Azerbaycan Kommunist Partiyasi 1993 - Wikipedia

Azərbaycan Kommunist Partiyası 27 noyabr 1993-cü ildə Ramiz Əhmədovun rəhbərliyi altında 1920-ci ildə qurulan Azərbaycan Kommunist Partiyasının varisi olaraq quruldu. Partiya rəhbərliyi və Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi seçildi.

Jurnalist Eynulla Fətullayev Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının sabiq rəhbəri Ramiz Mehdiyevin bir dövr Azərbaycan Kommunist Partiyasının qurucu üzvü olduğunu iddia etmişdir.^[1]

2 mart 1994-cü ildə partiya dövlət qeydiyyatına alındı və rəsmi sənədlər Ramiz Əhmədova təqdim edildi.

26 oktyabr 1996-cı ildə partiya daxilində bir qrup şəxs Firudun Həsənovun rəhbərliyi ilə Növbədənkənar Qurultay təşkil etdi. Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi ləğv edildi və Mərkəzi Komitə ilə əvəz edildi. F. Həsənov Mərkəzi Komitənin sədr seçildi, lakin 28 oktyabr 1996-cı ildə Ramiz Əhmədovun sədrliyi ilə partiya rəhbərliyinin iclası keçirildi. Növbədənkənar Qurultay etibarsız sayıldı və qurultayın təşkilatçıları partiyadan xaric edildi.

Buna baxmayaraq, Firudun Həsənov qolu 20 oktyabr 1999-cu ildə Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən rəsmi olaraq tanındı. Bundan əlavə, F. Həsənov 1998-ci ildə AKP sıralarından Prezidentliyinə namizəd oldu.

Bu səbəbdən məhkəmə istintaqı başladı. 17 avqust 2000-ci ildə Ədliyyə Nazirliyi yeni qərar elan etdi və Firudun Həsənovun təşkil etdiyi Növbədənkənar Qurultay etibarsız sayıldı və ona verilən sənədlər geri alındı. ƏN yenidən Ramiz Əhmədov qolunu rəsmən tanıdı.

Partiyadaxili qarışıqlıqlardan sonra Firudun Həsənov və tərəfdarları 2001-ci ildə yeni partiya təsis etdi. 14 yanvar 2001-ci ildə I Quruluş Qurultayı keçirilən partiya Azərbaycan Kommunist Partiyası (marksist-leninist platformada) adlanırdı. Ancaq bu daha çox AKP adının yeni partiyadan geri alınması üçün edilən bir cəhd idi. Qurultayda Telman Nurullayev partiya lideri seçildi.

Bu qurultayı tanımayan Firudun Həsənov Telman Nurullayevin partiyadan xaric edildiyini, Telman Nurullayev isə Firudun Həsənovun partiyadan xaric edildiyini iddia etdi.

Bu partiya 30 oktyabr 2011-ci ildə Ələsgər Xəlilovun lideri olduğu AKP qolu ilə birləşdi, lakin 29 sentyabr 2013-cü ildə yenidən ayrı bir qol olaraq ayrıldı.

2007-ci ildə Ramiz Əhmədovun ölümündən sonra AKP daxilində daxili qarşıdurmalar artdı və partiya bir neçə qrupa ayrıldı:Keçmiş sədr müavini Rüstəm Şahsuvarov və AKP-nin keçmiş millət vəkili Rauf Qurbanov rəhbərliyində.^[2]

Ramiz Əhmədovun ölümündən sonra Rüstəm Şahsuvarov 14 oktyabr 2007-ci ildə qurultay keçirmiş və özünün sədr, Seyidağa Muradovun sədrin birinci müavini^[3] seçildiyini elan etmişdir. 23 dekabr 2007-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyasının Növbədənkənar XXXVII (III) Qurultayında partiyanın Mərkəzi Komitəsinin sədri seçilmişdir.^[2][4] Gülnisə Məhsimova isə sədrin müavini seçilmişdir.^[5][6]

2008-ci ildə Rüstəm Şahsuvarovun rəhbərlik etdiyi partiyada qarşıdurmalar artdı. Fövqəladə Qurultay keçirildi və Ələsgər Xəlilov sədr seçildi. Rüstəm Şahsuvarov sədr olduğunu iddia edərək qurultayı tanımasa da, 2008-ci ilin sonunda partiyadan istefa verdi.

Şahsuvarov daha sonra Azərbaycan Sosialist Partiyasını yaratdı, lakin Elşən Hüseynov eyniadlı partiyanın lideri olduğu üçün partiyanın adı "Azərbaycan Mütərəqqi Sosialist Partiyası" olaraq dəyişdirildi. 2009-cu ilin mayında Azərbaycan Mütərəqqi Sosialist Partiyası Azərbaycan Xalq Sosialist Partiyasına birləşdi. Rüstəm Şahsuvarov sədr müavini oldu.^[7] Rüstəm Şahsuvarov 2020-ci ildə vəfat etmişdir.

2015-ci ildə 2008-ci ildə Rauf Qurbanovun müavini seçilən Gülnisə Məsimovanın sədrliyi ilə AKP-də yeni qrup yarandı.^[8] 1 mart 2015-ci ildə AKP-nin IV (XXXVIII) Gülnisə Məhsimova Rauf Qurbanovu partiyadan ixrac edərək sədr seçildi. Gülnisə Məhsimova Rauf Qurbanov partiyadan ixrac etdiyini, Rauf Qurbanov isə Gülnisə Məhsimovanı ixrac etdiyini iddia etmişdir. Gülnisə Məhsimovanın rəhbərlik etdiyi partiya Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyasının lideri Gennadi Zyuqanova yaxın olduğu üçün mediada Zyuqanovçular adlandırılmağa başladı.

