Papravend - Wikipedia

Papravənd kəndi Azərbaycan Respublikası Ağdam rayonunun inzibati ərazisində kənddir. Rayon mərkəzindən 20 km. şimalda, Ağdam –Ağdərə yolunun üstündə, Gülyataq çayının hər iki sahili boyunca vadidə, Qılınc dağın və Gödək dağın ətəkələrində, eləcə də Qarabağ düzündə yerləşir. Kənd şərqdən Qarapirim kəndi, qərbdən Qalayçılar kəndi, cənubdan Boyəhmədli kəndi, şimaldan isə Ağdərə şəhəri ilə əhatə olunub. Papravənd kəndi 1993-cü ildə işğalçı ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunub. İyirmi yeddi il davam edən işğala Müzəffər Azərbaycan Ordusu son qoyaraq, 2020-ci ilin noyabr ayında kəndi azad edib.

Papravənd kəndinin tarixinə nəzər saldıqda məlum olur ki, erməni vandallarına qarşı Azərbaycan xalqının apardığı uzunmüddətli mübarizədə bu yaşayış məskəni daim qanlı döyüş meydanı olub. 1905 – 1907-ci illlərdə kükrəyib Azərbaycanı bürümüş erməni terroru vaxtı Yelizavetpol quberniyasının Cavanşir qəzası tərkibindəki 188 azərbaycanlı kəndindən biri də Papravənd idi. Cavanşir qəzasında o vaxt cəmi 39 erməni kəndi var idi ki, onların da əhalisi 1828-ci ildə İrandan Şimali Azərbaycana köçürülmüş ermənilərdən ibarət idi. Həmin ermənilər 1978-ci ildə Qarabağa köçürülmələrinin 150 illiyini təntənəli şəkildə qeyd edərək bu münasibətlə abidə də ucaltmışdılar. XX əsrin başlanğıcında isə gəlmə ermənilər öz qarşılarına məqsəd qoymuşdular ki, Cavanşir qəzasındakı azərbaycanlı kəndlərini işğal edib orada soyqırım törətsinlər, etnik təmizləmə aparsınlar, əhalinin var-dövlətini ələ keçirib, evləri yandırsınlar, hər şeyi dağıdıb viran qoysunlar, Azərbaycanın dilbər guşəsini xarabazara çevirsinlər. Nəhayət, ermənilər öz murdar niyyətlərini həyata keçirmək üçün işə başladılar. Xüsusi hazırlıq keçib təpədən dırnağacan silahlanmış erməni quldur dəstələri kəndlərə soxulub qanlı qırğınlar törədirdilər. O hadisələri M.S.Ordubadi belə təsvir edir: "Vəhşi yırtıcılar südəmər körpələri beşiyiylə odlayıb yandırır, bəzən də analarının qucağından alaraq divara çırparaq para-para edir, süngülərə keçirirdilər." Erməni müəllifləri özləri də öz soydaşlarının yıtıcılığını etiraf edib, o barədə yazmalı olurdular; eməni müəllifi A – Do yazırdı: "Ermənilər barbarlıq törətdilər, Umudluda heç kimə aman vermədilər, qarşılarına çıxan hər kəsi öldürdülər." Umudlu kəndinin camaatını tələyə salıb qırdıqdan sonra ermənilər növbəti qırğını Papravənddə törətməliydilər. Lakin Papravənd camaatına bələd olduqları üçün, onlar növbəti döyüşə xüsusi diqqətlə hazırlaşırdılar. Nəhayət, 1906-cı il yanvar ayının başlanğıcında ermənilər general Hamazaspın başçılıq etdiyi böyük hərbi qüvvəylə sübh tezdən, camaat yuxudaykən hücuma keçdilər. Papravənd kəndinin əli silah tutan otuz-qırx kişisi, sonradan xəbər tutub köməyə yetişən qonşu kəndlərin camaatıyla birlikdə rəşadətlə vuruşaraq, general Hamazaspın quldurlarını darmadağın edib ağır məğlubiyyətə uğratılar. Bu hadisə tarixə Papravənd müharibəsi kimi düşüb.

