçilərin təklifini qəbul etməyib: "Kompromis axtarmaq əvəzinə vitse-prezident vaxtı uzatmağa və bizi dövlət çevrilişi təhlükəsi ilə qorxutmağa çalışdı".^{[130][135][136][137]}

Misir Silahlı Qüvvələrinin Baş Komandanlığı ölkə prezidenti Hüsni Mübarəkin varisi qismində vitse-prezident Ömər Süleymanı təyin etməsinə mane oldu. Ordunun rəsmi nümayəndəsi çıxış edərək dedi: "Müxalifətin bütün tələblərini yerinə yetirməyə hazırıq".^[138]

Son məlumatlara görə, Hüsni Mübarək bu axşam istefa verdiyi barədə bəyanatla çıxış edəcək. Lakin xəbərin rəsmi təsdiqi yoxdur. Mübarəkin yerinə prezidentin kim olacağı bəlli deyil. Misir Konstitusiyasına görə, hakimiyyət ölkə parlamentinin spikeri Fəthi Soruraya verilməlidir. Lakin sözügedən məsələ ilə bağlı danışıqlar davam edir. Soruranın müvəqqəti dövlət başçısı təyin edilməsi müxalifətçilərin narazılığına səbəb ola bilər, çünki onlar parlament seçkilərinin çoxsaylı qanunsuzluqlar və pozuntularla keçirildiyi, bu səbəbdən də ali qanunverici orqanın qeyri-legitim olduğunu söyləyirlər. Buna görə də Misirin yeni rəhbərinin müxalifətçiləri razı sala biləcək neytral fiqur olacağı istisna edilmir.^[130]

Misir Silahlı Qüvvələrinin Ali Komandanlığı xalqı müraciətlə çıxış edib. Komandanlıq ölkədəki böhranın həll edilməsinə qarışmaq niyyətini açıqlayıb. Silahlı Qüvvələrin nümayəndəsi bildirib ki, bu qərar prezident Hüsnü Mübarəkin iştirakı olmadan keçirilən iclasın yekunu əsasında qəbul edilib. Hərbçilər müntəzəm toplaşaraq vəziyyəti müzakirə etmək, ölkədə sülh və qayda-qanunu dəstəkləmək qərarına gəliblər. Bundan əlavə, hərbçilər ən yaxın vaxtda xüsusi kommünike dərc etməyi planlaşdırırlar. Bu kommunikedə Misir şəhərlərində toplaşan nümayişçilərin bütün tələbləri əks olunacaq. Təhrir meydanında toplaşan yüz minlərlə insan bu xəbəri alqışla qarşılayaraq, "Ordu və xalq birdir!" şüarı səsləndiriblər. Qeyd edək ki, bundan əvvəl Mübarəkin fevralın 10-da axşam səlahiyyətlərini vitse-prezident Ömər Süleymana təhvil verəcəyi barədə şayiələr dolaşıb. Bundan dərhal sonra prezidentin istefasını tələb edən aksiya iştirakçıları bütün ali məmurların istefasını tələb ediblər. Onlar hökumət və parlamentin buraxılmasını da istəyirlər. Qeyd edək ki, fevralın 11-nə ən böyük etiraz aksiyası təyin olunub. Bu aksiyada 20 milyon adamın iştirak edəcəyi gözlənilir.^[139]

Bu gün Misir prezidenti Hüsnü Mübarək növbəti dəfə xalqa müraciət edib. H. Mübarək bundan əvvəlki açıqlamasını demək olar ki, təkrarlayıb. "Misirlilər öz gələcəklərini özləri həll edərlər" ifadəsi ilə müraciətinə başlayan H. Mübarək bir daha növbəti prezident seçkilərinə qatılmayacağını, lakin növbəti seçkilərə qədər də hakimiyyəti təhvil verməyəcəyini bildirib. O, hakimiyyəti sentyabr ayında təhvil verəcəyini deyib. Buna qədər isə səlahiyyətlərinin bir hissəsini yardımçısı Ömər Süleymana dövr etdiyini vurğulayıb. Mübarək kütləvi aksiyalarda ölənlərin olmasından üzüldüyünü, bu ölümlərin səbəbkarlarının tapılmasına çalışdıqlarını bildirib.

Misir prezidenti ölkədə siyasi və iqtisadi islahatlar aparacağını, Konstitusiya dəyişiklikləri edəcəyini vəd verib. Xarici sərmayənin ölkəyə gətiriləcəyini, xarici iş adamlarına etibarlı şərait yaradacağını da bildirib. O, müxalifəti yenidən dialoqa dəvət edib. H. Mübarək ona xarici təzyiqlərin olduğunu da söyləyib və "biz heç kimsənin oyuncağı deyilik" deyib.

H. Mübarək çıxışını Misirdən getməyəcəyini ifadə edən sözlərlə bitirib: " Həyatımın başlanğıcı da buradaydı, sonu da burada olacaq. Torpağın altına girənə qədər, ondan sonra da bu ölkədə olacağam. Allah Misiri qorusun!"^{[140][141][142][143][144][145]}

Qahirənin Təhrir meydanında toplaşan mitinq iştirakçıları dövlət televiziyasının qərargahına tərəf hərəkət edirlər. Nümayişçilərin niyyətləri hələ məlum deyil.^[146]. Aksiya iştirakçıları yalnız Mübarəkin deyil, bütün hakimiyyətin istefasını tələb edir.^[147]

Misir müxalifət liderlərindən biri, MAQATE-nin keçmiş başçısı Məhəmməd Əl Baradei Hüsnü Mübarəkin dərhal istefaya getməkdən imtina etməsindən sonra Misirdə "partlayış" təhlükəsi haqqında Tvitterdəki öz microblogunda "Misir sosial partlayış qarşısındadır. Ordu dərhal ölkəni xilas etməlidir" şəklində açıqlama yazıb.^[148][149]

Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkdən sonra köməkçisi və səlahiyyətlərinin bir hissəsini təhvil verdiyi Ömər Süleyman xalqa müraciət edib. Ö. Süleyman H. Mübarəkin xalqa müraciətində söylədiyi bəzi fikirləri təkrarlayıb. O, Konstitusiya dəyişikliklərini həyata keçirmək üçün şura yaratdıqlarını bildirib. Ö. Süleyman da islahatlar keçiriləcəyini, iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlı işlər görüləcəyini vəd edib. O, müxalifəti dialoqa çağırıb. Ö. Süleyman xalqın kütləvi aksiyalara son qoymağa çağırıb: "Təhrir meydanında toplaşan xalqı evlərinə, işlərinin başlarına dönməyə çağırıram". Ö. Süleyman misirliləri xarici təzyiqlərə qarşı güclü olmağa, "əcnəbi medianın yönləndirmələrinə uymamağa" çağırıb.^[150]

