Con Qudenaf - Wikipedia
Con Qudenaf (ing. John Bannister Goodenough; 25 iyul 1922[2][3], Yena, Türingiya[d], Veymar Respublikası – 25 iyun 2023[4], Ostin[11]) — amerikalı alim, fizika və bərk cisim kimyası və materialşünaslıq üzrə mütəxəssis. İlk litium-ion batareyalarının inkişafına verdiyi töhfə ilə tanınmışdır. Kimya üzrə 2019-cu il Nobel Mükafatı da daxil olmaqla bir çox nüfuzlu mükafatların qalibidir. Mükafatın verildiyi vaxt tarixinin ən yaşlı laureatı olub.[12]
| Con Qudenaf | |
|---|---|
| ing. John Bannister Goodenough | |
_(cropped).jpg) | |
| Doğum tarixi | 25 iyul 1922[2][3] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 25 iyun 2023[4] (100 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | bərk cisimlər fizikası[d], materialşünaslıq[1], Nobel mükafatı[1] |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yerləri | |
| Təhsili | |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
     |
| me.utexas.edu/people/fac… | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
ABŞ Milli Mühəndislik Akademiyasının (1976-cı ildən),[13] ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının (2012-ci ildən),[14] Fransa Elmlər Akademiyasının (1992-ci ildən)[15] və London Kral Cəmiyyətinin (2010-cu ildən) üzvüdür.[16]
Bioqrafiyası
redaktəC. Qudenaf Almaniyanın Yena şəhərində 25 iyul 1922-ci ildə amerikalı ailədə anadan olub, Nyu-Heyvendə (Konnektikut) böyüyüb və Qroton özəl məktəbində oxuyub.[17] Disleksiyadan əziyyət çəkməsinə baxmayaraq, Yel Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirib, burada fəlsəfə, yunan dili, riyaziyyat və kimya üzrə təhsil alıb və 1943-cü ildə riyaziyyat üzrə bakalavr dərəcəsi alıb. 1942–1948-ci illərdə meteoroloq kimi orduda xidmət edib. Tərxis olunduqdan sonra o, Çikaqo Universitetində aspiranturaya daxil olub, burada Klarens Zenerin rəhbərliyi altında bərk cisimlər fizikası üzrə təhsil alıb və 1952-ci ildə elektron konfiqurasiyadan asılı olaraq ərintilərin struktur dəyişiklikləri mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib.[18][19]
Müdafiəsindən sonra C. Qudenaf Massaçusets Texnologiya İnstitutunun Linkoln Laboratoriyasında işə düzəldi və burada kompüter yaddaşı üçün maqnit materialları hazırladı və araşdırmağa başladı. 1955-ci ildə o, bir sıra materialların maqnit xassələrini keyfiyyətcə (atom orbitallarının simmetriyasına dair mülahizələrə əsaslanaraq) anlamağa imkan verən və Goodenough-Kanamori qaydaları kimi tanınan bir neçə yarı empirik qaydalar təklif etdi.[20] C. Qudenaf maqnit oksidlərində elektronların daşınması və spin-orbit birləşməsi hadisələrini ətraflı öyrənib, bu da yeni təsadüfi yaddaş qurğularının inkişafına töhfə veridi. Superkeçiricilik və heterogen kataliz fizikası sahəsində yeni fikirlər söyləmişdir.[21]
1976-cı ildə C. Qudenaf Oksford Universitetində Qeyri-üzvi Kimya Laboratoriyasının müdiri təyin edildi. Bu zaman neft böhranının təsiri altında onun maraqları yeni enerji mənbələrinin axtarışına yönəldildi. Litium-ion batareyasının yaradılması probleminə diqqət yetirərək və sulfidlərin istifadəsini araşdıran Stenli Uittinqemin işinə əsaslanaraq, Qudenaf oksidlərin tələblərini qəbul etdi və 1980-ci ildə litium kobaltitin (LixCoO2) katod kimi istifadəsini təklif etdi. Bu əsasdan onun qrupu ilk təkrar doldurulan litium-ion batareyasını yarada bildi. 1983-cü ildə Maykl Tekeray ilə birlikdə litium-manqan şpinelindən katod materialı kimi istifadə etməyi təklif etdi və 1997-ci ildə Akşaya K. Padhi ilə birlikdə litium-metal fosfat birləşmələrindən istifadə etməyi təklif etdi . 2019-cu ildə o, litium-ion batareyaların inkişafındakı roluna görə kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb (Stenli Uittingem və Akira Yosino ilə birgə). Eyni zamanda, o, mükafat tarixində ən yaşlı laureat oldu — mükafat verilərkən onun 97 yaşı var idi.
