Missisipi Alliqatoru - Wikipedia

Amerikan alliqatoru ilk dəfə 1801-ci ildə fransız zooloqu François Marie Daudin tərəfindən Crocodilus mississippiensis kimi təsnif olunmuşdur^[3]. 1807-ci ildə Jorj Kyuve Alliqator cinsini təsvir etmiş və Çin alliqatoru birlikdə Amerika alliqatorunu müqayisə etmişdir. Alliqator ailəsi, Nil timsahı və ya qavial ilə müqayisədə, Amerika alliqatoru ilə daha yaxından əlaqəli olan timsah dəstəsinin bütün tükənmiş və müasir üzvlərini əhatə edir.

Bu ailənin üzvləri ilk dəfə təbaşir dövrünün sonunda göründü. Leidyosuchus Albertanın ən tanınmış cinsidir. Fosil alliqatorlari Avrasiya ərazisində aşkar edilmişdi ki, onlar bir zamanlar Şimali Atlantik və Berinq boğazının torpaq körpüsünü istifadə edərək, Şimali Amerika və Avrasiyanı təbaşir, paleogen və neogen dövründə birləşdirdilər. Alliqatorlar və kaymanlar Şimali Amerikada təbaşirin sonunda bölündü; sonuncu, Neogen dövründə Panama boğazının formalaşmasından əvvəl Paleogen dövründə Cənubi Amerikaya çatdı. Çin alliqatoru isə, ehtimal ki, Neogen dövründə Berinq boğazından keçən bir timsahdır. Müasir Amerika alliqatoru pleystosen paleontoloji salnamələrində yaxşı təmsil olunur^[4].. Missisipi alliqatorunun tam mitoxondrial genomu 1990-cı illərdə sıralanırdı, o, timsahların məməlilərə və daha çox quşlara və onurğalılara aid bir dərəcədə inkişaf etdiyini söylədi^[5]. Ancaq 2014-ci ildə nəşr olunan tam genom, alimlərin məməlilər və quşlara görə daha yavaş inkişaf etdiyini göstərir^[6].

Missisipi alliqatorunun pəncələri xarakterik olaraq qısa, lakin kifayət qədər qüvvətli və yer üzündəki bədəni dəstəkləyə bilir^[7]. Digər yer üzündə ölənlərin əksəriyyətindən fərqli olaraq, alliqatorlar əllərindəki proksimal bitmədən distal köməyi ilə sürətlərini artırırlar. Ön pəncə beş barmaq, on beş ayaqda yalnız dörd barmaq var. Suda timsahlar balıq kimi üzərək, çanaq sahəni və quyruq tərəfdən tərəfə hərəkət edirlər^[8]. Alliqator qarın əzələləri bədənin içərisində ağciyərlərin mövqeyini dəyişə bilər və buna görə timsahın suya dalmağı, suyun qalxmasına və yuvarlanmasına imkan verən bükülmə mərkəzini köçürür^[9].

Baş boynundan çox fərqlənir. Xüsusilə vəhşi alliqatorlar uzun və nazikdən qısa və kütləvi görünüşlərdə fərqlənir və bu, müəyyən şəxslərin genetik məlumatları, onların dietası və ətraf iqlim kimi faktorlar arasında fərqlər ola bilər. Alligatorların geniş sifətləri var,