Mübarəkin istefa verməkdən imtina etməsindən qəzəblənmiş kütlə prezident iqamətgahına yürüş edib, Hüsnü Mubarəkin iqamətgahını mühasirəyə alıb. İnsanlar arasında artıq prezidentin qaçdığına dair şayiələr yayılmağa başlayıb. Bəzi dairələr hətta onun dünən gecə xalqa etdiyi müraciətin də əvvəlcədən yazıldığını, müraciətin yayımlandığı vaxt prezidentin artıq Misirdə olmadığını bildirir. ^[130]

Bu dəqiqələrdə yüz minlərlə insan Qahirədə Prezident Sarayına doğru yürüş edir. Kütlənin Prezident Sarayının yerləşdiyi Masr əl-Qadid kvartalında qarşısını almaq səyləri nəticə vermir. Kütlənin məqsədi Prezident Sarayını ələ keçirməkdir. Ordu rəhbərliyinin də bu saatlarda yeni bəyanatla çıxış edəcəyi gözlənilir.^{[151][152][153][154]}

Misir Silahlı Qüvvələrinin Ali Şurası ölkədə vəziyyətlə bağlı bəyanat verib. Ordu ölkənin milli təhlükəsizliyinə qarşı hər hansı hədələrə yol verilməməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Ali Şura ölkədə azad və ədalətli seçkinin keçiriləcəyinə vəd verib və fövqəladə vəziyyətin aradan qaldırılmasının mümkünlüyünü vurğulayıb. Ancaq seçkinin tarixi açıqlanmayıb.

Bir sıra etirazçının prezident sarayı və mərkəzi televiziyanın binasına qarşı hərəkət etdiyi xəbəri alınmışdı. Bəzi hesablamalara görə aksiyalarda 20 milyonadək insan iştirak etmişdi. Misir prezidentinin əleyhdarları paytaxt Qahirənin altı bölgəsində eyni zamanda kütləvi aksiyalar keçirməyə hazırlaşırdılar. Mübarək əleyhdarları prezident səlahiyyətlərinin bir qisminin vitse-prezident Ömər Süleymana verilməsini də qəbul etmir, Mübarəkin dərhal istefaya getməsini və ölkəni tərk etməsini tələb edirlər. Əl-Ərəbiyyə telekanalının məlumatına görə, Misirin ordu rəhbərliyi təcili iclas keçirmişdi, ordunun bu gün mühüm bir bəyanatla çıxış edəcəyi gözlənilirdi.^[130][155]

Axşam saatlarında "Əl-Ərəbiyyə" telekanalı Hüsnü Mübarəkin ailəsilə birlikdə Qahirəni tərk etdiyini bildirdi^{[156][157][158][159][160][161][162]}. Bir sıra mənbələrdə onun Şərm əş-Şeyx şəhərinə^[163][164], digər mənbələrdə isə BƏƏ-yə getdiyi bildirilirdi^{[165][166][167][168][169]} Prezident sarayı yaxınlığında atışma səsləri eşidilir. Qahirədə Prezident Sarayı qarşısında aksiya keçirən 400 nəfərlik qrupa qoşulmaq üçün yüz minlərlə insan yürüşə başlayıb. Prezident Sarayı ətrafında atışma səsləri eşidildiyi barədə xəbər verilmişdi.^[170]

Misirdə iqtidarda olan Milli-demokrat partiyasının (MDP) baş katibi Hosam Bədrəvi bir həftə əvvəl təyin olunduğu vəzifədən istefa verib. Bədrəvi həmçinin Hüsni Mübarəkin başçılıq etdiyi partiyadan birdəfəlik çıxdığını da bildirib.^[171]

Mübarək istefaya yollandı.^{[2][3][4][5][6][7]}

İngiltərənin "The Guardian" qəzetinin bir əməkdaşı fiziki təzyiqə məruz qalıb.^[172] Yunanıstandan olan 3 jurnalist döyülərək video-kameraları əllərindən alınıb. Bundan bir qədər əvvəl İspaniyanın TV E1 telekanalının jurnalisti hücuma məruz qalmışdır. Eyni zamanda, Mübarəkin əleyhdarları jurnalistləri müdafiə etməyə çalışırlar. İspaniya Xarici İşlər Nazirliyi Misir hökumətinin xarici jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etməyə çağırıb.^[173] Misirdə polis əməkdaşları beynəlxalq insan hüquqları və xeyriyyə təşkilatlarının üzvlərini həbs ediblər. Amnesty International təşkilatın nümayəndələri bildiriblər ki "30-dan çox insan hüquqları müdafiəçiləri, o cümlədən Amnesty International əməkdaşları Qahirədə polisi tərəfindən həbs edilib". Polis onları hoteldə görüş keçirən zamanı həbs edib və naməlum istiqamətə aparıb. Eyni zamanda, gərarqahı Londonda yerləşən beynəlxalq xeyriyyə təşkilatı Oxfamın Misir bölməsinin səkkiz üzvü həbs olunub. Misirdə xarici jurnalistlərə qarşı təqiblər davam edir. Polis BBC, İTAR-TASS jurnalistlərinin kamera və noutbuklarını müsadirə edib. Fransanın TF-1 telekanalının üç müxbiri və İsveçin SVT telekanalın reportyoru Bert Sundström itkin düşüb.^[174]. Fevralın 2-də Təhrir Meydanında baş verən toqquşmada bir neçə rus jurnalistin xəsarət aldığı məlum oldu.^[175]

Sərhədsiz Reportyorlar birliyi Misirdə xalq nümayişləri başlanandan indiyə qədər nümayişləri yayımlamağa çalışan 72 jurnalistin həbs olunduğunu, 75 jurnalistin isə müxtəlif dərəcəli xəsarətlər aldığını açıqlayıb. Təşkilatın yaydığı açıqlamada bildirilir ki, daha 7 jurnalist də nümayişlərin davam etdiyi 15 gün ərzində vəzifə borclarını icra edərkən Mübarək rejimi tərəfdarları tərəfindən qaçırılıb. Bundan əlavə, onlarla qəzet və televiziya əməkdaşlarının cihaz və avadanlıqları hakimiyyət dairələri tərəfindən müsadirə olunub.^[176]

