Boqor - Wikipedia

Boqor (İndon. Bogor) – İndoneziyanın Qərbi Yava əyalətinin Yava adasında yerləşən şəhər.

Şəhərin ərazisi müstəqil inzibati vahid – bələdiyyə (kota) kimi fəaliyyət göstərir. Əhalisi 949 mindən çox (2010-cu ilin iyun ayına olan məlumat), ərazisi – 118,5 kvadrat kilometrdir.

Əyalətin şimal-qərbində, ölkənin paytaxtı Cakartanın 60 kilometr cənubunda yerləşir. Mühüm iqtisadi, infrasturktur, elmi, mədəni və turistik mərkəzdir, dağ iqlimili kurort sayılır. Orta əsrlərdə Pakuan-Pacacaran adlandırılıb (indon. Pakuan Pajajaran), Sunda (indon. Kerajaan Sunda) krallığının paytaxtı olub. Holland istilası zamanı Beytenzorq (niderl. Buitenzorg) adını daşıyıb, ХIХ əsrin əvvəlində Britaniya nəzarətində olarkən Niderland Ost-Hindinin general-qubernatorunun yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərib. Hal-hazırda İndoneziya prezidentlərinin yay iqamətgahıdır. Şəhərdə dünyanın ən iri və qədim botanik bağlarından biri – Boqor botanik bağı (indon. Kebun Raya Bogor), Beynəlxalq meşə araştırmaları mərkəzinin baş qərargahı yerləşir.

Boqorun yerində yaşayış məntəqəsinin mövcud olması haqda ilk məlumat V əsrə təsadüf edir ^[3]. Həmin dönəmdə bu ərazi müasir İndoneziyanın ərazisində mövcud olmuş ilk dövlətlərdən biri – Tarumanaqara (indon. Tarumanagara) induist knyazlığının tərkibində olub ^[4]. 669-cu ildə qonşu Şrivicaidən (indon. Sriwijaya) bir sıra hərbi məğlubiyyət alan Tarumanqaranın ərazisin qalıqlarında Sunda (indon. Kerajaan Sunda) krallığı yaradılanda, müasir Boqorda yerləşən kiçik Çilivunq (indon. Ciliwung) və Çisadane (indon. Cisadane) çaylarının arasında onun paytaxtı Pakuan-Pacacaranın (indon. Pakuan Pajajaran) əsası qoyulub^[5].

Bir neçə əsr ərzində Pakuan-Pacacaran ^[6] orta əsr İndoneziyasının ən iri şəhərlərindən birinə çevrilib – yerli araşdırmaçıların sözlərinə görə, əhalinin sayı 48 minə çatırdı. Maraqlısı odur ki, “Pacacaran” adı faktiki olaraq bütün dövlətə yayılıb – belə ki, İndoneziyanın və köhnə qərb tarixində Sunda krallığı daha çox məhz Pacacaran dövləti kimi qeyd olunur. Paytaxt isə sadəcə Pakuan adlandırılırdı.

Bu dönəmə aid şəhərin tarixi haqda mühüm məlumat mənbəyi prasasti (indon. prasasti) – üzərində sanskrit yazıları olan daş stela və cədvəllərdir. Prasastilər Tarumanqara və Sunda krallığında dini ayinlər üçün və rəsmi salnamələr üçün istifadə olunub.

Boqorda və onun ətrafında aşkar olunan çoxlu sayda prasastilər, mətn informasiyasının xüsusiyyətləri və forması ilə İndoneziyanın digər analoji tarixi abidələrindən gözə çarpacaq dərəcədə fərqlənir və şəhərin əsas guşələrindən sayılırlar.

IX—XV əsrlərdə paytaxt mütəmadi olaraq Pakuandan krallığın digər şəhərlərinə keçririlirdi və şəhərin əsası qoyulma tarixi 1482-ci ilin 3 iyunu sayılır, çünki bu tarixdə Sunda kralı Silivanqi (indon. Siliwangi) paytaxtı yenidən Pakuana qaytarır və həmin gün kralın tacqoyma mərasimi həyata keçirilir. Bu səbəbdən, 1973-cü ildən bu tarix Boqorda rəsmi şəhər bayramı kimi qeyd edilir.

1579-cu ildə Pakuan Bantam sultanlığının orduları tərəfindən zəbt olunur və, demək olar ki, tamailə dağıdılır. Nəticədə Sunda dövləti süquta uğrayır. Qısa müddətdə sağ qalmış sakinlər dağıdılmış şəhəri tərk edirlər və bundan sonra onilliklər ərzində buralar boş qalır və cəngəlliklərin arasında itir.

XVII-ci əsrin ikinci yarısında tərk edilmiş Pakuan, qərbi Yavanın ərazisinin əksər hissəsi kimi, formal olaraq Banten sultanlığının suverenitetində qalmasına baxmayaraq, faktiki Niderland Ost-Hind Şirkətinin (NOHŞ) nəzarəti altına keçirdi.

Rəsmi olaraq şəhər hollandların hakimiyyəti altına 1684-cü ilin 17 aprelində keçir. Bu tarixdə Bantenin vəliəhdi NOHŞ-la saaziş imzalayaraq, sultanlığın mühüm hissəsini müstəmləkəçilərə verdi.

Burada müstəmləkəçilərin ilk müvəqqəti yaşayış yeri sundanlı olan leytenant Tanuvicainin (indon. Tanuwijaya) ekspedisiya düşərgəsi olub. 1687-ci ildə ekspedisiya şirkətin rəhbərliyi tərəfindən yeni ərazilərin mənimsənilməsi üçün buraya göndərilmişdi.

