Talis Agdere - Wikipedia
Talış — Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonunun Talış kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.[1] Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 25 avqust 1992-ci il tarixli, 287 saylı Qərarı ilə Ağdərə rayonunun Talış kənd Soveti Tərtər rayonunun tərkibinə verilmişdir.[2] Kənd 3 oktyabr 2020-ci il tarixində Qarabağda gedən döyüşlər zamanı Suqovuşan ilə bərabər Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən azad edilmişdir. 5 dekabr 2023-cü ildə kənd Ağdərə rayonunun tərkibinə daxil edilib.[3]
| Talış | |
|---|---|
| 40°22′53″ şm. e. 46°44′27″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ5900 |
| Nəqliyyat kodu | 59 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
redaktəTalış kəndi XVIII–XIX əsrlərdə mövcud olmuş Gülüstan məlikliyinin mərkəzi olub.[4] Hansı ki, 1813-cü ildə imzalanmış Gülüstan sülh müqaviləsinin adı, toponomik cəhətdən bu məlikliyin adından götürülüb. Mərkəzi əvvəllər İncəçayın yuxarı hövzəsində olan Talış kəndi, sonralar isə Gülüstan qalası olan məliklik Səfəvilər dövründə Qarabağ bəylərbəyliyinin, ardınca isə Qarabağ xanlığının tərkibində olub. 1813-cü ildə xanlıqla birlikdə Rusiya tərəfindən ilhaq edilib. Bəzi mənbələrdə Talış mahalı və ya Talış məlikliyi adlanır.
Talış kəndi əvvəllər Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində Ağdərə rayonu inzibati ərazisinə aid idi, lakin 1992-ci ildə Ağdərə rayonu ləğv edilərək ərazisi qonşu Ağdam, Tərtər və Kəlbəcər rayonları arasında bölüşdürüldü. Talış kəndi də Tərtər rayonuna birləşdirilən kəndlərdən biridir.
Talış kəndi Qarabağ müharibəsinin əvvəlində Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunub, lakin 1992-ci ilin Ağdərə əməliyyatı zamanı iyunun 16-ı Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məhəmməd Həsənovun 1-ci Goranboy batalyonu və komandir Nazim Bayramovun tank batalyonu (ümumilikdə 8 tank) tərəfindən Tapqaraqoyunlu istiqamətindən birgə sürətli hücum nəticəsində kənd erməni işğalçılarından azad edilib. Hücum zamanı Azərbaycan Ordusunun cəmi 1 əsgəri yaralanmışdı, lakin 1994-cü ilin aprel ayında hücum edən erməni qüvvələri kəndi yenidən nəzarət altına alıblar.[5]
2 aprel 2016-cı il tarixdə Talış kəndinin ətrafındakı strateji yüksəkliklər Azərbaycan Ordusunun erməni işğalçılarına qarşı keçirdiyi əməliyyat zamanı ermənilərdən tam geri alınıb.[6][7][8][9] Sonrakı günlərdə Talış kəndində yaşayan 90 erməni ailəsi kəndi tərk edərək Ermənistana qaçıb. Məlumata görə, atəşkəs elan olunandan sonra 370 erməni Talış kəndindən gedib.[10].
2017-ci il fevralın 24–25-nə keçən gecə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri Talış kəndinin ətrafındakı strateji yüksəklikləri ələ keçirmək məqsədilə təxribat törədiblər, lakin Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri keçirdiyi əməliyyat zamanı onların qarşısını alaraq pilotsuz uçuş aparatı olan PUA-nı məhv ediblər. Talış kəndində qalan 10–15 ailə isə oranı tərk edib.[11]
3 oktyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.[12]
Tarixi abidələri
redaktəTalış kəndi ərazisində iki tarix-memarlıq abidəsi qeydiyyata alınmışdır:
- Ürəkvəng monastırı (4036) — XII əsrə aid Alban monastırı.
- Talış yaşayış yeri (5909) — arxeoloji abidədir, orta əsrlərə aid edilir.