Misir təhlükəsizlik qüvvələrinin əməkdaşları Qətərin Əl-Cəzirə telekanalının Qahirə bürosunun rəhbəri Əbdül Fəttah Faid və kanalın müxbiri Əhməd Yusifi həbs ediblər. Bu barədə telekanalın özü məlumat yayıb. Telekanalın Qahirə bürosu hücuma məruz qalıb. Son bir neçə gün ərzində ikinci dəfə hücuma məruz qalan büroda avadanlıq sındırılıb, ofisin özü isə yandırılıb. Aksiyalar başlananda Misir hakimiyyəti Əl-Cəzirənin lisenziyasını alıb və təcili ölkədəki müxbir məntəqələrini yığışdırmağı tələb edib. Buna baxmayaraq telekanal Misirdəki fəaliyyətini davam etdirib.^[177]

Misirin "Əl-Əhram" qəzetinin əməkdaşı Əhməd Məhəmməd Mahmud Qahirənin mərkəzində prezident tərəfdarları və əleyhdarları arasında baş verən toqquşmalarda aldığı güllə yarasından dünyasını dəyişib. İğtişaşları lentə alan jurnalist başından güllə yarası alıb. O, Misirdə prezidentin istefası tələbi ilə aksiyalar başladıqdan bəri həlak olan ilk jurnalistdir.^{[178] [179]}

Misirdə ABŞ-nin CBS televiziyasının müxbiri Lara Lohan döyülüb və zorlanıb. Aqressiv insanlardan ibarət qrup Lohanı çəkiliş qrupunun digər üzvlərindən ayıraraq kənara aparıb, nəticədə həmkarları ona kömək edə bilməyib. Sonda jurnalisti 20-dək hərbçi xilas edib.^{[180][181][182][183]}

Beynəlxalq "Human Rights Watch" hüquq-müdafiə təşkilatı bildirmişdir ki, Misirdə kütləvi etiraz aksiyaları zamanı tutulmuş şəxslərə həbsxanalarda ağır işgəncələr verilir.

"The Guardian"ın məlumatına görə isə, hərbçilərin tutduqları dinc vətəndaşların tam əksəriyyəti həbsdən azad olmamışdır^[130][184].

Prezident Məhəmməd Hüsnü Mübarək vəzifəsindən istefa verdi. Hakimiyyətə müdafiə naziri Məhəmməd Hüseyn Təntavi gəldi. Misir Parlamenti buraxıldı. Konstitutsiya ləğv olundu. Hakimiyyət Silahlı Qüvvələrin Ali Şurasına keçdi. Yeni parlament seçkilərinin 2011-ci ilin sentyabrında keçirilməsi qərara aıındı.^[8][185]

Ərəb dövlətləri liqasının baş katibi Əmr Musa 2001-ci ildən bəri tutduğu vəzifəni bir neçə həftəyə tərk edəcəyini bildirib. Misirli olan Musanı bir çox analitiklər Misirin gələcək prezidenti kimi görürlər. ƏDL baş katibi "Misirdəki tarixi dəyişikliklərə görə xalqı və ordunu" alqışlayıb. O vətəndaşları "milli konsensusa əsaslanan sağlam sistemin qurulması istiqamətində hərəkət etməyə" çağırıb. Musa həmçinin "Misir və misirlilərin demokratiyaya doğru hərəkət etdiklərinə" əmin olduğunu bildirib.^[186]

Fevralın 17-si Misirin 3 sabiq naziri həbs olundu. Bunlar sabiq daxili işlər naziri Həbib əl-Adli, eks-turizm naziri Zuheyr Harranax və mənzil təminatı naziri Əhməd əl-Maqrabidir. Onlar yanvarın 28-də sabiq prezident Hüsnü Mübarəkin hökuməti buraxmasınadək nazir postunu tutublar. Elə dünən Mübarəkin partiyadaşı olan milyarder və maqnat Əhməd Ezz də həbs olunub. Saxlanılmış şəxslərin hamısına qarşı çirkli pulların yuyulması, səlahiyyətləri aşma, dövlət əmlakının talanması maddələrilə ittiham irəli sürülüb.^[187]

Misir hökuməti keçmiş prezident Hüsnü Mübarək və onun ailəsinin xarici banklarda hesablarını dondurmağa çalışır. Baş prokuror Əbdül Məcid Mahmud xarici işlər nazirliyinə xarici ölkələrdən cənab Mübarəkin hesablarının dondurulmasını istəməsi haqda müraciət edib. Mübarəkin xanımı Süzan və onların iki oğlu və onların həyat yoldaşlarının da hesabları dondurulur. İsveçrə artıq cənab Mübarəkin ölkədəki hesablarını dondurub. Misirin keçmiş liderinin milyardlarla dollar varidatı olduğu haqda məlumatlar verilib.^[188]

Fevralın 2-si Moodys beynəlxalq reytinq agentliyi beş ən böyük Misir bankının reytinq dərəcəsini aşağı saldı.^[189]. Credit Agricole" bankının apardığı təhlillərə əsasən, 2011-ci ildə Misirdə ÜDM-in artım tempinin əvvəllər proqnozlaşdırılan 5,3% deyil, 3,7% olacağı gözlənilir. Misirdə banklar və fond birjası 10 gün ərzində işləmədi. Eyni zamanda, ölkənin iri şəhərlərində zavod və fabriklər fəaliyyətini dayandırdı. Bir çox turizm şirkətləri turistlərin Misirə göndərilməsini dayandırdı. Turistlərin Misirə gəlməməsi ölkə iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərəcək. Bundan başqa, Misirdə ərzaq məhsulları üzrə ciddi qiymət artımı gözlənilir.^[190]. Həmçinin, neftin qiyməti Misirdə baş verən hadisələrin nəticəsində qalxdı.^[191] Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin istefası barədə xəbər dünya bazarında neftin qiyməti ucuzlaşdırıb.^[192] Kütləvi etiraz aksiyaları başlayandan bu yana ölkə iqtisadiyyatına 3.1 milyard dollar ziyan dəydi .^[112][193]

Etiraz aksiyaları Misir iqtisadiyyatını iflic vəziyyətinə saldı. Ölkədə "çörək qiyamları" baş verdi, qaz balonlarına olan növbələrdə insanların həlak olması halları müşahidə olunub. Misirlilərin tam əksəriyyətinin gündəlik rasionunun əsasını təşkil edən və qiyməti dövlət tərəfindən subsidiyalaşdırılan çörək uğrunda növbələrdə kütləvi davalar nəticəsində onlarla insan yaralanıb. Yerli əhali arasında populyar olan "rəqif" adlı çörəyin qiyməti iki dəfə bahalaşdı. Qahirənin İmbaba səmtində qaz balonları satılan dövlət məntəqələrindəki növbələrdəki davalarda 3 nəfər həlak oldu. Misirdə vahid qazpaylama və təminat şəbəkəsi olmadan Qahirə ilə yanaşı, bütün ölkədə istifadə edilən qaz balonlarının qiymətini alverçilər dəfələrlə qaldırmışdı. Qahirədə qəzəblənmiş kütlə belə alverçilərdən birini öldürdü.^[108]