Ekspedisiyanın nəticəsi olaraq Pakuanın dağıntılarında yerləşmək və buranı təsərüffat fəaliyyəti üçün abadlaşdırmaq tapşırığı verilmişdi. Bu ərazi 1699-cu ilin 4-5 yanvarında baş vermiş Salak yanardağının (indon. Gunung Salak) püskürməsi nəticəsində ciddi dağıntılara uğramış, lakin püskürmə nəticəsində yaranan meşə yanğınları buranın cəngəlliklərdən təmizlənməsini və düyü əkimi üçün istifadə olunan tarlaların, həmçinin kofe plantasiyalarının yaradılmasını asanlaşdırmışdır. Qısa müddət ərzində Pakuan ətrafında bir sıra kənd təsərrüfatı mənətəqləri yaradılır (ən irisi Kampunq Baru (indon. Kampung Baru) və 1701-ci ildə vahid inzibati rayona birləşdirilir. Rayona rəhbərlik yixarıda qeyd olunan Tanuvicayaya verilir və təsadüfi deyil ki, o, İndoneziyada Boqor vilayətinin təsisçisi sayılır. Məntəqənin inkişafına 1703-cü ildə NOHŞ-un Abraham van Ribekin (CAR-da yerləşən Keyptaun şəhərinin banisi Yan van Ribekin oğlu, sonralar Niderland Ost-Hindinin qubernatoru təyin edilir) rəhbərliyi altında baş tutmuş missiyası təkan verir.

A.van Ribekin rəhbərliyi vı şxsi iştirakı ilə Pakuanın dağıntılarının mühüm hissəsi araşdırılıb, bir çox arxeoloji tapıntılar, o cümlədən prasastilər, aşkar edilərək siyahlya alınıb. Boqorda işləyən NOHŞ əməkdaşları və yerli sakinlər üçün yeni binalar tikilib. Parallel olaraq burada salınan kofe plantasiyalarında işləmək üçün ətraf ərazilərdən Boqora gələn kəndlilərin yaşayış məntəqələri çoxalmağa və genişlənməyə başlayır.

NOHŞ-un Pakuanın ətrafındakı iqtisadi və inzibati iştirakı genişlənməyə başlayır, çünki hollandlıları, Niderland Ost-Hindinin inzibati mərkəzi olan daha qızmar və isti Bataviyadan fərqli olaraq, bu ərazinin əlverişli coğrafi yerləşməsi və mülayim iqlim şəraiti cəlb edirdi. 1744-45-ci illərdə general-qubernatorun yay iqamətgahına çevrilmiş saray tikilir. Bu dönəmdən müstəmləkənin rəhbərləri hər il ən qızmar 3-4 ayını Bataviyada yox, məhz burada keçirirdilər.

1746-ci ildə general-qubernator Qustaf Villem van İmhoffun (niderl. Gustaaf Willem van Imhoff) sərəncamı ilə saray, ona bitişən hollandların yaşayış məntəqəsi və yaxınlıqda olan 9 yerli kənd mərkzələşdirilmiş inzibati rayona birləşdirilirlər. Bura Beytenzorq (niderl. Buitenzorg, hərfi olaraq “qayğısız”) adı verilir. Şəhərin yerli adı – Boqor haqda ilk sənədləşdirilmiş qeydlər də məhz bu dönəmə aiddir. 1752-ci il 7 aprelə aid müstəmləkə rəhbərliyinin sənədlərində qubernator sarayına bitişən Beytenzorqun hissəsi Boqor adlandırılır. Sonralar isə yerli bu ad yerli əhali arasında da yayılır və Beytenzorq sözünə alternativ olur.

Baş hipotezaya əsasən, şəhərin adı yavan dilindəki “boqor” (indon. Bogor, tərcümədə - şəkər palması (Arenga pinnata), sözündən götürülüb və bu söz indi də həmin mənada indoneziya dilində istifadə olunur.

Digər versiyalara görə toponimin adı qədim yavan dilindəki “bhaqar” (yav. Bhagar – “inək”), və ya yerlilər tərəfindən təhrif edilmiş Beytenzorq sözündən formalaşıb. Niderland taxt-tacının hakimiyyəti altında

XVIII-ci əsrin sonunda şəhər, Niderland Ost-Hindinin bütün ərazisi ilə birgə mərhələli şəkildə NOHŞ-dan Niderland krallığının idarəsi altına keçir. 1796-cı ildi müflislik yaşayan şirkətin idarəçiliyi Ost-Hind məsələləri üzrə hökumət komitəsinə verilir, 1798-ci ildə Niderland NOHŞ-un bütün borclarını və öhdəliklərini, eyni zamanda idarə etmə hüququnu, öz üzərinə götürür.

Bu addım hansısa mühüm inzibati dəyişikliklərə yol açmır – general-qubernator əvvəlki kimi idarəçiliyini davam edir, lakin 1800-cü ildə şirkət ləğv olunandan sonra birbaşa Niderland krallığını təmsil etməyə başlayır.

Şəhərin iqtisadi və infrastruktur inkişafına gözlənilməz təkanı Niderland Ost-Hindinin 1811-15-ci illərdə müvəqqəti Böyük Britaniya işğalı altına düşməsi verdi. İngilislər Yava və arxipelaqın digər adalarına enərək onların Niderlandı işğal etmiş Napoleon Fransasının əlinə keçməsinin qarşısını almaq istəyirdilər. Britaniya administrasiyasının rəhbəri Tomas Stemford Rafflz müstəmləkənin inzibati mərkəzini tamamilə Bataviyadan Beytenzorqa keçirir və 5 il ərzində bütün Yavada olduğu kimi şəhərdə də yeni və daha effektli idarə, həmçinin təsərrüfatçılıq metodları tətbiq edir.