Əhalisi
redaktəErməni mənbələrinin verdiyi məlumata görə kənddə 2005-ci ildə 581 nəfər yaşayırdı.[13] 2016-cı il aprel döyüşlərindən sonra kənddə əhali yaşamır.[14] 2016-cı ilin sonunda erməni rəhbərliyi kənddən qaçaraq Dağlıq Qarabağın və Ermənistanın müxtəlif yerlərində məskunlaşmış erməni ailələrinin kəndə qaytarılması üçün tədbirlər görməyə başlayıb. Talış kəndinin Azərbaycan ordusu ilə təmas xətti istiqamətində atəşdən qorunmaq üçün sədlər çəkilməyə başlanıb.[15] İşğaldan azad edilərkən kəndin bütün erməni əhalisi Talışı tərk edib. 2023-cü ilin mart ayında Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində azərbaycanlı əhalinin kəndə köçürülməsinə başlanılıb.[16] Kənddə ümumilikdə 20 yeni ev, hər evin həyətində heyvandarlıqla məşğul olmaq üçün bir tövlə tikilib. Hər bir ev üçün ümumi sahəsi 54 m² olan fərdi təsərrüfat anbarı inşa edilib. Bundan başqa 10 qeyri-yaşayış və ictimai iaşə obyekti bərpa olunub və tamamilə yenidən tikilib. İnzibati bina və uşaq bağçası əsaslı təmir edilib, 78 şagird yerlik məktəb binası yenidən qurulub.[17] Ümulikdə kəndə 20 ailə olmaqla 90 nəfər köçüb.[18]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2024-02-28. 2024-03-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-05.
- ↑ "Azərbaycan Respublikası Ağdərə rayonunun bəzi kəndlərinin Tərtər rayonunun inzibati ərazi bölgüsünə daxil edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 25 avqust 1992-ci il tarixli, 287 saylı Qərarı". 2022-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-29.
- ↑ "Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonunun yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu" (az.). president.az (2023-12-28 tarixində nəşr olunub). 2023-12-05. 2023-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-27.
- ↑ Azərbaycanın Tarixi-Siyasi Coğrafiyası Arxivləşdirilib 2017-11-16 at the Wayback Machine səh. 44, Vaqif Piriyev
- ↑ ""Ağdərənin Talış kəndinə 8 tankla girmişdik…" - MÜSAHİBƏ". 2016-04-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-06.
- ↑ ARMN. "Cəbhədə vəziyyətlə bağlı son məlumat, 2 aprel 2016 il" (az.). www.mod.gov.az. 2016-04-02. 2016-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-07.
- ↑ ARMN. "Məlumat, 6 aprel 2016 il" (az.). www.mod.gov.az. 2016-04-06. 2016-10-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-06.
- ↑ "Nagorno-Karabakh: Talysh residents flee despite ceasefire deal" — YouTube platformasında
- ↑ "MN: Talış kəndi ətrafındakı yüksəkliklər və Seysulan məntəqəsi düşməndən tam təmizlənib". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-11.
- ↑ "Talış kəndində yaşayan 90 erməni ailəsi Ermənistana qaçıb" (az.). 2016-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-03.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-26.
- ↑ twitter.com. "Bu gün #Azərbaycan #Ordusu Tərtər rayon Talış kəndini, Cəbrayıl rayon Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy və Quycaq kəndlərini, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndini azad etmişdir" (az.). İlham Əliyev. 3 oktyabr 2020. 2020-10-04 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Dağlıq Qarabağın əhalisi" (PDF). 2011-03-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-12-25.
- ↑ ""Mövqeləri itirdiyimiz üçün əhali Talış kəndinə qayıda bilmir"". 2017-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-06.
- ↑ "Ermənilər Talış kəndinə qaytarılır". 2022-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-14.
- ↑ "Tərtərin Talış kəndinə ilk köç başlayır". 2023-03-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-16.
- ↑ Güneyli, Daşqın. "Böyük Qayıdışa aparan yolun növbəti dayanacağı – Talışdan Son Görüntülər". ordu.az. İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2023.
- ↑ "Talış kəndinin ilk sakinləri doğma yurdlarına çatıblar - YENİLƏNİB". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 16 mart 2023. 2023-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-19.