Yanvarın 29-da Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin televiziya ilə xalqa müraciətindən sonra onunla ABŞ prezidenti Barak Obama arasında telefon danışığı olub. Telefon danışığını kimin təşəbbüsü ilə baş tutması barədə məlumat verməyən B. Obama Misir xalqının yanında olduqlarını bəyan edib. Ağ Ev başçısı misirli həmkarını xalqa verdiyi vədləri yerinə yetirməyə çağırdığını və ona xalq qarşısındakı öhdəliklərini xatırlatdığını bildirib: "Misirdə iqtisadi, sosial və siyasi islahatlar həyata keçirilməlidir". Ağ Evin sözçüsü Robert Gibbs həm nümayişçiləri, həm də Misir hökumətini zorakılıqdan imtina etməyə çağırıb: "Daha çox azadlıq tələblərinə veriləcək cavab zorakılıq deyil, dialoq olmalıdır. Misirdə köklü islahatlara ehtiyac var". R. Gibbs Misirdə baş verən son hadisələrlə bağlı ABŞ prezidenti Barak Obama üçün 40 səhifəlik xülasə hazırlandığını vurğulayıb: "Həm ABŞ-nin Müdafiə və Xarici İşlər nazirlikləri, həm də Qahirədəki səfirimiz Marqaret Skobi Misir hökuməti ilə sıx təmasdadırlar. Misir hökumətini Məhəmməd əl-Baradeini ev dustaqlığından azad etməyə çağırırıq". ABŞ dövlət katibi Hillari Klinton isə açıq şəkildə Hüsnü Mübarəkə "Xalqını dinlə!" mesajını göndərib. O, "əl-Cəzirə" telekanalı ilə canlı yayınlanan müraciətində bildirib ki, dinc nümayişlərə icazə verilməli və kəsilmiş rabitə əlaqələri bərpa olunmalıdır: "Bu nümayişlər Misir cəmiyyətində ciddi problemlər olduğunu göstərir. Misir hökuməti zorakılığın bu problemləri aradan qaldırmayacağını anlamalı, nümayişçilərin tələblərini qəbul edərək vəziyyətin gərginləşməməsi üçün islahatlara razılaşmalıdır". H. Klinton bəyan edib ki, ABŞ nümayişçilərin tələblərini anlayır və insanların öz hüquqlarını müdafiə etməsinə hörmət edir: "Həbs olunmuş nümayişçilər dərhal və qeyd-şərtsiz azadlığa buraxılmalıdır". Birləşmiş Ştatlar Misirdə azad və ədalətli seçkilər keçirilməsi və dinc, mütəşəkkil qaydada demokratiyaya keçidin tərəfdarıdır. Bunu Birləşmiş Ştatların dövlət katibi Hillari Klinton Fox News televiziyasına müsahibəsində deyib. O, ölkə prezidenti Hüsnü Mübarəki azad seçkilər keçirməyə və İranın aqibətindən qaçmaq üçün köklü islahatlar aparmağa çağırıb. Hillari Klinton həmçinin qeyd edib ki, Vaşinqton belə bir vəziyyətdə Qahirəyə köməyi kəsmək fikrində deyil.^[83][194] Barak Obama administrasiyası və Misir hökumətinin nümayəndələri prezident Hüsnü Mübarəkin dərhal istefasını və vitse-prezident Ömər Süleymanın rəhbərliyi, hərbçilərin və digər ərəb dövlətlərin dəstəyi altında keçid hökumətin formalaşması barədə danışıqlar aparırlar. ABŞ rəsmiləri Ömər Süleyman və Misir ordusunun rəhbəri Enan Sami və müdafiə naziri Məhəməd Tantavi konstitusiya islahatlarının başlaması prosesini müzakirə edirlər. ABŞ-nin bu təklifi Müsəlman qardaşlar daxil olmaqla geniş koalisiya hökumətinin yaranması və tez 2011-ci ilin sentyabr ayında azad seçkilərin keçirilməsi nəzərdə tutur. Buna baxmayaq qəzet yazır ki, Misirin vitse-prezidenti və ordu komandanlığın bu təkliflərlə razılaşacağına heç bir əsas yoxdur.^[195]

ABŞ prezidenti Barak Obama misirli həmkarı Hüsnü Mübarəkdən mümkün qədər tez hakimiyyətin ötürülməsi prosesinə başlamağı tələb edib. ABŞ prezidenti həmçinin Misirdə jurnalistlərə hücumları pisləyib. "Misirin gələcəyini bu ölkənin xalqı müəyyən edəcək", deyə o vurğulayıb^[196]

ABŞ-nin dövlət katibi Hillari Klinton Misirin vitse-prezidenti Ömər Süleymana zəng edib, Hüsnü Mübarək tərəfdarları və əleyhdarları arasında baş verən olayların hər kəsi şoka saldığını söyləyib. Hillari Klinton bu olaya görə məsuliyyət daşıyanların tapılması üçün araşdırılma aparılmasını istəyib. Vaşinqtonun artıq Hüsnü Mübarəkin tezliklə hakimiyyətdən getməsini istədiyi də məlum olub. Hillari Klinton Misirdə keçid dövrünün dərhal başlamasını zəruri sayıb. Ağ Evin sözçüsü Robert Gibbs də deyib ki, demokratiyaya yönəlik dəyişiklik dərhal həyata keçirilməlidir. Fransa prezidenti Nikolas Sarkozi də analoji bəyanat verib. Misir Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Hüsam Zeki isə bu çağırışlara sərt cavab verib. O, Misirdə hakimiyyət dəyişikliyi ilə bağlı məsələni qəbul etmədiklərini, bu çağırışların Misirdəki olayları qızışdırmağa yönəldiyini vurğulayıb: "ABŞ, İngiltərə, Fransa kimi Qərb ölkələrinin, hətta Türkiyənin bu durumda rol oynamağa çalışması, Misirdəki proseslərə burunlarını soxması çox üzücüdür. Bu dövlətlər öz işləri ilə məşğul olsunlar. Bu ölkələrin bütün sərhədləri keçərək Misir xalqı adından danışmaları Misir xalqı və hökuməti tərəfindən rədd edilir".^[197]

ABŞ Dövlət katibi Hillari Klinton Misir hakimiyyətini dərhal demokratiyaya dinc keçidlə bağlı müxalifətlə danışıqlara başlamağa çağırıb. Klinton Misirin vitse-prezidenti Ömər Süleymanın müxalifət qüvvələri ilə dialoqa hazır olduğu barədə verdiyi bəyanatı kifayət olmayan vədlər kimi qiymətləndirib. Klinton bir daha Misiri jurnalistlərə qarşı daxil olmaqla zorakılığı pisləyib.^[198]