Beytenzorq hollandlara qayıtdıqdan sonra əvvəlki kimi general-qubernatorun yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Beytenzorq hollandlara qayıtdıqdan sonra əvvəlki kimi general-qubernatorun yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Yeni rəhbərlik şəhərin müasirləşməsi və mədəniyyətləşməsi istiqamətində mühüm işlər görməyə başladı.

1817-ci ildə, Boqorun ərazisində botanik bağ inşa olunur və gələcəkdə bu bağ dünyada ən böyüklərdən birinə çevrilir. 1834-cü ilin oktyabrın 10-da Beytenzorq Salak yanardağının növbəti püskürməsi və zəlzələ nəticəsində ciddi dağıntılara uğrayır. Şəhərin bərpası zamanı ərazinin yüksək seysmik təhlükəsi nəzərə alınmışdı və bu səbəbdən, 1840-50-ci illərdə yenidən tikilən qubernator sarayının və inzibati kompleksin binaları köhnə binalardan alçaq, lakin daha dözümlü oldular. Bundan əlavə, tikinti işlərinin davamında qubernatorun 1845-ci ilə təsadüf edən fərmanına əsasən, başqa-başqa millətlərin: hollandların (onların qismində bütün avropalılar), çinlilərin, ərəblərin (sonuncular şəhərin böyüməsi və ticari imkanların genişlənməsi ilə fəal olaraq buraya köç edirdilər) yaşayış məntəqələri, məhəllələri bir-birindən fərqli yerlərdə tikilirdi.

1860-80-ci illərdə Beytenzorqda müstəmləkənin ən iri kənd təsərrüfatı məktəbi, kimyəvi, bioloji, baytarlıq laboratoriyaları, şəhər kitabxanası, təbiət elmi muzeyi və bir sıra digər mədəni və elmi təsisat yaradılır.

XIX-cu əsrin sonuna Boqor İndoneziyanın ən abadlaşdırılmış və qərbləşmiş şəhərlərindən birinə çevrilir. 1904-cü ildə Beytenzorqa Niderland Ost-Hindinin inzibati mərkəzi rəsmi statusu verilir. Lakin bu addım formal olur və faktiki olaraq müstəmləkənin idarəçiliyi Bataviyada qalır. Müstəmləkənin əyalətlərə bölünməsini təşviq edən 1924-cü il inzibati islahatı nəticəsində bu xüsusi status ləğv edilir, sonra isə Beytenzorq Qərbi Yava əyalətinin bölgələrindən birinin mərkəzinə çevrilir.

İkici dünya müharibəsi dövründə Beytenzorq Niderland Ost-Hindinin bütün ərazisi kimi Yaponiyanın Silahlı Qüvvələrinin əlinə keçmişdi. İşğal müttəfiq güclərin döyüşsüz şəhəri rəqibə verdiyi 6 mart 1942-ci ildən yaponların 1945-ci ilin 2 avqustda baş verən kapitulyasiyasınadək davam edib. Yaponların yerli əhali arasında apardığı nasionalist, antiholland hisslərinin stimullaşdırılması və onların simpatiyasının öz tərəflərinə yönəldilməsi kursu çərçivəsində şəhərə İndoneziya dilindəki “Boqor” adı verilir. Şəhərdə işğalçı rəhbərlik tərəfindən yaradılmış İndoneziya silahlı milisi PETA-nın (indon. Pembela Tanah Air – “Vətən qoruyucuları”) əsas hazırlıq mərkəzlərindən biri yerləşirdi.

1945-ci ilin 17 avqustunda müstəqil İndoneziya Respublikasının elan olunmasından sonra Boqor yeni dövlətin ərazi hududlarına qatılır. Lakin, yapon ordularının çıxarılmasından sonra adaya gələn hollandlar şəhər və ətraf ərazilər üzərində nəzarəti ələ keçirirlər. 1948-ci ilin fevralında şəhər kvazimüstəqil Qərbi Yava (indon. Negara Jawa Barat) dövlətinin ərazisinə qatılır. Həmin ilin aprel ayında dövlətin adı dəyişdirilərək öz Ost-Hinddəki keçmiş müstəmləkələrini vahid asılı təsisata çevirmək istəyən Niderlandın təşəbbüsü ilə Pasundan Dövlətinə (indon. Negara Pasundan) dəyişdirilir. 1949-cu ilin dekabrında Pasundan 23 avqust – 2 noyabr tarixində keçirilmiş indoneziya-niderland konfransının (Haaqa dəyirmi masa konfransı) qərarı ilə Birləşmiş İndonezoya Ştatlrının (BİŞ) (indon. Republik Indonesia Serikat) tərkibinə qatılır.

1950-ci ilin fevral ayında qısamüddətli müharibədə BİŞ-ə daxil olan İndoneziya Respublikasına məğlub olan Pasundan şəhəri onun tərkibinə keçir və bu rəsmi olaraq 1950-ci ilin avqustunda İndoneziyanın unitar dövlət elan olunmasından sonra sənədləşdirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, şəhər qanunvericilik müstəvisində “Boqor” adını alır.