30 oktyabr 2011-ci ildə Ələsgər Xəlilovun başçılıq etdiyi rəsmi qeydiyyatdan keçmiş AKP və Telman Nurullayevin başçılıq etdiyi AKP (Marksist-Leninist) partiyası birləşdi. Vahid partiyanın adı "Azərbaycan Kommunist Partiyası" olaraq dəyişdirildi və Telman Nurullayev lider seçildi. Birləşdirilmiş qol avtomatik olaraq rəsmi qeydiyyatdan keçmiş tərəf olur.

2013-cü il prezident seçkiləri zamanı vahid partiyada daxili qarşıdurmalar pik həddə çatdı. Nəticədə partiya yenidən Ələsgər Xəlilov və Telman Nurullayevin qollarına bölündü. Bu vəziyyətdə qarışıqlıq səbəbiylə rəsmi qeydiyyatdan keçmiş partiya Rauf Qurbanovun lider olduğu partiyaya çevrildi.

Telman Nurullayev qolu Ələsgər Xəlilov və tərəfdarlarının ixrac edildiyini iddia etsə də, Ələsgər Xəlilov qolu Telman Nurullayevin etimad səsverməsi ilə devrildiyini iddia etdi. Ələsgər Xəlilov və komandası yenidən qurultay keçirdi. Qurultayda Hacı Hacıyev partiya lideri seçildi.

Hacı Hacıyev 2016-cı ildən Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən tanınan Azərbaycan Kommunist Partiyasının sədridir. Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının 2020-ci ildə apardığı danışıqlarda Hacı Hacıyev^[9] və Rauf Qurbanov sədr kimi tanındı.^{[mənbə göstərin]}

Hacı Hacıyevin rəhbərlik etdiyi qol 4 may 2023-cü ildə partiyanın buraxıldığı ilə bağlı bəyanat yaydı.^[10] 29 sentyabr 2023-cü ildə Hacı Hacıyev öldü.^[11]

Yuxarıda adı çəkilən tərəflər arasında hal-hazırda aktiv olanlar aşağıdakı şəxslərin rəhbərlik etdiyi qollardır:^[12]

1. Telman Nurullayev
2. Rauf Qurbanov (Rəsmi olaraq)
3. Gülnisə Məsimova (Zyuqanovçular)

Partiya Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası ilə sıx əlaqələrdə sahib idi, lakin partiya Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı deyil. Ramiz Əhmədov özlərini Nərimanovçu kimi qələmə verib və 1920-ci illərdə Azərbaycanın solçu lideri olmuş Nəriman Nərimanovun milli, mədəni və iqtisadi fikirlərinə sadiq qaldıqlarını və "milli kommunizm"in qabaqcılı hesab etdiklərini söyləyib.

Partiya tez-tez ABŞ-nin bölgədəki siyasətini tənqid edir. ABŞ 2004-cü ildə Dağlıq Qarabağ separatçılarına qarşı sanksiya tətbiq etməyi planlaşdırmadığını elan etdikdən sonra, Ramiz Əhmədov amerikalıların gizli şəkildə erməni maraqlarını qoruduğunu və Vaşinqtonun münaqişənin dayandırılmasında maraqlı olmadığını söylədi. O, böyük dövlətlərin Qarabağ problemindən öz maraqları üçün istifadə etdiyini də bəyan etdi.

Partiya Azərbaycanın İraq müharibəsinə qatılmasının qəti əleyhinə idi və tez-tez Fələstin xalqı, Kuba və Dnestryanı ilə həmrəy olmağa çağırırdı.

Partiya rəhbərləri ayrı-ayrı qolları olduğundan bəziləri Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin, bəziləri Mərkəzi Komitənin rəhbərləri və ya baş katibləridir. Bu ənənə Sovetlərin mirasıdır.

Azərbaycan Kommunist Partiyasının bir neçə qolu olduğu üçün rəmzləri də fərqlidir. Hacı Hacıyevin rəhbərlik etdiyi qolun rəsmi emblemi qırmızı dairə daxilində qələm və oraqdır. Rauf Qurbanovun rəhbərlik etdiyi qolun rəsmi emblemi proqrama əsaslanır. Belə ki, Azərbaycan Kommunist Partiyasının dövlət qeydiyyatından keçmiş nizamnaməsinin VIII maddəsinin birinci bəndində qeyd olunur:^[13]

• Azərbaycan Kommunist Partiyasının bayrağı üzərində AKP-nin emblemi olan, dörddən üç hissəsi qırmızı, bir hissəsi mavi rəngli bayraqdır.
• Azərbaycan Kommunist Partiyasının emblemi, sənaye əməkçilərinin və kənd zəhmətkeşlərinin birliyinin rəmzi olan oraq və çəkicdir.

Partiyanın daxili parçalanması səbəbindən AKP-nin qurultay tarixi çox qarışıqdır. Aşağıdakı sıralamalar dövlət tərəfindən tanınan tərəflərin qurultaylarına əsaslanır, bu qurultaylar qalın hərflərlə göstərilmişdir. Digər alternativ qurultaylar kursivlə göstərilmişdir.

Eyni zamanda bəzən partiya qurultayları Azərbaycan Kommunist Partiyasının sonuncu, yəni 33-cü qurultayından etibarən hesablanmışdır.

• Züganovçuların AKP Tarixi ilə bağlı açıqlaması

• azkp.org — Rəsmi saytı
• kpaz.ru
• kompartiya.wordpress.com