Misirdəki siyasi vəziyyət müsbət istiqamətdə dəyişməyə başlayıb. ABŞ prezidenti Barak Obama belə hesab edir. "Misirdə siyasi proseslərin gedişinin müzakirəyə ehtiyacı olduğu gözə qabağındadır. Misirlilər də məhz bu sahədə uğurlara nail olurlar", deyə Ticarət palatasında çıxış edən Obama bildirib. Obama Misirdə hakimiyyətin nizamlı ötürülməsinə və müxtəlif siyasi spektrləri təmsil edən şəxslərin hökumətdə iştirakına tərəfdar olduğunu bildirib. "Misirlilər azadlıq, azad və ədalətli seçkilər, onları təmsil edən və dinləyən hökumət istəyirlər. Biz onlara (Misir hakimiyyətinə) dedik ki, onlar dərhal hakimiyyətin nizamlı ötürülməsinə başlamalıdırlar", deyə ABŞ prezidenti bildirib.^[199] Misirin xarici işlər naziri Əhməd Əbül-Geyt ölkədə təcili islahatlar keçirilməsini tələb edən ABŞ-ni Misirə öz iradəsini yeritməkdə günahlandırıb. "Siz (amerikalılar) Misir kimi böyük ölkədə təcili dəyişikliklər barədə danışanda, bizə zorla öz iradənizi qəbul etdirirsiniz". Nazir bildirib ki, amerikalıların Misirdəki nümayişlərə ilk reaksiyaları onu qəzəbləndirib. O amerikalılara "misirlilərin həssasiyyətini başa düşməyi" məsləhət görüb. Ağ Ev isə bəyan edib ki, Barak Obama administrasiyası Misirlə danışıqları bu ölkənin daxili işlərinə qarışmaq hesab etmir^{[132][200][201]}

ABŞ prezidenti Barak Obama öz müşavirləri ilə Misirdəki vəziyyətlə bağlı məsləhətləşmələr aparıb. Gibbs deyib ki, müşavirənin keçirilməsi barədə qərar Misir prezidentinin öz səlahiyyətinin bir hissəsini Ömər Süleymana verməsindən sonra qəbul olunub. O eyni zamanda bildirib ki, prezident Obama Mübarəkin çıxışına Vaşinqtondan Miçiqana gedərkən təyyarədə baxıb. ABŞ prezidenti milli təhlükəsizliyə məsul olan komandası ilə görüşü Ağ Evdə keçirəcək.^[202]

Misirdəki hadisələr Birləşmiş Ştatlar prezidenti Barak Obamanın televiziya müraciətində də əsas yer tutub. Barak Obama Misirin çox mühüm dəyişiklər ərəfəsində olduğunu bəyan edib. O televiziya müraciəti zamanı köklü demokratik dəyişikliklər tələb edən Misir gənclərinə öz heyranlığını gizlətməyib. Obama Misirin keçid dövründə ABŞ-nin bu ölkəyə hər cür köməklik göstərməyə hazır olduğunu bildirib. Qeyd edək ki, onun günün ikinci yarısında Ağ Evdə öz müşavirləri ilə Misirlə bağlı məsləhətləşmələr aparacağı gözlənilir. "Biz bu gün Misirdə baş verənləri diqqətlə izləyirik. Bir şey məlumdur ki, biz tarixi bir dəyişikliyin şahidi oluruq. Bu bir dəyişiklik, keçid anıdır və bu an ona görə baş verir ki, bunu Misir xalqı belə istəyir. Bu dəyişiklikdə Misir xalqının yaşından asılı olmayaraq bütün təbəqələri iştirak edir, lakin ön cəbhədə isə gənc nəsildir. Yeni bir nəsil. Sizin gəncləriniz səslərinin eşidilməsini istəyir. Biz də istəyirik ki, həmin insanlar, ümumilikdə bütün misirlilər bilsinlər ki, Amerika Misirdə hüquqi və ədalətli bir keçidə dəstək nümayiş etdirmək üçün hər şeyi edəcək. İndi isə baş verənləri izlədikdə anlayırıq ki, biz bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan bir dünyada yaşayırıq".^[203]

Misirdə hakimiyyətin Hüsni Mübarəkdən Silahlı qüvvələrin Ali şurasına keçməsi Misir xalqının ümidlərinin ancaq birinci hissəsinin doğrulmasıdır. ABŞ prezidenti Barak Obama öz çıxışında belə deyib. "Hər gün tarixi hadisələrin şahidi olmaq olmur. Misir artıq heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq", deyə ABŞ lideri bildirib. Onun sözlərinə görə, təkcə istefalar kifayət deyil. "Misirlilər aydın şəkildə bildiriblər ki, əsl demokratiyadan başqa heç nəylə razılaşmayacaqlar. Hərbçilər əsl vətənpərvər kimi və məsuliyyətlə hərəkət etməlidirlər. Onlar elə etməlidirlər ki, hakimiyyətin ötürülməsi xalqın nəzərində özünü doğrultsun. Söhbət əhalinin hüquqlarının müdafiəsindən, fövqəladə vəziyyət barədə sərəncamın ləğvindən, konstitusiyanın dəyişdirilməsindən, dəyişikliklərin dönməz olmasından, ədalətli və azad seçkilər üçün özül yaradılmasından gedir", deyə Obama izah edib.^[204]

Rusiya prezidenti Dimitri Medvedev Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkə zəng vurub. Rusiya mətbuatının yaydığı məlumata görə, Medvedev Mübarəkdən siyasi böhranın sülh yolu ilə və sürətlə həllini tələb edib.

Böhranın hüquqi yollarla həl olunmasını arzuladığını deyən Medvedev Rusiya səfirliyi və vətəndaşlarının təhlükəsizliyinin təminat altına alınması üçün göstərilən fəaliyyətlərin əhəmiyyətini vurğulayıb.

Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov isə verdiyi açıqlamada Misirin istiqrarı və bu ölkədə demokratiyanın inkişafı üçün maraqlı olduqlarını bildirib: "Misir Rusiyanın strateji ortağı və Yaxın Şərqin kilid ölkəsidir. O ölkədə baş verənlərə etinasız qala bilmərik. Misirin istiqrarı və demokratik ölkə olmasında biz də maraqlıyıq. Mövcud olan ictimai, iqtisadi və siyasi problemlərin sülh yolu ilə həllini istəyirik".^[205][206]

Rusiya prezidentinin Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Saltanov Dmitri Medvedevin məktubunu Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkə çatdırıb, — "RİA Novosti" xəbər verir.