Müstəqil İndoneziyanın tərkibində şəhərə bələdiyyə və eyniadlı bölgənin mərkəzi statusu verilir. Şəhər müstəmləkə dövründə oraya qoyulan potensial nəticəsində ölkənin və Qərbi Yavanın mədəni, elmi və iqtisadi inkişafında mühüm rol oynamağa başlayır. Bundan başqa, Boqor İndoneizya prezidentinin yay iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərməyə başlayır. 1990-2000-ci illərdə şəhərdə mütəmadi olaraq müxtəlif beynəlxalq tədbirlər, həmçinin Asiya-Sakit okean bölgəsi və BMT sistemi təşkilatlarının çoxşaxəli strukturlarının nazir səviyyəsində görüşləri keçirilb. Bu məcrada şəhərə önəm verilməsinin bariz nümunəsi kimi 1994-cü ilin noyabrın 15-də orada Asiya-Sakit okean iqtisadi əməkdaşlığın (APEC) sammitin keçirilməsini qeyd etmək olar.

Boqorun coğrafi koordinatları - 6°36′00″ cənub en dairələri, 106°48′00″ şərq uzunluğu. Şəhər Yava adasının qərbində, ölkənjin paytaxtı olan Cakartanın 60 kilometr cənubunda və Qərbi Yava əyalətinin inzibati mərkəzi olan Bandunqun 85 şimal-qərbində yerləşir. Ərazisi 118,5 kvadrat kilometrdir.

Boqor Salak (ən hündür nöqtəsi şəhərin təxminən 12 km cənubunda) və Qede (ən hündür nöqtələri şəhərin 20–25 km cənub-şərqində) yanardağlarının ətəyində dağlıq çökəklikdə yerləşir. Ərazinin dəniz səviyyəsindən orta hündürlüyü 265 metrdir, maksimal – 330 m, minimal isə 190 metrdir.

Yer əsasən təpələrdən ibarətdir. Şəhərin ən düzənlik ərazisi Çinami Boqor və Tanax-Sareal, ən təpəlik hissəsi Cənubi Boqor sayılır.

Torpağın geoloji strukturunda vulkanik çöküntü süxürları üstünlük təşkil edir. Yaxınlıqdakı, bir neçə dəfə püskürmüş yanardağlar nəzərə alınmaqla ərazi seysmik cəhətdən olduqca təhlükəli sayılır.

Şəhərin ərazisinin 1,2% meşə massivindən, 0,7% isə bağ və parklardan ibarətdir.

Şəhərdə Yava dənizinin hövzəsinə aid edilən bir neçə çay axır. Bunlardan ən iriləri Çilivunq və Çisadanedir. Şəhərin tarixi mərkəzi məhz bu çayların arasında yerləşir. Daha kiçik çaylar isə Çipakançilan (indon. Cipakancilan), Çidepit (indon. Cidepit), Çipariqi (indon. Ciparigi) və Çibalok (Cibalok) adlanır.

Iqlim ekvatorial, Qərbi Yavanın digər rayonlarının bir çoxundan daha rütubətlidir: ortaillik rütubət 70% təşkil edir. Həmçinin burada yağıntılar daha intensiv olur, ortaillik yağıntı miqdarı 1700 mm çatır, bir neçə rayonlarda isə hətta bu göstərici 3500 mm-ə bərabər olur. Yağıntılar ən çox qış aylarında olur. Bu hava şəraitinə görə Boqoru “Yağışlı şəhər” (indon. Kota Hujan) adlandırırlar.

Ümumi olaraq şəhərdə ekoloji mühit müsbət sayılır. Buna səbəb şəhərdə iri sənayə qurumlarının az sayda olması, yüksək səviyyədə yaşıllaşdırılma işlərinin aparılması və yerli hakimiyyətinin təbiəti qorumaq istiqamətində atdığı ciddi addımlardır. Ətraf mühitə ən əsas təhlükəni, havada karbon qazının miqdarının normadan çox olmasına yol açan dayanmadan artan şəhər nəqliyyatıdır.

2010-cu ilin may-avqust aylarında İndoneziyada keçirilən ümummilli əhalinin siyahıyaalma prosesinin nəticələrinə əsasən, Boqorda 949 066 insan yaşayırdı. Əhali sıxlığına görə Boqor 1 kvadrat kilometrə 8000 insan göstərici ilə dünyanın ən sıx əhalili şəhərlər siyahısına daxildir.

2009-cu ilin göstəricilərinə əsasən, şəhərdə 484 648 kişi (51,06%) və 464 418 (48,94%) 1qadın yaşayırdı. Əhalinin 28,9%-ni 15 yaşadək yeniyetmə, 67,42% 15-65 yaşlarında olğunlar, 3,51% isə qocalar təşkil edirdi. Sakinlərin orta yaş həddi, 2005-ci ilin göstəricilərin əsasən, 71,8 il təşkil edir. Bu Qərbi Yava və ümumilikdə İndoneziya üçün ən yüksək göstəricilərdən biridir.

Əhalinin 87% sundalılardır, lakin şəhərdə bundan əlavə çoxlu sayda yavalılar, çinlilər və digər millətlərin nümayəndələri yaşayır. Boqorun yetkin əhalisinin demək olar ki hamısı dövlət dili olan indoneziya dilini bilir. Bundan əlavə, məişətdə geniş şəkildə sundan dili istifadə olunur.

Boqorluların əksəriyyəti (90%) sünni müsəlmanlardır. Xristian katoliklərin və protestantların sayı 5% təşkil edir. Lakin şəhərdə bir çox xristian məbədi var, katolik və protestant ictimai təşkilatları fəaldırlar. Boqor eyniadlı Roma-katolik kilsəsinin yeparxiyasının mərkəzidir. Az sayda buddist və indusitlərə də rast gəlmək olar.