1986-cı ildə C. Qudenaf Ostindəki Texas Universitetinə köçdü və burada ömrünün sonuna kimi maşınqayırma fakültəsində professor kimi işləməyə davam etdi. Qudenafın fikrincə, bəzi alimlər gec yetişmə ilə xarakterizə olunur və ən mühüm elmi nailiyyətlər onlara qocalıqda gəlir.[22]
Çikaqoda oxuduğu vaxtdan Ayrin Uayzmanla evlidir. O, mömin xristian idi.
Mükafat və fəxri fərmanları
redaktə- 1975-ci ildə — Yüzillik mükafat
- 2001-ci ildə — Yaponiya mükafatı
- 2009-cu ildə — Enriko Fermi mükafatı
- 2011-ci ildə — ABŞ Milli Elm medalı
- 2014-cü ildə — Çarlz Stark Dreyper mükafatı
- 2015-ci ildə — Nəqliyyat İnnovasiyaları üçün Alternativ Yanacaq mükafatı
- 2017-ci ildə — Eyni adlı fonddan Kimya üzrə Uelç mükafatı
- 2018-ci ildə — Bencamin Franklin medalı
- 2019-cu ildə — "Kopli" medalı
- 2019-cu ildə — Kimya üzrə Nobel Mükafatı
- 2019-cu ildə — Çox istinad edilən tədqiqatçı[23]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Goodenough, John B. // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 John B. Goodenough // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Who's who (brit. ing.). (untranslated), 1849. ISSN 0083-937X
- ↑ 1 2 Obituary. Goodenough, Nobel laureate who gave the world Li-ion batteries, passes away. Business Line, 2023.
- ↑ 1 2 Montenegro A. ORCID Public Data File 2023. 2023. doi:10.23640/07243.24204912.V1
- ↑ 1 2 Montenegro A. ORCID Public Data File 2023. 2023. doi:10.23640/07243.24204912.V1
- ↑ 1 2 John Goodenough: Biography (brit. ing.). Royal Society.
- ↑ 1 2 John B. Goodenough, The University of Texas at Austin (ing.). NAS.
- ↑ 1 2 John Goodenough (fr.). Académie des sciences.
- ↑ 1 2 https://awards.acm.org/fellows/award-recipients.
- ↑ 1 2 nobelprize.org (ing.). Nobel Foundation.
- ↑ David & Thackeray, 2023.
- ↑ Dr. John B. Goodenough Архивная копия от 9 октября 2019 на Wayback Machine (англ.)
- ↑ Профиль на сайте Национальной академии наук США Архивная копия от 14 сентября 2019 на Wayback Machine.
- ↑ Профиль на сайте Французской академии наук Архивная копия от 9 октября 2019 на Wayback Machine.
- ↑ Профиль на сайте Лондонского королевского общества Архивная копия от 4 мая 2020 на Wayback Machine.
- ↑ Zhou, 2023.
- ↑ Grey & Lewis, 2023.
- ↑ David & Thackeray, 2023.
- ↑ David & Thackeray, 2023.
- ↑ Grey & Lewis, 2023.
- ↑ Pagan Kennedy. To Be a Genius, Think Like a 94-Year-Old Архивная копия от 30 октября 2019 на Wayback Machine // The New York Times, 7.04.2017. (англ.)
- ↑ Global Highly Cited Researchers 2019 list reveals top talent in the sciences and social sciences — Clarivate. Дата обращения: 13 февраля 2020. Архивировано 3 декабря 2019 года