"Rusiya Federasiyasının Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Saltanov Misirdə olub və Rusiya prezidentinin müraciətini Hüsnü Mübarəkə çatdırıb. Hüsnü Mübarək onunla görüşüb və məktubun bir sıra detalları barədə müzakirələr aparıblar", — deyə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyindən bildirilib.

Rusiya nümayəndəsi eyni zamanda Misirin XİN rəhbəri Abul Qeyt və vitse-prezident Ömər Süleyman ilə də görüşüb. Məktubun detalları açıqlanmasa da, məlumata görə, məktubda Rusiya prezidenti misirli həmkarını xəbərdar edib ki, əgər xalqın tələbləri yerinə yetirilməsə, həmin rejim üçün böyük çətinliklər yaranacaq.^[207]

Aİ-nin xarici siyasət üzrə Ali nümayəndəsi Ketrin Eşton Misir hakimiyyət orqanları ilə müxalifət arasında danışıqlar aparılmasının zəruri olduğunu bildirmişdi.^[198] 5 fevralda Almaniya kansleri Angela Merkel Misirdə növbədənkənar seçkilərin keçirilməsinin əleyhinə olduğunu bildirmişdi. O, bunu hakimiyyət vakuumunun yaranacağı ilə bağlı duyduğu narahatlıqla ifadə etmişdi.^[208] Yunanıstanın Baş naziri George Papandreou bildirib ki, bazar günü Qahirəyə gedib Avropa Birliyi adından Mübarəklə danışıqlara başlayacağını deyib.^[112]

Böyük Britaniyanın baş naziri Devid Kemeron da Misir hakimiyyətini islahatlara çağıraraq, demokratik və hüquqi dövlətin bərqərar olması üçün islahatları dəstəklədiklərini bəyan edib.^[209]

Fransa prezidenti Nikolya Sarkozi və Almaniya kansleri Angela Merkel ilə birgə bəyanatla çıxış ediblər. Onlar Hüsnü Mübarəki silahlı nümayşçilərə qarşı güc tətbiqini dayandırmağa, azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi üçün şərait yaratmaq üzərində işləməyə çağırıblar.

Almaniya prezident Mübarəki ölkədəki klinikaların birində müalicə almaq üçün ölkəyə girməsinə icazə verəcək. Bu barədə hakimiyyətdə olan Xristian-demokrat partiyasının baş katibi Ruprext Polens məlumat verib. Bir sıra analitiklərin fikrincə, bu Mübarəkin hakimiyyətdən əl çəkməsi ssenarilərindən biri idi. Daha əvvəl Nyu-York Tayms qəzeti hadisələrin belə axarda olacağını yazmışdı.^[210][211]

Avropa İttifaqının Beynəlxalq işlər və siyasi təhlükəsizlik üzrə ali komissarı Ketrin Eşton Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkin prezidentlik postundan istefaya getməməsindən məyusluqlarını ifadə edib. Eşton təəssüflənir ki, Mübarək hələ də demokratiyaya keçid yolunu tutmayıb və dəyişikliklər üçün yol açmayıb, — "RİA Novosti" xəbər verir.

"Dəyişikliklər vaxtı artıq yetişib. Biz yaxın saatlar ərzində Misir xalqının reaksiyasını izləyəcəyik", — deyə Eşton bildirib. Onun sözlərinə görə, Aİ Misir hakimiyyəti ilə əlaqə saxlayaraq onları tez bir zamanda demokratiya yoluna keçid almağa çağıracaq.^[212]

Almaniyanın kansler Angela Merkel Mübarəki istefa verməyə çağırdı.^[213] Danimarkanın xarici işlər naziri Avropa Birliyi ölkələrinə müraciət edərək Misir prezidenti Hüsni Mübarəkdən dərhal istefanı tələb etmək üçün birgə bəyanatın hazırlanmasını təklif edib.^[157]

Türkiyə Xarici İşlər naziri Əhməd Davudoğlu bəyan edib ki, Türkiyə Misirdəki hadisələri diqqətlə izləyir. "Bu dəqiqəyə, hər hansı bir vətəndaşımıza hücum edildiyi barədə məlumat yoxdur, ancaq biz hadisələri diqqətlə izləyirik". Ə. Davudoğlu Sarayevoda bildirib. Davudoğlu qeyd edib ki, türk xalqı misir xalqına qardaşlıq hissləri bəsləyir və hadisələr zamanı dünyasını dəyişmiş insanlara görə məyus olduğunu ifadə edib. "Biz öz vətəndaşlarımıza təhlükəsiz ərazilərdə olmağı və hər hansı bir təhlükə törəyəcək ərazilərdən uzaq durmağı tövsiyə edirik. Hələki əlimizdə türk vətəndaşlarına hücum barədə, yaxud vətəndaşlarımızın hansısa bir aksiyada iştirak etməsiylə bağlı məlumat yoxdur. Biz ümid edirik ki, Misirdə baş verənlər Misir xalqının gələcəyi üçün uğurlu olacaq. Həmçinin, türk vətəndaşlarımızı da sakitçiliyə çağırırıq".^[214]

Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Misir preidenti Hüsnü Mübarəki xalqa qulaq asmağa çağırıb. Ədalət və İnkişaf Partiyasının toplantısında çıxış (bu çıxış Al-Jazzera telekanalı ilə canlı yayımlanıb) edən Ərdoğan bildirib ki, xalqın gözünü, könlünü, qulağını qapadan iqtidarlar uzunömürlü ola bilməz. Xalqa qarşı olan heç bir iqtidar ayaqda qala bilməz. Biz özüçmüz üçün nə istəyiriksə, dostlarımız-qardaşlarımız üçün də bunu istəyirik". Ərdoğan birbaşa Mübarəkə mürciət edərək deyib: "Biz insanıq, biz faniyik. Daimi deyilik. Hər birimiz öləcəyik və o dünyada arxada buraxdıqlarımza görə sorğu-sual edilcəyik. Hamımız gəldi-gedərik. Ən yaxşısı özümüzdən sonra xoş şeylər qoyub getməkdir. Hörmətlə xatırlanaq, rəhmətlə yad edilək. Bu dünyadan bircə kəfəndə gedəcəyik. Odur ki, kəfənin qədir-qiymətini bilək. Həm vicdanımızın, həm xalqımızın səsinə, onların xeyir-duasına və ya bəd duasına hazır olaq. Xalqın hayqırtısına qulaq verək.