Şəhərin ərazisi, status olaraq dairəyə bərabər olan, bələdiyyə (kota) adlanan inzibati vahidə ayrılıb. Boqorun inzibati statusu İndoneziya Respublikasının 2004-cü ilin yerli idarəetmə haqda 32 nömrəli qanunu ilə müəyyən edilir.

Şəhərləri, İndoneizyanın hər yerində olduğu kimi, birbaşa seçkilər yolu əhali tərəfindən seçilən vali idarə edir. Vali ilə birgə onun müavini vitse-vali seçilir. 2008-ci ilin oktyabrın 25-i Boqorda keçirilən ilk vali seçkilərinin qalibi Diani Budiarto, onun valisi isə Əhməd Ruyat olmuşdu. Hər ikisi vəzifə başına 2009-cu ilin aprelin 7-də keçmişdilər. Şəhərin qanunverici orqanı isə, həmçinin birbaşa seçkilər nəticəsində seçilən 45 deputatın oluşdurduğu və 5 davam etdiyi, Şəhərin xalq nümayəndəli şurası adlanır.

Şəhərin gerbi 4 hissədən ibarət qalxan təsviridir. Bu hissələrdə İndoneziyanın dövlət gerbi olan mifik altun Qaruda quşu, prezidentlərin yay iqamətgahı, dördzirvəli Salak yanardağı və qızıldan olan milli sundan xəncəri – kucanq təsvir edilib. Qalxanın üzərində isə qara fonda gümüş hərflərlə KOTA BOGOR (tərcümədə “Boqor şəhəri”) yazılıb.

Boqor Qərbi Yava və İndoneziya üçün mühüm iqtisadi mahiyyət kəsb edir. Şəhər inkişaf etmiş xidmət sektoru, ticari və bank sahələrinin yüksək fəallığı seçilir, avtomobil, kimyəvi və qida sənayəsinin mühüm mərkəzlərindən biridir. Bununla bərabər, şəhər ətrafındakı torpaqların bir hissəsi kənd təsərrüfatı üçün istifadə edilir. Niderland müstəmləkəsi zamanı Boqor kənd təsərrüfatı və meşə istehsalının: kofe, kauçuk, bahalı ağac növlərinin emalı üzrə mühüm mərkəzlərdən biri idi. 1950-ci illərdə müstəqil İndoneziyada sənayeləşmə dövründə şəhərdə ağır sənayenin əsasları qoyulmuşdu. Gələcək onilliklərdə şəhərin inkişafı ümummilli reallıqla bağlı idi: ən dinamik döbr 1980-ci illərin ikinci yarısı – 1990-cı illərin birinci yarısına təsadüf edir, 90-cı ilin sonlarında ağır milli və regional krizisin nəticələri müşahidə olunurdu. 2000-ci illərin əvvələrində yerli təssərüfatın əsas qollarında düşüşün qarşsını almaq mümkün olur, bundan əlavə, müsbət dinamika müşahidə olunmağa başlayır (2002-ci ildə şəhərin iqtisadi artımı 5,78%, 2003-cü ildə isə 6,07% təşkil etdi).

Boqorun ümumregional məhsulu 2009-cu ildə 12,249 trilyon İndoneziya rupisi təşkil edir (2009-cü ilin kursuna əsasən təxminən 1,287 milyard ABŞ dolları). Şəhər hakimiyyəti tərəfindən müəyyən edilmiş ən aşağı əmək məvacibi 800 000 İndonexiya rupisi civarında idi.

2008-ci ildə Boqorda 54 268 nəfərin işlədiyi rəsmi qeydiyyata alınmış 3208 sənaye şirkəti var idi. 2008-ci il ərzində sənaye sektoruna yönəldilmiş investisiyaların ümumi həcmi 551 milyard İndoneziya rupisindən çox olmuşdu.

İri və orta sayılan 114 şirkətdə 32 237 insan işləyirdi və ora 500 milyard investisiya yatırılmışdı. Kənd təsərrüfatı

Şəhər daxilində - əsasən ətraf rayonlarda kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaq az deyil. Bu torpaqların ümumi sahəsi 3466 hektar təşkil edir (həmçinin balıq tutmaq və balıqçılıq üçün istifaə edilən 111 hektar su hövzəsi).

Kənd təsərrüfatının əsas qolu - əkinçilikdir. 2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən, bu sahədə 159 qeydə alınmış kəndli arteli fəaliyyət göstərirdi. Əsas bitkilər – düyü (2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən 1165 hektar əkin, 2003-cü ilin göstəricilərinə əsasən, illik məhsul 9953 ton), müxtəlif tərəvəzlər, qarğıdalı, batat.

2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən, bu sahədə 25 qeydə alınmış artel fəaliyyət göstərirdi. Həmin ilin göstəricilərinə əsasən, inəklər (min başdan çox, ümumi sağılan südün həcmi – 2,61 milyon litrdən çox), qoyunlar (12 min baş), toyuqlar (624 mindən çox), ördəklər (təxminən 8 min) yetişdirilir.

2007-ci ilin göstəricilərinə əsasən, bu sahələrdə 4 qeydə alınmış şirkət fəaliyyət göstərirdi. Balıq əsasən süni qaydada xüsusi su hövzələrində və düyü zəmilərində yetişdirilir. Hər il qida növlərinə aid 25-30 ton balıq əldə edilir.