XX əsrin sonlarında erməni terroruna qarşı Azərbaycan xalqının apardığı mübarizə vaxtı Papravənd kəndi yenidən döyüş meydanına çevrildi. Ermənilərin bütün hücumlarının qarşısı qəhrəmanlıqla alınırdı. 1992-ci il iyun ayında erməni hərbi dəstələri kəndi işğal etmək üçün gecə vaxtı üç istiqamətdən böyük qüvvə ilə hücuma keçdilər. Lakin bu dəfə də böyük itki verərək məğlub oldular…

İşğala qədər Papravənd kəndində orta məktəb, mədəniyyət evi, iki kitabxana, tibb məntəqəsi, daş karxanası, müxtəlif ticarət-iaşə obyektləri, heyvandarlıq kompleksi var idi.

Üç qonşu kəndin – Papravənd, Qarapirim və Boyəhmədli – arasındakı düzənlik sahədə Papravənd-Boyəhmədli kurqanları(Möhülü təpələri, Əlikişi təpəsi, Molla Mustafa təpəsi) yerləşir. Kənddən bir kilometr şərqdə son tunc və ilk dəmir dövrünə aid kurqanlar, şərq tərəfdən cəmi 250 metrlik məsafədə son tunc və ilk dəmir dövrünə aid olan kurqan (Misir qışlağı) var. Kəndin özündə isə III – XIII əsrlərə aid qədim yaşayış məskəninin qalıqları Güllütəpə – 1, daha qədim (son tunc və ilk dəmir dövrü) yaşayış məskəninin qalıqları Güllütəpə – 2, tarixin müxtəlif dövrlərinə aid daş heykəllərin də yer aldığı qədim qəbristanlıq, XVIII əsrə aid məscid, XIV əsrə aid dam örtüksüz unikal qədim məqbərə, eləcə də Şeyx Nigar və Qara Pirim ziyarətgahları (pirləri) var idi. Bundan başqa kənddə Seyid Miriş ağa piri də olub.

20 noyabr 2020-ci ildə kənd erməni işğalından azad olunduqdan sonra məlum oldu ki, erməni vandalları kənndəki binaları, abidələri, hətta qəbristanlığı da dağıdıb yerlə yeksan ediblər.

1912-ci ildə Papravənd kəndinin əhalisi 448 nəfər, 1983-cü il siyahıya alınmasına görə isə kənd sakinlərinin sayı 1507 olub. Əhali sayının artımındakı bu ləngimənin əsas səbəbi odur ki, II Dünya müharibəsi cəbhəsində bu kəndin az qala hər evindən bir nəfər həlak olan var idi. 1993-cü ildə, işğal ərəfəsində isə kənd əhalisinin sayı 2173 nəfər olub.

Kənd camaatının əsas məşquliyyəti heyvandarlıq, taxılçılıq və üzümçülük idi.

XVIII əsrdə Qarabağ hakimi İbraimxəlil xana tabe olan qarabağ bəyləri arasında Kazım bəy Papravınd də var idi.

• Akif Nağı — Qarabağ Azadlıq Təşkilatının sədri.
• Ramiz Abbaslı — Azərbaycan yazıçısı; ingilis, alman və rus dillərindən bədii tərcüməçi.

• Ordubadi M. S. Qanlı illər. Əsəri ərəb əlifbasından çevirən, sadələşdirən və çapa hazırlayan: Ə. D. Bağırov. Naxçıvan: "Əcəmi" NPB, 2001, 189 s.
• Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği, "1905-1906-cı illərdə еrməni-müsəlman davası", Bakı, Azərbaycan nəşriyyatı, 1993, 128 s.
• Ramiz Abbaslı. Umudlu qətliyamı. Papravənd müharibəsi.
• Ramiz Abbaslı. Papravənd kəndi. 2017
• Baxşeyiş Abbasoğlu, "Ağdam ağrıları", "Şuşa" nəşriyyatı, 2003.