Ərdoğan Misirdəki etirazçılara da müraciət edib. Deyib ki. "Demokratioya və azadlıq hər kəsə verilən bir haqdır. Silahdan uzuq durun, amma mədəniyyətinizə sahib çıxın. Hüquqlarınız üçün mübarizə aparın. Layiqli mübarizə aparın. Misridə istər əsgər, istər polis, istərsə də adi cammatdan heç kimin xəsarət almasını istəmirik.^{[80][197][215][216]}

İran, baş verən hadisələrdə etirazçıların istəklərinə qulaq asılması lazım olduğunu söyləyib.^[217]

Fevralın 4-də Tehran cümə namazına rəhbərlik edən Əli Xamneyi Tunis və Misir olaylarından danışıb: "Tunis, Misirdə baş verən hadisələr İran xalqı üçün xüsusi məna daşıyır. Bu, İrandakı inqilabla başlanan islami oyanışdır. Tunis və Misirdə baş verən olaylar həqiqi mənada bir zəlzələdir. Daha doğrusu, baş verənlər İran xalqının səsinin inikasıdır".^[218][219]. Misirdə ən güclü islamçı qruplardan sayılan "Müsəlman qardaşlar" cəmiyyətinin rəhbəri Məhəmməd Bədi fevralın 4-də İranın dini rəhbəri ayətullah Əli Xamneyinin bəyanatına reaksiya verib."Media forum" saytının məlumatına görə, "Müsəlman qardaşlar"ın rəhbəri Məhəmməd Bədi buna cavab olaraq deyib: "Cənab Xamneyi bilməlidir ki, Misir inqilabı islami yox, xalq inqilabıdır. Çünki bu inqilabda və etiraz aksiyalarında müsəlman əhali ilə yanaşı, ölkə əhalisinin digər təbəqə və zümrələri, o cümlədən xristianlar da fəal iştirak edirlər".^[218]

Səudiyyə Ərəbistanı kralı Abdulla ABŞ prezidenti Obamadan Hüsnü Mübarəki müdafiə etməsini tələb edib. O, ABŞ-nin Misirə yardımı kəsməsi halında ora hər il Səudiyyə büdcəsindən 1,5 milyard dollar vəsait ayıracağını da qeyd edib.^[220]

Liviya Ərəb Cəmahiriyyəsinin lideri Müəmmər Qəzzafi "Əl Məsri əl Yəum"a verdiyi açıqlamasında bildirib ki, prezident Hüsni Mübarəki dəstəkləyir.^[157]

Hizbullah Ümumi Başçısı Seyid Həsən Nasrullah; "Bizlər, Misirdəki inqilabı gerçək bir inqilab olaraq görür və bu ölkə içərisində inqilabı dəstəkləyən bütün qrupların arxasında olduğumuzu bildiririk. "dedi. Bu gün Camp David anlaşmasına qarşı və Misir xalqına dəstək adı altında reallaşdırılan simpoziumda bir danışma edən Seyid Həsən Nasrullah; "Bilinməlidir ki; Misir və Tunisdə inkişaf edən hadisələrdə Hizbullahın cəbhəsi, heç şübhəsiz məzlum xalqların arxasındadır. "dedi. Ayrıca Nasrullah; "Misir və Tunisdəki qiyamlar üçün etməmiz lazım olan şərhin gecikməsindən ötəri Misir və Tunis xalqından üzr diləyərik. "dedi. Kənar yandan Hizbullah Ümumi Başçısı Seyid Həsən Nasrullah, Misir həbsxanalarında olan Hizbullah əsgərlərinin vəziyyətinə də toxunaraq bunları söylədi; "Tək hədəfləri Qəzzədəki qardaşlarına qida və dərman köməyi üçün Misirə keçmiş igidlərin, bəzi ətraflar tərəfindən hadisələrin yaxşıca sapdırılması və böyüdülməsi üzündən sanki Hizbullah, Misirdə Şiəliyi yayma səyindəymiş kimi göstərilərək, qardaşlarımız həbsxanalara atılmışdır." Sözlərinə Misirdə baş verən inqilabın gerçək bir inqilab olduğunu vurğulayaraq davam edən Nasrullah; "Xristianların və digər azlıqların da Müsəlmanların yanında bu hərəkətlənməyə qatılması, kiçik böyük, yaşlı və xüsusilə də gənclərin bu əzmli səylərinin arxasındayıq." dedi.^[221]

Dünyanın bir çox ölkələrində də misirlilər prezident Hüsnü Mübarəkin istefasını bayram ediblər. Vitse- prezident Ömər Süleymanın Hüsnü Mübarəkin qərarı ilə bağlı qısa açıqlamasından dərhal sonra Livanın paytaxtı Beyrutda atəşfəşanlıq başlayıb. İordaniyanın paytaxtı Əmmanın mərkəzi küçələrinə də insanlar axışıb. Qəzzə zolağında da atəşfəşanlıq müşahidə edilib. "Həmas" qruplaşmasının sözçüsü Sami Əbu Zühri Misir xalqının qərarını dəstəklədiklərini deyib. İordan çayının qərb sahilindəki Rəmallah şəhərində də yüzlərlə insan Misir bayraqlarını dalğalandırıb, bu xəbəri bayram ediblər. Amerika Birləşmiş Ştatların paytaxtı Vaşinqtondakı misirlilər isə Hüsnü Mübarəkə qarşı 18 günlük etirazın uğurlu nəticələrini misir səfirlyi qarşısına toplaşaraq baryam ediblər.^[222]

Səudiyyə Ərəbistanı Misirdə hakimiyyətin dinc yolla dəyişməsini alqışlayır. Bu barədə Səudiyyə Ərəbistanının rəsmi agentliyi məlumat yayıb. Agentliyin məlumatında deyilir: "Krallıq ümid edir ki, Misir ordusu ölkədə sabitliyi və təhlükəsizliyi bərpa edəcək və Misir xalqının istək və maraqlarını təmin edə biləcək hökumətin yaranması yolunda öz səylərini əsirgəməyəcək. Səudiyyə Krallığı ümid etdiyi bildirib ki, Misir İslam, ərəb dünyasında və beynəlxalq arenada öz aparıcı rolunu saxlayacaq.^[223]

İsrail yaşananlardan çox narahat olmuşdur. Ancaq səssizliyini qorumuşdur^[217]. İsrail prezidenti Şimon Peres Hüsnü Mübarəkin Yaxın Şərq Sülh prosesindəki xidmətlərinin danılmaz olduğunu qeyd etmişdir^[224]. Baş nazir Benyamin Netanyahu isə Misirdə islamçıların hakimiyyətə gəlməsinin mümkünlüyü barəsində narahatlıqlarını bildirmişdir^[225].

Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına Misir Ərəb Respublikasında baş verən son hadisələrlə bağlı xəbərdarlıq edib. Nazirliyin rəsmi saytında yerləşdirilən xəbərdarlıqda yanvar ayının sonlarından başlayaraq Misir Ərəb Respublikasında hökumət əleyhinə kütləvi nümayişlər və iğtişaşlar başlandığı qeyd edilir. Qahirə, Əsvan və əl-Üqsür şəhərlərinə səyahətlər vacib olmadıqca təxirə salınmalıdır. Misir Ərəb Respublikasında daimi, müvəqqəti yaşayan və olan Azərbaycan vətəndaşlarının ölkədə elan olunmuş mövcud qaydalara əməl etmələri və iğtişaşlara qarışmamaları və yaranmış hər hansı problemlə əlaqədar onlara yardım göstərilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Misir Ərəb Respublikasındakı Səfirliyinə müraciət etmələri tövsiyə olunur.^[226]

Azərbaycanın müxalif Liberal Partiyasının lideri Lalə Şövkət Hacıyeva Misir hadisələri ilə bağlı bəyanat yayıb. "Bu gün dünya ictimaiyyətinə illərlə təlqin edilən mif — guya müsəlman ölkələrində əsas müxalifət qüvvələri radikal islamçılardır — darmadağın oldu. Küçələrdə etiraz edən yüz minlərlə insanlar təhsilli gənclərdir. Onlar demokratiya və azadlıq istəyirlər", — bəyanatda bildirilib. O, öz bəyanatında Misir xalqını dəstəklədiyini deyib.^[227]

2011-ci ilin 25 yanvar tarixindən etibarən Misirdə başlayan kütləvi iğtişaş və etiraz aksiyalarının daha da kəskinləşməsini, insan həyatına təhlükə yaradan halların meydana çıxmasını nəzərə alaraq, Azərbaycan Prezidentinin göstərişi əsasında Misirdəki azərbaycanlıların təxliyəsi təşkil olunub.

Misirdə vəziyyət tədricən stabilləşir, bununla əlaqədar Azərbaycanın bu ölkədəki səfirliyində yaradılmış "qaynar xətt"ə müraciətlərin sayı azalmaqdadır. Bu barədə APA-ya səfirliyin birinci katibi Elnur İsmayılov məlumat verib. Onun sözlərinə görə, ölkədəki kütləvi iğtişaşlar zamanı ümumilikdə 171 azərbaycanlı Misirdən evakuasiya olunub: "İndi ölkədə vəziyyət stabilləşməyə doğru gedir, məktəblər işləyir. "Qaynar xətt"ə müraciət edən Azərbaycan vətəndaşların sayı azalıb".

"Səfirliyin əməkdaşı Nicat Qocayevin öldürülməsi faktının təhqiqatı necə gedir" sualını cavablandıran Elnur İsmayılov bildirib ki, səfir Şahin Abdullayev bu məsələ ilə bağlı müvafiq qurumlarla daim əlaqə saxlayır, amma hələlik heç bir irəliləyiş yoxdur.^[228]

Azərbaycanın Misirdəki səfirliyinin birinci katibi Elnur İsmayılov fevralın 4-də Misir olayları, eləcə də Azərbaycan səfirliyindəki vəziyyətlə bağlı məlumat verib.

Misirdə vəziyyət gərgin olaraq qalır. Bu anlarda paytaxt Qahirədəki Təhrir meydanına Hüsnü Mübarək tərəfdarları və əleyhdarları axışırlar. Böyük ehtimalla bu gün hansısa ciddi hadisə baş verəcək. Əleyhdarlar tələb edirlər ki, bu gün Mübarək hakimiyyətdən getməlidir. Biz də burada prosesləri izləyirik. Hər an burada vəziyyət dəyişir. Proqnoz vermək çox çətindir. Yəni bilmək olmur bir saatdan sonra nə baş verəcək…

Hadisələr şəhərin mərkəzində, Təhrir meydanında baş verir. Səfirliyin binası isə Maadi rayonunda yerləşir. Bu rayonda xarici vətəndaşlar yaşayırlar. Hazırda Misir həbsxanalarından çoxlu məhbus qaçıb. Mütəmadi olaraq bu rayonda yerləşən evlərə qaçqın məhbuslar basqın edir, xaricilərin evlərindən oğurluq edirlər. Yəni bu rayon təhlükədən uzaq deyil. Misir polisi səfirliyimizi mühafizə etmir, təhlükəsizliyimizi özümüz qoruyuruq. Buna görə də hər an bir yerdə olmağa çalışırıq. Burada komendant saatı var, ona əməl edirik. Düzdür, Misir əhalisi komendant saatına riayət etmir. Hamı küçədə, mitinqdədir.

Bizim burada misirli tanışlarımız var və onlarla əlaqə saxlayırıq. Hazırda onlar işləmirlər. Misirdə bazar günü iş günüdür. Onlara xəbər göndərilib ki, bazar günü işə çıxsınlar. Böyük ehtimalla bazar günü işə başlayacaqlar.^[229]

E. İsmayılovun sözlərinə görə, H. Mübarəkin istefası ilə əlaqədar milyonlarla adam gecəni Qahirənin Təhrir meydanında keçirib, bu hadisəni bayram edib. Qahirədə hazırkı vəziyyətə toxunan diplomat bildirib ki, bir müddət əvvəl kütləvi hal almış talanlar artıq səngiyib. Səfirlikdə yaradılmış "Qaynar xətt" isə fəaliyyətini davam etdirir. Lakin son 2–3 gündə "Qaynar xətt"ə müraciət olmayıb. "Bununla belə, biz buradakı vətəndaşlarımızın vəziyyətini diqqətdə saxlamaqda davam edir, Qahirədə olan üç azərbaycanlı tələbə ilə daim əlaqə saxlayırıq", — deyə diplomat bildirib. Qeyd edək ki, Misirdə etiraz aksiyaları yanvarın 25-də başlanıb. Baş verən toqquşmalarda azı 300 nəfər həlak olub, 5 mindən çox insan yaralanıb. Azərbaycanın Misirdəki səfirliyinin əməkdaşı Nicat Qocayev də iğtişaşlarda aldığı güllə yarasından ölüb. Prezident İlham Əliyevin göstərişi ilə yanvarın 30-dan Azərbaycan vətəndaşlarının Qahirədən xüsusi təyyarələrlə evakuasiyasına başlanılıb. İndiyədək ümumilikdə Misirdən 171 Azərbaycan vətəndaşı çıxarılıb.^[230]

• Çörək qiyamları
• Ərəb ölkələrində etiraz dalğası (2010-2011)
• Müsəlman qardaşlar