Bryansk - Wikipedia

Ehtimal ki, şəhər əvvəllər Çaşin kurqan şəhər yerində yerləşmiş (şəhərin meydana gəlməsinin şərti tarixi – 985 il; arxeoloji materiallar 11–15-ci əsrlərə aiddir), buradan isə Pokrov dağındakı şəhər yerinə köçürülmüşdür (arxeoloji materiallar 12 əsrin 2-ci yarısına aiddir). İlk dəfə adı Dobryansk kimi İpatisal naməsində 1147-ci ilin əvvəllərində baş verən hadisələrlə bağlı qeyd olunur. Çerniqov knyazlığının tərkibində olan Bryansk 13-cü əsrin ortalarından Bryansk knyazlığının mərkəzi idi. 1310-cu ildə monqollar tərəfindən dağıdılmışdır. 1356-cı ildə Litva knyazı Olgerd tərəfindən işğal edilmiş, 1357-ci ildən sonra Böyük Litva knyazlığının tərkibinə qatılmışdır. 15-ci əsrin sonlarından Bryansk adlanır. 1500-cü ildə Rusiya-Litva müharibəsinin gedişində rus qoşunları tərəfindən tutulmuş, Moskva barışığına (1503) görə Rus dövlətinə birləşdirilmişdir. 1607-ci ildə bir aydan çox II Yalançı Dmitrinin qoşunlarının mühasirəsinə davam gətirmişdi. 17-ci əsrdən Bryansk yaxınlığında iri Sven yarmarkası fəaliyyət göstərirdi^[3]

Orta Rusiya yüksəkliyinin qərb hissəsində, Bolva çayının Desna çayına töküldüyü yerdə yerləşir. İri nəqliyyat qovşağıdır. Beynəlxalq aeroportdur. İndiki Bryansk ərazisində Paleolit düşərgəsi, Erkən Dəmir dövrünə aid şəhər yeri və kənd yerləri, eramızın 1-ci minilliyinə, Romen mədəniyyətinə aid kənd yerləri, erkən orta əsrlərə aid 2 şəhər yeri və kənd yerləri məlumdur.^[3]

Əhalisi — 410,8 min (2013).^[3]

Kiyev (1708–27), Belqorod (1727–78) və Oryol (1778–1920; 1796 ilədək – Oryol canişinliyi) quberniyalarının qəza şəhəri olmuşdur. 1783-cü ildə Bryansk cəbbəxanasının əsası qoyulmuşdur; 1873-cü ildən Bryansk yaxınlığında Bryansk zavodu fəaliyyət göstərirdi. Bryanskdan Oryol-Vitebsk (1868), Polesye (1887), Moskva-Kiyev-Voronej (1899) dəmiryol xətləri keçirdi. Bryansk Bryansk quberniyasının (1920–29), Qərb (1929–37) və Oryol (1937–44) vilayətlərinin mərkəzi olmuşdur. 1941-ci ildə alman qoşunları tərəfindən işğal olunan və güclü dağıntılara məruz qalan Bryansk 1943-cü ildə azad edilmişdir. 1944-cü ildən Bryansk vilayətinin mərkəzidir. 1956-cı ildə vilayətin aparıcı sənaye mərkəzlərindən biri olan Bejitsa şəhəri Bryanskın hüdudlarına daxil edilmişdir. Desnanın hündür sağ sahilində qədim memarlıq abidələrinin yerindəki kilsələrlə birlikdə Bryanskın tarixi mərkəzi yerləşir. 17-ci əsrin sonu – 18-ci əsrdə şəhərdə barokko, erkən klassisizm formasında daş tikililər (Voskreseniye kilsəsi, 1739–41 və s.) inşa edilmişdir. 1780-ci il müntəzəm planı 1802 və 1808-ci illərdə mühüm düzəlişlər edilməklə 19-cu əsrdə həyata keçirilmişdir. Arsenal kompleksi (18 əsrin sonu – 20 əsr) klassisizm üslubundadır. 1920-ci illərdə konstruktivizm formasında iri obyektlər inşa edilmişdir: Sovetlər evi (1925–26, memar A.Z. Qrinberq), Rabitə evi (1930–31, memar Qrinberq və b.). Bryanskda quruculuq və abadlıq işləri bulvarlar, parklar və bağlar sisteminə (“Sudki” yaşıllıq massivi, 300 yaşlı palıd ağacları olan “Bülbül” meşəsi və s.) xüsusi diqqət verilməklə 1968-ci il planı üzrə həyata keçirilir. Bryanskın 1000-illiyinə həsr olunmuş “Peresvet və Boyan” heykəltəraşlıq qrupu və s. abidələr var. Şəhərdə 107 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi, 77 ümumtəhsil məktəbi, 16 əlavə təhsil müəssisəsi, 6 xüsusi məktəb, 17 orta ixtisas təhsili müəssisəsi var (2004). 20-dən çox ali məktəb (filial və nümayəndəlikləriilə birlikdə), o cümlədən Texniki Universitet (1929; 1996-cı ildən universitet statuslu), Mühəndis-texnologiya akademiyası (1930-cu ildə Meşə-texniki institut kimi təsis edilmişdir), akad. İ.G. Petrovski ad. pedaqoji universitet (1930 ildə Novozıbkov şəhərində yaradılmış, 1976-cı ildən Bryanskda fəaliyyət göstərir) var. 167 kitabxana (o cümlədən F.İ. Tütçev adına vilayət elmi kitabxanası, 1944); Dövlət birləşmiş diyarşünaslıq muzeyi (1921-ci ildə yaradılmışdır; 17 filialı), vilayət rəssamlıq (1968), “Bryansk meşəsi” (1983-cü ildə yaradılmış, 1989 ildə açılmışdır) ədəbiyyat muzeyləri, A.K. Tolstoy adına ağac heykəltəraşlığı park-muzeyi; A.K. Tolstoy adına dram teatrı (1926), kukla teatrı (1972), gənc tamaşaçılar teatrı (1981); filarmoniya (1960 ildən), onun tərkibində şəhər kamera orkestri (1993), akademik xor (1995), şəhər xalq çalğı alətləri orkestri (1996), şəhər nəfəs alətləri orkestri (1991); sirk (1975), planetari fəaliyyət göstərir. Bryansk iri sənaye mərkəzidir. Maşınqayırma, kimya və yeyinti sahələri daha çox inkişaf etmişdir. Aparıcı müəssisələr: maşınqayırma zavodu (teplovozlar, lokomotiv lər, gəmi və lokomotivlər üçün dizel mühərrikləri), avtomobil zavodu (xüsusi təkərli şassilər, təkərli dartıcılar), “Bryanski Arsenal” (müxtəlif maşınlar və avadanlıq, onların ehtiyat hissələri və s.), fosforit zavodu (gübrə), “Bryankonfi” (vafli, peçenye və s.), ət kombinatı və s. var.^[3]

• Official website of Bryansk City Administration (Russian) Arxivləşdirilib 2006-10-19 at the Wayback Machine
• Official website of the Bryansk Council of People's Deputies (Russian)
• [https://archive.today/20121228122923/http://www.edu-bryansk.ru/ Arxivləşdirilib 2012-12-28 at Archive.today Educational portal of Bryansk[permanent dead link] (Russian)]