Xüsusi və gəlirli sahə kimi akvarium balıqlarının yetişdirilməsini, həmçinin onların təbii yaşayış mühitindən ovlanmasını qeyd etmək olar. Təkcə 2009-cu ildə xarici bazarlara 367 min ABŞ dolları qiymətində akvarium balığı ixrac edilib.

2008-ci ildə şəhərdə qeydə alınmış 23 241 ticarət müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. Bu sahədə 42 220 nəfər çalışırdı və buraya yönəldilən sərmayənin həcmi 232,5 milyard İndoneziya rupisi təşkil edirdi. Müəssisələrdən 307 iri, 1268 orta və 21 666 kiçik sayılırdı.

2008-ci ilin göstəricilərinə əsasən, Boqorda 8 iri ticarət mərkəzi, 9 universam və 7 iri bazar mövcud idi. Bundan əlavə, şəhərdə bir çox kiçik dükan, ilk növbədə şəhərin ətraf bölgələrində ənənəvi bazar və dükanlar var. 1990-cı illərin sonlraında baş verən krizis nəticəsində stasionar ticarət dükanların bir hissəsi bağlanmalı olur və növbəti illərdə səyyar ticarətçilərdin sayı sürətlə artdı (1996-cı ildə 2,5 mindən 2004-cü ildə 12 minə dək). Bu da bir sıra ictimai və hüquqi problemlərlə bağlı idi. 2005-ci ildən şəhər hakimiyyəti səyyar ticarətçilərin fəaliyyətinin sistemləşdirilməsi və bunun milli əmək qanunvericiliyi ilə uyuşması istiqamətində fəal addımlar atır.

Boqorda istehsal edilən sənaye və kənd təsərrüfatı məhsullarının əksər hissəsi ixrac edilir: 2008-ci ildə rəsmi qaydada qeydə alınmış ixracatın həcmi 144 milyon İndoneziya rupisi təşkil etmişdi.

Boqor Yavanın ən mühüm infrastruktur mərkəzlərindən biridir. Şəhər ərazisindən 599,2 km (2008-ci ilin göstəriciləri) yol keçir. Yol-nəqliyyat infrastrukturu şəhərin ərazisinin 5,31% tutur.

Boqorda 22 şəhər ictimai nəqliyyat marşrutu fəaliyyət göstərir. Burada 3506 avtobus və mikroavtobus istifadə edilir. Sonuncuların əksəriyyəti marşrut taksi fəaliyyəti göstərir və ənənəvi adı anqkotdur (indon. Angkot – angkutan kota akronimindən götürülüb və mənası “şəhər nəqliyyatı, şəhər daşımaları”-dır). Bundan əalvə 10 avtobus marşrutu (4612 avtomobil) şəhəri ətraf rayonlarla, 40-ı (330 avtomobil) isə Qərbi Yavanın digər şəhərləri ilə birləşdirir. Şəhərdə Barananqsianq və Bubulak adlı 2 avtonəqliyyat terminalı yerləşir. Bundan əlavə, Boqordan ən yaxın hava limanına (Sukarno-Xatta) gedən turistik daşımalar üçün istifadə edilən nəqliyyat stansiyası mövcuddur. Hava limanı şəhərdən 55 km uzaqlıqda yerləşir və orada reyslər 1 saat interval ilə bütün sutka işləyir. 1881-ci ildə inşa edilən dəmir yol vağzalı həm elektrik, həm də dizel lokomotivinə malik qatarları qəbul edir (gündəlik 70 gediş və 70 gəliş), sərnişin dövriyyəsi gündəlik olaraq 50 min insanı aşır.

Bundan əlavə, şəhərdə böyük park taksisi, fərdi daşımalarla məşğul olan motosikletlçilər – ocek (indon. ojek) və yerli rikşa olan beçaklar (indon. becak) mövcuddur. Həmçinin Boqorda, turistlərin marağına səbəb olan delman adlı at faytonlarına da rast gəlmək olar.

Boqorun eletrik enerjisi ilə təminatını İndoneziyanın Dövlət elektroenerji şirkətinin (indon. Perusahaan Listrik Negara) regional sturkturu həyata keçirir. Bu şirkət Qərbi Yava və Banten əyalətlərinə xidmət göstərir. Enerji təminatı 10-dan çox regional istilil və hidroelektrostansiyalarının sayəsində şəhərin Çimahpar və Çibilonq rayonlarında yerləşən transformator stansiyaları vasitəsi ilə həyata keçirirlir.

Xaotik tikilmiş gecəqondulardan savayı bütün məişət fondu elektriklə təmin edilib.

2009-cu ilin göstəricilərinə əsasən Boqor əhalisinin yalnız 47% təmiz boru suyu ilə təmin olunub. Bu təminatı dövlət şirkəti “Tirta Pakuan” (indon. Tirta Pakuan) həyata keçirir. Su əsasən Çisadane çayından (saniyədə 1240 litr), həmçinin Kota-Batu, Bentar-Kambinq və Tanqkil (saniyədə 410 litr) adlı təbii bulaqlardan götürülür.

