Qefes Osmanli Imperiyasi - Wikipedia

Sultan I Əhməd xanədan vərəsəlik sistemini dəyişdirib qardaş qətli qanununu ləğv etmiş, bunun əvəzinə əkbəriyət və əşrədiyət əsasları əsasən taxta keçilməsi və qəfəs sistemini gətirmişdir. Bu sayədə öz növbəsində qardaşı Mustafa, oğulları Osman, Murad və İbrahim taxta çıxa bilmişdilər. Ölümündən sonra Osmanlı Xanədanında ilk dəfə padşahın oğlu yerinə qardaşı keçmiş, yenə ilk dəfə olaraq qısa müddət içində taxtdan imtina etməsi təmin edərək qəfəsdə gözləyən şahzadələrin taxta çıxması təmin olunmuşdur^[2].

Osmanlı Xanədanında sultanın ölümünün ardınca oğlunun, yoxsa qardaşının taxta keçəcəyinə dair bir seçim vəziyyəti 1687-ci ildə olmuşdur. Mohaç müharibəsində yaşanan məğlubiyyət sonrası çıxan üsyanda taxtdan endirilən IV Mehmedin yerinə 45 il qəfəsdə gözləyən II Süleyman geçmişdir.^[3] Ondan sonra yenə qardaşı II Əhməd padşahlığa keçəcək, ancaq ondan sonra bir sonrakı nəslə mənsub II Mustafa səltənətə keçəcəkdir. Bu dövrdə bir nəsil bütün oğlan övladlar zamanla taxta keçmədən bir sonrakı nəslə taxtın keçməməsi ənənə hala gəlmişdir.

Bu dövrdən sonra taxta keçən sultanın qardaşlarını və kişi qohumlarını qəfəsdə saxlaması qayda halına gəldi. Hərəmxanadan analarının yanından ayrıldıqdan sonra təhsil almaq şansları olmayan bu adamlar padşah olmaq üçün lazımi təhsili və təcrübəsi əldə edə bir gözləmə vəziyyətinə keçirdi. Bu proses ərzində sadəcə xidmətçilər, bükülmüş sultanlar və hərəmxanalarda qadınlarla görüşləri imkanlı olurdu.

Qəfəsdəki əsarət halı müxtəlif şəkillərdə olurdu. 31 yaşında taxta keçən Əbdüləziz kişi qohumlarının qəfəsin kənara çıxmalarına icazə verərək 1867-ci ildəki Avropa səyahətində özünə müşayiət etmələrinə icazə vermişdir. Qəfəsdəki şahzadələrin yalnız qısır kənizlərlə təmasına icazə verilir, taxta çıxanda oğullarının olmaması təmin edilirdi. Bu sayədə ən yaşlı kişinin səltənətinə təminat verilir, padşahın oğlu səltənəti zamanı doğulsa da taxta çıxmaq üçün növbəsini gözləmək məcburiyyətində qalırdı.

Bəzi şahzadələr qəfəsdə gözləyərkən olduqca qocalır və hətta taxta çıxmadan ölürdü. Qəfəsin burada həbsdə saxlanılan şahzadələrdə böyük dağıdıcı təsiri olurdu. Uzun müddət burada saxlanılan şahzadələrin çoxunda psixoloji fəsadlar yaranıb. Qəfəsdə olduğu müddət ərzində ən az əyilmiş sultanın və bir şahzadənin intihar etdiyi məlumdur.

Son Osmanlı padşahı VI Mehmed 1918-ci ildə taxta çıxanda 56 yaşı var idi və bütün həyatını hərəmxana və qəfəs içində keçirmişdir. Əmisi Əbdüləzizin səltənəti zamanı qəfəsə salınmış, sonra növbə ilə qardaşları Murad, Əbdülhəmid və Mehmed hakimiyyətləri zamanı qəfəsdə gözləmişdir.

Son vaxtlar qəfəs artıq sadəcə söz olaraq istifadə edilir olmuş, şahzadələrin ev həbsində olduğu məkanlar istəyə görə dəyişə bilirdi. Sultan II Əbdülhəmid Bəylərbəyi Sarayında son illərini keçirtmişdir. Topqapı sarayındakı əsas qəfəs bu dövrlərdə istifadə edilməmişdir.

• Fateh Qanunnaməsi
• Topqapı sarayı

• Osmanlı saltanatında kafes geleneği 11 Mayıs 2011 tarihli Özdemir İnce köşe yazısı Hürriyet 14 Mart 2012 tarihinde erişilmiştir
• Kafes içinde yaşama dair  (ing.) 13 Mart 2012 tarihinde erişilmiştir