Missisipi alliqatoru olduqca böyük bir heyvandır. Erkəklər ən azı 4.54 m, dişilər isə maksimum 3 m uzunluğa çatır. Ancaq 5 və ya 6.3 m uzunluğunda, yarım ton ağırlığında fərdlər də vardır. İstisna hallarda dişi timsah daha da böyük ola bilər^[11][12]. XIX və XX əsrlərdə 5 metrdən çox uzunluqda olan alliqatorlar bilinmişdir, lakin bu məlumatlardan heç biri etibarlı sayılmır. Beləliklə, bildirilmiş ən böyük timsah, 1890-cı ildə Luizianada Marş Aylenddə vurulmuş bir erkək idi. Məlumatlara görə, uzunluğu 5,8 m-dir, ancaq nəqliyyat vasitəsi olmadığı üçün bu timsah ölçmə aparıldıqdan sonra palçıqlı sahildə qaldı^[13]. Bu heyvanın ölçüləri düzgün göstərildiyi təqdirdə, çəkisi təqribən 1000 kq olmalıdır^[14]. Floridada nə vaxtsa öldürülən ən böyük timsahın, qeyri-rəsmi məlumatlara görə, uzunluğu 5,31 m-dir^[15][16]. Elmi dəlillərə əsasən, 1977-ci ildən 1993-cü ilə qədər Florida şəhərində öldürülən ən böyük timsah, yalnız 4.23 metr uzunluğunda və 473 kiloqram ağırlığında idi^[17]. Ölçüsü ən böyük tanınmış alliqatora təxmin edilən başqa bir nümunə isə 4.54 m uzunluğunda ola bilər. Alabamada tutulan ən böyük timsahın uzunluğu 4,5 m və çəkisi 459 kq idi^[18].Arkanzasda isə çox böyük bir timsah öldürüldü, bu da 4,04 metr uzunluğa çatdı və bildirildiyi kimi 626 kiloqram ağırlığında idi^[19].

Lakin, Missisipi alliqatorları adətən belə böyük ölçülərə malik olmurlar. Erkəklərin əksəriyyəti yalnız 3,4 m-ə qədər böyüyür və 200 kq-dan çox kütləyə malik olurlarг^[20], tam yetkin dişilərin normal ölçüsü isə 2,6 m, kütləsi 50 kq olur^[21]. Floridanın Nyunans gölündə yetkin erkəklər yalnız 73.2 kq orta hesabla, yetkin dişilər isə 55.1 kq çəkir. Floridanın Qriffin Dövlət Parkında hər iki cinsin yetkinləri ortalama 57,9 kiloqram ağırlığında olur^[22]. Cinsi yetkinliyə çatmış fərdlərin orta çəkisi təxminən 30 kiloqram, çəki göstəriciləri isə 160 kiloqramdır^[23]. Missisipi alliqatorlarının erkəkləri dişilərindən fərqli olaraq daha çox olmasına baxmayaraq, bu növdə cinsi dimorfizm timsah dəstəsinin bəzi digər üzvlərindən daha az sayılır. Alliqatorların çəkisi, uzunluğu, yaşı, sağlamlığı, ilin vaxtı və mövcud qida qaynaqlarından asılı olaraq çox dəyişir. Böyük yetkin timsahlar yetkinlik yaşına çatmayanlarla müqayisədə nisbətən daha iri həcmli olurlar^[24]. Digər sürünənlərə aid olan vəziyyətdə olduğu kimi, Amerika alliqatorları aralıq şimal hissələrində - Arkanzasın cənubundakı Alabama, şimal Karolina da adətən az olurlar.

Missisipi alliqatorları bir zamanlar 9452 nyuton gücünə qədər bir ölçü alətini sıxaraq, laboratoriyada dişləmə gücünə görə rekord keçirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, bu tədqiqatlar zamanı hələ də timsah əmrinin digər nümayəndələrinin dişləmə qüvvəsi ölçülməyib. Daha sonra müəyyənləşdirilmişdir ki, alliqatorların dişləmə qüvvəsi birbaşa heyvanın ölçüsündən asılıdır və yalnız bu istisna qısa müddətli yemək formalarıdır. Beləliklə, gələcəkdə daha böyük duzlu su timsahı və Nil timsahları alliqatorlardan daha çox ölçmə zamanı daha yüksək ədədlər verdi^[25][26]. Çənələrin sıxma gücünün çox yüksək olmasına baxmayaraq, alliqatorların çənələrini açmaqdan məsul olan əzələlər zəifdir və heyvanları başlarına hərəkət etmədən müqavimət göstərmirsə, çənələri əlləri ilə və ya yapışan bant ilə bağlana bilər.