Boqor İndoneziyanın əsas elm və təhsil mərkəzlərindən biri sayılır. Akademik və araşdırma bazasının əsas hissəsi holland müstəmləkəsi zamanı qurulmuşdu. XIX-cu əsrin əvvələrindən burada ilk növbədə kolonial kənd təsərrüfatının səmərələliyinin artırılmasına yönəlmiş laboratoriya və peşə məktəbləri açılırdı. XIX-cu əsrin sonu XX əsrin əvvəli, Kauçuk araşdırmaları institutu və Meşə araşdırmaları institutu kimi daha iri elmi müəssisələrin əsası qoyulmağa başladı. İndoneziya müstəqilliyini elan etdikdən sonra da bu elmi-araşdırma inkişaf Boqorda davam etmişdi. 2000-ci illərdə şəhərdə elmin ən inkişaf etmiş qolları kənd təssərüfatı, biologiya və baytarlıqla bağlı idi.

Şəhərin orta təhsillik səviyyəsinin göstəriciləri İndoneziya standartları baxımından yüksək sayılır. Boqorun əhalisinin 98,7% oxuma-yazma bilir. Şəhərin ən iri dövlət təhsil ali təhsil ocağı Boqor kənd təsərrüdatı institutu sayılır. Bundan başqa şəhərdə Pakuan universiteti, Cuanda universiteti, Nusa-Banqsa universiteti və İbn-Haldun universiteti fəaliyyət göstərir.

Dünyəvi təhsil olcaqlarından başqa şəhərdə 700 mədrəsə, bir sıra xristian məktəbi və kolleci var.

Boqor həmçinin İndoneziyanın əsas elm mərkəzlərindən biri sayılır. Araşdırmaların əsas hissəsi kənd təsərrüfatı ilə bağlıdır. Şəhərdə Beynəzlxalq kənd təsərrüfatı araşdırmaları ilə bağlı məsləhətləşmə qrupu (ing. Consultative Group on International Agricultural Research, CGIAR) çərçivəsində fəaliyyət göstərən qeyri kommersiya elmi sturkturu – Beynəlxalq meşələrin araşdırılması mərkəzi (ing. Center for International Forestry Research, CIFOR) fəaliyyət göstərir.

Mədəniyyət müəssisələrinin sayına görə Boqor İndoneziyada birinci yerdədir. Burada yerləşən muzeylərdən bir neçəsi ölkənin ən iri və ən qədimlərindən sayılır. Məsələn, yerli Zooloji muzey XIX-cu əsrin sonlarında Niderland müstəmləkə rəhbərliyinin tapşırığı ilə Botanik bağın əlavəsi kimi yaradılmışdır.

• Zooloji muzey (indon. Museum Zoologi) – 1894-cü ildə açılıb; böyük hissəsi müstəmləkə dövrünə aid olan minlərlə eksponatı var.
• Etnobotanika muzeyi (Museum Etnobotani) – 1982-ci ildə açılıb; 2000-dən çox eksponatı var.
• Torpaq muzeyi (Museum Tanah) – 1988-ci ildə açılıb, İndoneziyanın müxtəlif rayonlarından yığılmış yüzlərlə torpaq və dağ süxuru nümunələrinə malikdir.
• Mübarizə muzeyi (Museum Perjuangan) – 1957-ci ildə açılıb, İndoneziyanın milli azadlıq hərəkatına həsr olunub.
• PETA muzeyi (Museum Peta) – 1996-cı ildə açılıb, İkinci Dünya müharibəsi dövründə Yaponiya qüvvələri tərəfindən yaradılmış İndoneziyanın PETA silahlı birləşmələrinin (Pembela Tanah air – Vətən qoruyucuları) tarixinə həsr olunub.

Prezident sarayında, inzibati binalarda və universitetlərdə sistematik olaraq müxtəlif rəsm sərgiləri keçirilir. Şəhərdə dramatik teatr, onlarla kinoteatr mövcuddur. Mütəmadi olaraq xalq folkloru incəsənətinin festivalları, digər kütləvi tədbirlər, həmçinin mədəniyyət problematikasına həsr olunmuş konfrans və seminarlar keçirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, 2008-ci ildə İndoneziya mədəniyyətinin konqresinin keçirilmə yeri kimi Boqor seçilmişdi.

Boqorda ilk səhiyyə müəssisələri XIX-cu əsrin birinci hissəsində Niderland müstəmləkəçiliyi dövründə yaranmışdı. Artıq XX-ci əsrin əvvəlində burada mülki xəstəxanalar və hərbi hospital, psixiatrik klinika var idi.

1930-cu illərdə şəhərin ən iri səhiyyə müəssisəsi qismində, hal-hazırda Qırmızı Xaçın İndoneziya icması adını daşıyan Qırmızı Xaçın Niderland icması fəaliyyət göstərirdi. Boqorda fəaliyyət göstərən xəstəxana və klinikaların əksəriyyəti 1980-90-cı illərdə tikilib. Şəhərin səhiyyə sistemi olduqca yüksək qiymətləndirilir - bu sahədə göstəricilər İndoneziya səviyyəsində və ölkənin ən inkişaf etmiş əyaləti olan Qərbi Yava müstəvisində yüksəkdir.

Boqorda 2 gündəlik qəzet “Radar Boqor” (indon. Radar Bogor, 1998-ci ildə təsis olunub, baş redaktor Asvan Ahmad) və “Jurnal Boqor” (2008-ci ildə təsis edilib, baş redaktor Alfian Mucani) çap olunur. Hər ikisi indoneziya dilindədir, tiraj 25 min nüxsə ətrafındadır. Qəzetlər həmçinin elektron versiyasına malikdirlər. Şəhərdə həmçinin müxtəlif dövriyyəli jurnallar, yerli ali təhsil ocaqlarını almanaxları işıq üzü görür. Bundan əlavə, Qərbi Yavanın və ümummilli qəzetlərinin əksər hissəsinin tirajları məhz Boqor tipoqrafiyalarında çap edilir.

