Insan Inkisafi Indeksi - Wikipedia

İstənilən ${\displaystyle x}$  göstəricisini qiyməti 0 və 1 arasında dəyişən indeksə çevirmək üçün aşağıdakı formuldan istifadə edilir:

• ${\displaystyle x}$ -indeks = ${\displaystyle {\frac {x-\min \left(x\right)}{\max \left(x\right)-\min \left(x\right)}}}$ 

burada: ${\displaystyle \min \left(x\right)}$  və ${\displaystyle \max \left(x\right)}$  təhlil edilən bütün ölkələr üzrə ${\displaystyle x}$  göstəricisinin minimal və maksimal qiymətləridir.

Hər hansı ölkənin İnsan İnkişafı İndeksi aşağıdakı 3 göstərici əsasında formalaşır:

1. Gözlənilən ömür müddəti indeksi (LEI) = ${\displaystyle {\frac {LE-20}{85-20}}}$ 

Doğumda gözlənilən ömür müddəti 85 il olduqda LEI 1-ə, 20 il olduqda isə 0-a bərabərdir.

2. Təhsil indeksi (EI) = ${\displaystyle {\frac {MYSI+EYSI}{2}}}$ 

Orta təhsil müddəti indeksi (MYSI) = ${\displaystyle {\frac {MYS-0}{15}}}$ 

Gözlənilən təhsil müddəti indeksi (EYSI) = ${\displaystyle {\frac {EYS-0}{18}}}$ 

3. Gəlir indeksi (II) = ${\displaystyle {\frac {ln(GNIpc)-ln(100)}{ln(75000)-ln(100)}}}$ 

İnsan İnkişafı İndeksi isə bu üç göstəricinin həndəsi ortasıdır:

• ${\displaystyle HDI={\sqrt[{3}]{LEI\times EI\times II}}}$ 

LE — Gözlənilən ömür müddəti
MYS — Əhalinin orta təhsil müddəti (illərlə)
EYS — Təhsili davam edənlərin gözlənilən təhsil müddəti (illərlə)
GNIpc — AQP-yə görə adambaşına düşən ÜMM (ABŞ dolları ilə)

2024 İnsan İnkişafı Hesabatı BMT-nin İnkişaf Proqramı tərəfindən 13 mart 2024-cü ildə nəşr olunmuş və İİİ göstəricisi 2022-ci ilin məlumatları əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Aşağıda "çox yüksək insan inkişafı"na malik ölkələr göstərilib:^[1]

• ▲ = artım.
• ▬ = stabil.
• ▼ = azalma.
• Mötərizə içindəki rəqəmlər ölkənin 2021-ci il Hesabatına nisbətən reytinqdə neçə pillə qalxıb-endiyini göstərir.

Hesabat 2011-ci il noyabrın 2-də yayımlanmış və 2011-ci ilin məlumatları əsasında tərtib edilmişdir.^[2] Hesabatda 187 dövlət arasında Azərbaycan Türkiyəni bir pillə qabaqlayaraq 91-ci yerdə qərarlaşmışdır.^[3] Keçmiş Sovet respublikalarından Belarus 65, Rusiya 66, Gürcüstan 75, Ermənistan 86-cı yerdədir.

Ən yüksək İİİ-yə malik 47 ölkə aşağıda göstərilmişdir:

2010-cu ilin Hesabatı BMT-nin İnkişaf Proqramı tərəfindən 4 noyabr 2010-cu ildə açıqlanmışdır. 182 ölkənin yer aldığı bu hesabatda Azərbaycan Rusiya və Qazaxıstandan sonra 67-ci, Gürcüstan 74-cü, Ermənistan 76-cı, Türkiyə isə 83-cü yerdə qərarlaşmışdır. Aşağıdakı siyahı həmin hesabatda ilk 30 yeri tutan ölkələri göstərir:

2009-cu ilin İİİ Hesabatı 2007-ci ilin məlumatlarına əsaslanır və 2009-cu il 5 oktyabrda açıqlanmışdır. Bu hesabata əsasən Azərbaycanda İnsan inkişafı indeksi 0,787-yə bərabərdir və 182 ölkə arasında 86-cı yeri tutmaqla "orta" reytinqə malik olan ölkələr sırasındadır.

2009-cu ildə ümumi siyahıya Norveç, Avstraliya və İslandiya başçılıq edirlər. İnsan inkişafının potensialı ən aşağı olan 10 ölkə — Qvineya-Bisau, Burundi, Çad, Konqo Demokratik Respublikası, Burkina-Faso, Mali, Mərkəzi Afrika Respublikası, Syerra-Leone, Əfqanıstan və Nigerdir. Bu hesabatda ölkələrin qruplaşdırılması üçün "Çox yüksək İnsan İnkişafı" qrupu əlavə olunmuşdur. Hesabatda bu ölkələr "inkişaf etmiş ölkələr" kimi qəbul olunur. Hesabatda "çox yüksək" qrupundakı 38 ölkə:

2006-cı ilin məlumatları əsasında hazırlanmış 2008-ci il Hesabatına əsasən Azərbaycan İİİ göstəricisi 0,758-ə bərabər olmaqla, 179 ölkə arasında 97-ci yeri tutmuşdur. Hesabatda "yüksək" İİİ-yə malik 30 ölkə (0,912-dən 0,969-dək):

• İƏİT daha yaxşı həyat indeksi

• İnsan İnkişafı Hesabatı
• İnsan İnkişafı Hesabatı 2009
• İnsan İnkişafı Hesabatının Ofisi