Missisipi alliqatorlarının təbii sahəsi Şimali Amerikadır — Atlantik sahilində və Meksika körfəzi boyunca ABŞ-nin cənub-şərq ştatları Şimali Karolina və Cənubi Karolina, Corciya, Florida, Texas və Luiziana daxildir. Şirin su hövzələrində yaşayırlar: çaylar, göllər, göllər və sulu sahələr, durğun su sahələrini üstün tuturlar. Yaşadığı ərazisi qurudursa, timsahlar başqa yerdən sığınacaq kimi istifadə edirlər. Şimal-mərkəzi Florida ştatında yaşayan timsahların həyat tərzi ilə bağlı bir araşdırmada erkəklərin bahar zamanı göllərin açıq sularını üstün tutduqları halda, dişilər həm bataqlıq, həm də açıq su obyektlərindən istifadə edirdilər. Yaz aylarında erkəklər də açıq suyu seçim edir, dişilər isə yuvalarını qurmaq və yumurta qoymaq üçün bataqlıqlara davam edir. Hər iki cinsin alliqatorları bəzən sığınacaq və ya qışlama sahələri üçün məkan qazanır və ya sadəcə ağac kökləri arasında yer tuturlar. Belə sığınacaqlar onlara çox isti və ya çox soyuq havaya dözməkdə kömək edir^[27][28].

Alliqatorlar opportunist yırtıcılardır və tutulması mümkün olan hər şey ilə qidalana bilirlər. Əsasən həşərat, həşərat sürfələri, ilbizlər, hörümçəklər və qurdlar kimi onurğasızlarla qidalanır^[29]. Onlar böyüdükcə, onlar mütənasib olaraq daha çox yırtıcı yeməyə qadirdirlər. Lakin, timsahın əksəriyyətindən fərqli olaraq, alliqatorlar nadir hallarda böyük heyvanlara hücum edir və böyük alliqatorlar tərəfindən tutulan qurbanların əksəriyyəti erkəklərdən daha kiçikdir^[30]. Yetkinlərin pəhrizinin əsasları balıq, bağa, quş, ilan və kiçik məməlilərdən ibarətdir. Mədə məzmununun tədqiqi göstərir ki, ondatra və yenotlar məməlilər arasında ən çox yayılmış yemdir. Yemlərin əsasən yayıldığı Luizianada onlar bəlkə də yetkin erkək alliqatorlarının pəhrizinin əsas komponentidirlər. Köpəklər, pişiklər və buzovlar da daxil olmaqla ev heyvanları da zaman zaman timsahlar tərəfindən tutula bilər^[31][32][33].

• Timsahlar
• Missisipi zirehlisi

• Pajerski, L., B. Schechter and R. Street. 2000. «Alligator mississippiensis», Animal Diversity Web. Accessed November 24, 2006 at.
• crocodilian.com: Alligator mississippiensis (DAUDIN, 1801) (ing.)
• The Reptile Database: Alligator mississippiensis
• "Alligator mississippiensis". The IUCN Red List of Threatened Species (ingilis).

• Boulenger GA. Catalogue of the Chelonians, Rhynchocephalians, and Crocodiles in the British Museum (Natural History). New Edition. London: Trustees of the British Museum (Natural History). (Taylor and Francis, printers). x + 311 pp. + Plates I-VI. (Alligator mississippiensis, p. 290).
• Daudin FM (1802). Histoire Naturelle, Générale et Particulière des Reptiles; Ouvrage faisant suite à l'Histoire Naturelle générale et particulière, composée par Leclerc de Buffon; et rédigée par C.S. Sonnini, membre de plusieurs sociétés savantes. Tome Second [Volume 2]. 432 pp. Paris: F. Dufart. ("Crocodilus mississipiensis [sic]", new species, pp. 412–416). (in French and Latin).
• Powell R, Conant R, Collins JT (2016). Peterson Field Guide to Reptiles and Amphibians of Eastern and Central North America, Fourth Edition. Boston and New York: Houghton Mifflin Harcourt. xiv + 494 pp., 47 Plates, 207 Figures. ISBN 978-0-544-12997-9. (Alligator mississippiensis, p. 170 + Plate 13 + photographs on pp. 166–167, 465).
• Smith, Hobart M.; Brodie, Edmund D., Jr. (1982). Reptiles of North America: A Guide to Field Identification. New York: Golden Press. 240 pp. ISBN 0-307-13666-3. (Alligator mississippiensis, pp. 208–209).