Boqorda iki şəhər televiziya kanalı – “Boqor-TV” və “Meqasvara-TV” fəaliyyət göstərir. Şəhərdə 30-dan çox radiostansiya işləyir. Bunlardan 10-u AM, qalanları isə FM diapazonunda fəaliyyət göstərir.

Boqor İndoneziyanın mühüm turistik mərkəzlərindən biri sayılır. 2010-cu ildə Cakartada keçirilən ümummilli turistik sərgidə şəhərlər kateqoriyasında ölkənin ən cəlb edici turistik obyekti seçilmişdi.

Hər il şəhəri və onun ətraflarını 1,8 milyon insan ziyarət edir. Onlardan 60 mini əcnəbilərdir. Ziyarət edənləri şəhərin tarixi-mədəni güşələri ilə birgə ətrafda yerləşən gözəl təbiət – dağ yamacları, göllər, çay plantasiyaları cəlb edir. Həmçinin cəlbedici amil qismində münbit iqlim şəraitini, inkişaf etmiş nəqliyyat, ticarət və mehmanxana infrastrutkrularını qeyd etmək olar.

Bağ 1817-ci ildə inşa edilib, burada 15 min tropik bitkisi növləri toplanılıb. Şəhər çərçivəsində bağın ərazisi 87 hektar təşkil edir, 1866-cı ildə isə buraya şəhər qırağında yerləşən Çibodas məntəqəsində 120-hektarlıq departmaent əlavə edilmişdi. Nəticədə müəssisə dünyada ən iri botanik bağ adını aldı.

1745-ci ildə Niderland general-qubernatorunun iqamətgahı kimi tikilib, 183-cü ildə baş verən zəlzələdən sonra yenidən inşa edilib. 1950-ci illərin əvvəllərindən İndoneziya prezidentlərinin yaya sarayı qismində fəaliyyət göstərir. Ərazisi 18 492 kvadrat metrdir. Sarayın ətrafında park yerləşir, saray kompleksinin ərazisi 28 hektar təşkil edir. Park ilin böyük hissəsi, saray isə mütəmadi olaraq şəhər bayramı və İndoneziyanın müstəqillik günlərində ziyarətçilər üçün açıq olur. Sarayda 450 yaxın rəsm əsəri və 360 skulptura var. Həmçinin burada mütəmadi olaraq müxtəlif sərgilər və protokol tədbirləri keçirilir. Bundan əlavə, parkda əhilləşmiş ceyran sürüsü yaşayır.

Boqorda və şəhər ətrafında onlarla prasati – orta əsr daş stela və tabletlər (“Tarix” bölümünə bax) mövcuddur. Tarix və mədəniyyət baxımdan ən dəyərli olan 15 prasasti Batutulis adlanan yerdə xüsusi pavilyonda saxlanılır.

6 hektar əraziyə malik mənzərəli göldür – şəhəri qərb hissəsində yerləşir və şəhərin su hövzələrindən ən irisidir. Gölün ətrafında İndoneziyanın meşə təsərrüfatı nazirliyinin baıansında olan meşə massivləri yerləşir.

Məzarlıq Boqorun botanik bağının ərazisində yerləşir və parkın tikilməsindən 30 il əvvəl mövcud olub. Burada ən qədim qəbir 1784-cü ilə təsadüf edir. Məzarlıqda 42 qəbir var. Burada XVIII-ci əsrin sonundan XX-ci əsrin əvvəlinədək Boqorda, Cakartada və Qərbi Yavanın digər yerlərində xidmət etmiş niderland müstəmləkə məmurları, hərbçilər, alimlər və onların ailə üzvləri basdırılıb.

Boqor botanik bağının ərazisində, holland məzarlığı ilə yanaşı Sunda krallığının erkən dövrünə (XV əsr) aid 3 məzar var. Orada Boqor şəhərinin əsasını qoyduğu egtimal edilən kral Silivanqinin həyat yoldaşı – Qaluh Manqku Alam, karlın vəziri Ba`ul və sərkərdə Capra basdırılıb.

İndoneziyanın milli rəsm məktəbinin banilərindən biri olan Raden Salehin (1814-1880) məzarıda Boqorda mərkəzi küçələrdən birində yerləşir. Bu məzara insanlar tərəfindən maraq səbəbi kimi rəssamın müthiş yaradıcılığı və müəmmalı ölümü (versiyalardan birinə görə, zəhərlənib) göstərilir. 2008-ci ildə məzarın yanında mədəni-informativ mərkəz açılıb və burada rəssamın əsərlərinin kopiyaları yerləşdirilib.

• Boqor cümə məscidi – 1979-cu ildə tikilib. Məsciddə Boqorun İslamın inkişafı və araşdırılması mərkəz və ictimai kitabxana yerləşir.
• Müqəddəs bakirə Mariya kilsəsi. Boqor eparxiyasının kafedral kilsəsidir və 1896-1905-ci illərdə tikilib. İndoneziyanın fəaliyyətdə olan ən qədim kilsələrindən biridir.
• Fude-myao (Hoktek-bio) (福德廟) buddist məbədi. 1672-ci ildə klassik Cənub Çin üslubunda tikilib. Boqorun ilk buddist məbədidir.

• Şenczen, Çin – 2005-ci il.
• Sent-Luis, ABŞ – 2007-ci il.
• Qödöllö, Macarıstan – 2008-ci il.

• Official Site
• Poentjak Weg
• Website Sejarah Bogor
• [1]